Ο γίγαντας Gazprom
Στάθης Λουκάς, Αυγή της Κυριακής, Δημοσιευμένο: 2006-01-08
"Εκείνο που συμφέρει την Gazprom συμφέρει και τη Ρωσία,
χωρίς την Gazprom δεν υπάρχει η Ρωσία". Rem Vjakhirev
Για να κατανοήσουμε καλύτερα τη σημερινή "ενεργειακή" ένταση μεταξύ της ρωσικής εταιρείας ενέργειας Gazprom και της ουκρανικής κυβέρνησης, που λίγο έλειψε να μετατρέψει την "έρπουσα ενεργειακή κρίση" σε ενεργειακή χιονοστιβάδα, με απρόβλεπτες συνέπειες για την Ευρώπη, σωστό είναι να αναφερθούν ορισμένα στοιχεία για την Gazprom.
H Gazprom δημιουργήθηκε το 1989, στο λυκόφως της ΕΣΣΔ, από τον τότε υπουργό Ενέργειας Βίκτωρ Τσερνομίρντιν, που είχε υφυπουργό τον Ρεμ Βιακίρεφ, ο οποίος υπήρξε επικεφαλής της εταιρείας για μια δεκαετία (1992-2001). Την περίοδο των αλλαγών του Γκορμπατσόφ, ο Τσερνομίρντιν είχε την ιδέα να μετασχηματίσει το υπουργείο σε ένα κονζέρμ (ομάδα επιχειρήσεων) κρατικής ιδιοκτησίας που το ονόμασε Gazprom και ανέλαβε την προεδρία ο ίδιος. Την επόμενη διετία άρχισε η διαδικασία της ιδιωτικοποίησης με την παραμονή του 38% των μετοχών στο κράτος.
Με την προστασία του Τσερνορμίρντιν, που εν τω μεταξύ είχε γίνει αντιπρόεδρος στην κυβέρνηση Γιέλτσιν, και τη διαχείριση του Βιακίρεφ η Gazprom αποκρούει την επίθεση των ολιγαρχών και κατορθώνει να διατηρήσει βασικά την ενότητα του τομέα του φυσικού αερίου. Ενώ, σε αντίθεση, ο τομέας του πετρελαίου είχε κατακερματιστεί μια και έγινε βορά των ολιγαρχών. Με τη δεύτερη φάση του Πούτιν και την επέκταση του κρατικού τομέα της οικονομίας που σήμερα συμβάλλει επάνω από το 40% στο ΑΕΠ, επεκτείνεται το ποσοστό του κράτους στην Gazprom και ξεπερνά το 51%. Χρησιμοποιείται από τον Πούτιν για την επέκταση του κρατικού ελέγχου στον συνολικό τομέα των υδρογονανθράκων (πετρέλαιο και φυσικό αέριο). Η παραπάνω ρήση, για τον γίγαντα "του γαλάζιου χρυσού", είναι σήμερα πιο επίκαιρη όχι μόνο γιατί η Gazprom είναι μία από τις μεγαλύτερες ενεργειακές εταιρείες του κόσμου αλλά γιατί είναι από τα βασικά εργαλεία διαμόρφωσης της εξωτερικής πολιτικής του Πούτιν.
Καλύτερα, όμως, για το βάρος και τη σημασία της Gazprom στο πλαίσιο της ρωσικής οικονομικής και πολιτικής πραγματικότητας μιλάνε οι αριθμοί. Απασχολεί 330.000 εργαζόμενους, ενώ το 2004 παρήγαγε 545 δισεκατομμύρια φυσικού αερίου, που είναι το 20% της παγκόσμιας παραγωγής. Τα αποθέματα φυσικού αερίου της Ρωσίας, 46.880 δισ. κυβ. μέτρα, είναι το 26,4% των παγκοσμίων αποθεμάτων. Από αυτά κατέχει το 60%, