«Προσοχή κίνδυνος»! -μιλώντας για τηλεόραση
Η ΕΛΛΑΔΑ ΥΦΙΣΤΑΤΑΙ ΤΙΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΔΙΑΠΛΟΚΗΣ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ
Αιμίλιος Ζαχαρέας, Ελευθεροτυπία, Δημοσιευμένο: 2005-12-30
«Είμαι ένοχος για το κακό που συμβαίνει στον κόσμο, όταν δεν έχω κάνει τίποτα, φθάνοντας μέχρι και στη θυσία της ζωής μου, για να το εμποδίσω. Είμαι ένοχος επειδή ζω και μπορώ να εξακολουθώ να ζω, ενώ συμβαίνει αυτό».
Καρλ Γιάσπερς
Ο τίτλος του άρθρου είναι μια φράση του Φρανσουά Μιτεράν από μια συνέντευξή του στην εφημερίδα «La Republica» στις 26 Μαΐου του 1994. Είχε επισημάνει με δραματικό τρόπο την εισβολή των νέων τεχνολογιών στην πολιτική επικοινωνία μετά την άνοδο του Σίλβιο Μπερλουσκόνι στην εξουσία. Τόνιζε πως η σύμφυση της επιχειρηματικής λογικής με τα μέσα επικοινωνίας αποτελεί «...έναν κίνδυνο σοβαρής παραμόρφωσης της δημοκρατίας. Εφτασε η στιγμή να πούμε: Προσοχή κίνδυνος!».
Ορισμένοι άλλοι, όπως ο Χένρι Κίσινγκερ, προτίμησαν το δρόμο του ρεαλισμού ή της απλής καταγραφής των γεγονότων. Σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «La Stampa» στις 29 Μαΐου 1994 γράφει: «Η τηλεόραση μετασχηματίζει τη συλλογική συνείδηση όπως έκανε ο Τύπος στην Αναγέννηση. Παράγει επιφανειακές εντυπώσεις, συναισθήματα, ήτοι, ευνοεί τη δημαγωγία και δεν το λέω αυτό αναφερόμενος στον Μπερλουσκόνι. Η τηλεόραση μετατρέπει τη ζωή και τις πολιτικές επιλογές σε μικρή πνοή επειδή μικρή είναι η πνοή της τηλεόρασης».
Η εξέλιξη της ως άνω διαδικασίας είχε απίστευτες σωρευτικές επιπτώσεις στη λειτουργία του σύγχρονου κόσμου της πληροφορίας. Το σύστημα της επικοινωνίας συμπλέκεται πλέον με την πολιτική διαδικασία, ούτως ώστε να έχει παραχθεί ένα σύνολο εργαλείων επικοινωνίας που μπορεί να χαρακτηριστεί με τον όρο τεχνοπολιτική, ήτοι ως δομική ισχύς των συγχρόνων συστημάτων, που δεν μπορεί να εγκλωβιστεί στο παραδοσιακό πλαίσιο της πολιτικής, ενώ αντιθέτως επαναπροσδιορίζει συνεχώς τις μορφές και το νόημά της.
Η τεχνοπολιτική ανασύρει τα πρότυπά της από τον κόσμο της παραγωγής και της κατανάλωσης. Η προσφορά της πολιτικής παρομοιάζεται μ’ εκείνη των προϊόντων και των υπηρεσιών. Πρόκειται για μια αέναη προεκλογική αναμέτρηση με την ανταλλαγή πολιτικών προϊόντων, κυρίως με τη μορφή της ροής πληροφοριών που γίνεται μέσω των τηλεοπτικών εκπομπών (talk-show).
Διαπιστώνουμε πολύπλοκους μετασχηματισμούς του δημόσιου χώρου εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο εξελίχθηκε το σύστημα της επικοινωνίας. Η δημόσια σφαίρα, ήτοι η πολιτική, διεκρίνετο στο παρελθόν όχι μόνον από την ιδιωτική αλλά και ακόμα από τις επιχειρηματικές δραστηριότητες.
Τα όρια αυτά παραβιάστηκαν στο μέτρο που άλλαξε το τηλεοπτικό σύστημα μέσω του οποίου καθιερώθηκε μια ενοποίηση των ξεχωριστών πεδίων και κυρίως της πολιτικής του εμπορίου και του θεάματος. Παρά το ότι εξακολουθεί να υπάρχει μια διάκριση ανάμεσα σε προγράμματα πληροφόρησης, θεάματος και διαφήμισης, οι πολιτικοί προτιμούν να εμφανίζονται σε λαϊκά προγράμματα (talk-show, τηλεδίκες κ.λπ.), όπου ακριβώς η πολιτική αναμειγνύεται με άλλου είδους δραστηριότητες, όπως τα οικονομικά σκάνδαλα, οι παραβιάσεις των κανόνων υγείας του λαού, οι επιχειρηματικές απάτες με σκοπό το κέρδος κ.ο.κ.
Οι εκπρόσωποι όλων των κομμάτων, με τιμητική εξαίρεση εκείνων του ΚΚΕ, όχι μόνον προσαρμόζονται στα διάφορα είδη των τηλεοπτικών προγραμμάτων, αλλά κατανοούνται από την κοινή γνώμη ως τμήμα ενός κόσμου που είναι οικείος και όπου οι διάφορες δραστηριότητες είναι πλέον δυσδιάκριτες. Ο πολιτικός εμφανίζεται να είναι ένα προϊόν μεταξύ πολλών άλλων και κρίνεται με κριτήρια τα οποία μοιάζουν μ’ εκείνα του κόσμου της κατανάλωσης.
Η έντονη μεταβολή των παραμέτρων της αναφοράς οφείλεται στον προκλητικό ρόλο της τηλεόρασης στο πολιτικό παιχνίδι. Αποτελεί επιβεβαίωση πως η τεχνοπολιτική αποτελείται από όργανα τα οποία προέρχονται, κυρίως, από τον κόσμο της παραγωγής, του εμπορίου και της διαφήμισης. Η δημόσια σφαίρα χάνει πλέον την αυτονομία της, συνεπώς η πολιτική κατανοείται ή παρουσιάζεται ως ένα μεταξύ πολλών εμπορευμάτων. Δεν είναι τυχαίο πως αρκετοί ομιλούν για εμπορευματοποίηση της πολιτικής.
Η κυριαρχία των τεχνολογιών της επικοινωνίας μάς υποχρεώνει να συλλογιστούμε όχι μόνον πάνω στη σχέση τεχνοπολιτικής και δημοκρατίας, αλλά περισσότερο στη μεταβίβαση εντός της πολιτικής σφαίρας εργαλείων και μέσων, χαρακτηριστικών των οικονομικών δραστηριοτήτων. Ο σκοπός είναι να προσαρμοστεί η πολιτική δράση με την αντίστοιχη επιχειρηματική.
Απ’ όλο το πλέγμα των σπουδαίων μεταβολών στο χώρο της πολιτικής των οικονομικών συμφερόντων και των ΜΜΕ, η Ελλάδα υφίσταται τις συνέπειες μιας διαπλοκής επιχειρηματικών συμφερόντων που εκφράζονται επιτηδείως μέσα από ένα μέσο μεγάλης ισχύος, όπως είναι η τηλεόραση. Και το κάθε τηλεοπτικό μέσο έχει τους «κράχτες» του που δρουν υποταγμένοι στα οικονομικά συμφέροντα της ελλαδικής τεχνοπολιτικής. Εμείς έχουμε χρέος να υπερασπιστούμε τις «δημοκρατικές φωνές», όπως είναι η «Ελευθεροτυπία», οι οποίες διαχρονικά στέκονται κοντά στα λαϊκά στρώματα, χωρίς αυτό να σημαίνει πως συμφωνούμε πάντοτε με τις εκάστοτε θέσεις που παίρνει.
Η «Ελευθεροτυπία» όμως και οι άνθρωποί της είναι μια τέτοια «φωνή» από την ημερομηνία της έκδοσης του πρώτου της φύλλου. Και η φωνή αυτή επιχειρείται να διαβληθεί, να μειωθεί, να ταπεινωθεί, χάριν άλλων οικονομικών συμφερόντων. Εκτιμώ πως ο διαχρονικός δημοκρατικός χαρακτήρας της «Ελευθεροτυπίας» αποτελεί σοβαρό πυλώνα ισχύος των δημοκρατικών θεσμών, γι’ αυτό είναι μέλημα των πολιτών της χώρας να τη στηρίζουν.
Καρλ Γιάσπερς
Ο τίτλος του άρθρου είναι μια φράση του Φρανσουά Μιτεράν από μια συνέντευξή του στην εφημερίδα «La Republica» στις 26 Μαΐου του 1994. Είχε επισημάνει με δραματικό τρόπο την εισβολή των νέων τεχνολογιών στην πολιτική επικοινωνία μετά την άνοδο του Σίλβιο Μπερλουσκόνι στην εξουσία. Τόνιζε πως η σύμφυση της επιχειρηματικής λογικής με τα μέσα επικοινωνίας αποτελεί «...έναν κίνδυνο σοβαρής παραμόρφωσης της δημοκρατίας. Εφτασε η στιγμή να πούμε: Προσοχή κίνδυνος!».
Ορισμένοι άλλοι, όπως ο Χένρι Κίσινγκερ, προτίμησαν το δρόμο του ρεαλισμού ή της απλής καταγραφής των γεγονότων. Σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «La Stampa» στις 29 Μαΐου 1994 γράφει: «Η τηλεόραση μετασχηματίζει τη συλλογική συνείδηση όπως έκανε ο Τύπος στην Αναγέννηση. Παράγει επιφανειακές εντυπώσεις, συναισθήματα, ήτοι, ευνοεί τη δημαγωγία και δεν το λέω αυτό αναφερόμενος στον Μπερλουσκόνι. Η τηλεόραση μετατρέπει τη ζωή και τις πολιτικές επιλογές σε μικρή πνοή επειδή μικρή είναι η πνοή της τηλεόρασης».
Η εξέλιξη της ως άνω διαδικασίας είχε απίστευτες σωρευτικές επιπτώσεις στη λειτουργία του σύγχρονου κόσμου της πληροφορίας. Το σύστημα της επικοινωνίας συμπλέκεται πλέον με την πολιτική διαδικασία, ούτως ώστε να έχει παραχθεί ένα σύνολο εργαλείων επικοινωνίας που μπορεί να χαρακτηριστεί με τον όρο τεχνοπολιτική, ήτοι ως δομική ισχύς των συγχρόνων συστημάτων, που δεν μπορεί να εγκλωβιστεί στο παραδοσιακό πλαίσιο της πολιτικής, ενώ αντιθέτως επαναπροσδιορίζει συνεχώς τις μορφές και το νόημά της.
Η τεχνοπολιτική ανασύρει τα πρότυπά της από τον κόσμο της παραγωγής και της κατανάλωσης. Η προσφορά της πολιτικής παρομοιάζεται μ’ εκείνη των προϊόντων και των υπηρεσιών. Πρόκειται για μια αέναη προεκλογική αναμέτρηση με την ανταλλαγή πολιτικών προϊόντων, κυρίως με τη μορφή της ροής πληροφοριών που γίνεται μέσω των τηλεοπτικών εκπομπών (talk-show).
Διαπιστώνουμε πολύπλοκους μετασχηματισμούς του δημόσιου χώρου εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο εξελίχθηκε το σύστημα της επικοινωνίας. Η δημόσια σφαίρα, ήτοι η πολιτική, διεκρίνετο στο παρελθόν όχι μόνον από την ιδιωτική αλλά και ακόμα από τις επιχειρηματικές δραστηριότητες.
Τα όρια αυτά παραβιάστηκαν στο μέτρο που άλλαξε το τηλεοπτικό σύστημα μέσω του οποίου καθιερώθηκε μια ενοποίηση των ξεχωριστών πεδίων και κυρίως της πολιτικής του εμπορίου και του θεάματος. Παρά το ότι εξακολουθεί να υπάρχει μια διάκριση ανάμεσα σε προγράμματα πληροφόρησης, θεάματος και διαφήμισης, οι πολιτικοί προτιμούν να εμφανίζονται σε λαϊκά προγράμματα (talk-show, τηλεδίκες κ.λπ.), όπου ακριβώς η πολιτική αναμειγνύεται με άλλου είδους δραστηριότητες, όπως τα οικονομικά σκάνδαλα, οι παραβιάσεις των κανόνων υγείας του λαού, οι επιχειρηματικές απάτες με σκοπό το κέρδος κ.ο.κ.
Οι εκπρόσωποι όλων των κομμάτων, με τιμητική εξαίρεση εκείνων του ΚΚΕ, όχι μόνον προσαρμόζονται στα διάφορα είδη των τηλεοπτικών προγραμμάτων, αλλά κατανοούνται από την κοινή γνώμη ως τμήμα ενός κόσμου που είναι οικείος και όπου οι διάφορες δραστηριότητες είναι πλέον δυσδιάκριτες. Ο πολιτικός εμφανίζεται να είναι ένα προϊόν μεταξύ πολλών άλλων και κρίνεται με κριτήρια τα οποία μοιάζουν μ’ εκείνα του κόσμου της κατανάλωσης.
Η έντονη μεταβολή των παραμέτρων της αναφοράς οφείλεται στον προκλητικό ρόλο της τηλεόρασης στο πολιτικό παιχνίδι. Αποτελεί επιβεβαίωση πως η τεχνοπολιτική αποτελείται από όργανα τα οποία προέρχονται, κυρίως, από τον κόσμο της παραγωγής, του εμπορίου και της διαφήμισης. Η δημόσια σφαίρα χάνει πλέον την αυτονομία της, συνεπώς η πολιτική κατανοείται ή παρουσιάζεται ως ένα μεταξύ πολλών εμπορευμάτων. Δεν είναι τυχαίο πως αρκετοί ομιλούν για εμπορευματοποίηση της πολιτικής.
Η κυριαρχία των τεχνολογιών της επικοινωνίας μάς υποχρεώνει να συλλογιστούμε όχι μόνον πάνω στη σχέση τεχνοπολιτικής και δημοκρατίας, αλλά περισσότερο στη μεταβίβαση εντός της πολιτικής σφαίρας εργαλείων και μέσων, χαρακτηριστικών των οικονομικών δραστηριοτήτων. Ο σκοπός είναι να προσαρμοστεί η πολιτική δράση με την αντίστοιχη επιχειρηματική.
Απ’ όλο το πλέγμα των σπουδαίων μεταβολών στο χώρο της πολιτικής των οικονομικών συμφερόντων και των ΜΜΕ, η Ελλάδα υφίσταται τις συνέπειες μιας διαπλοκής επιχειρηματικών συμφερόντων που εκφράζονται επιτηδείως μέσα από ένα μέσο μεγάλης ισχύος, όπως είναι η τηλεόραση. Και το κάθε τηλεοπτικό μέσο έχει τους «κράχτες» του που δρουν υποταγμένοι στα οικονομικά συμφέροντα της ελλαδικής τεχνοπολιτικής. Εμείς έχουμε χρέος να υπερασπιστούμε τις «δημοκρατικές φωνές», όπως είναι η «Ελευθεροτυπία», οι οποίες διαχρονικά στέκονται κοντά στα λαϊκά στρώματα, χωρίς αυτό να σημαίνει πως συμφωνούμε πάντοτε με τις εκάστοτε θέσεις που παίρνει.
Η «Ελευθεροτυπία» όμως και οι άνθρωποί της είναι μια τέτοια «φωνή» από την ημερομηνία της έκδοσης του πρώτου της φύλλου. Και η φωνή αυτή επιχειρείται να διαβληθεί, να μειωθεί, να ταπεινωθεί, χάριν άλλων οικονομικών συμφερόντων. Εκτιμώ πως ο διαχρονικός δημοκρατικός χαρακτήρας της «Ελευθεροτυπίας» αποτελεί σοβαρό πυλώνα ισχύος των δημοκρατικών θεσμών, γι’ αυτό είναι μέλημα των πολιτών της χώρας να τη στηρίζουν.
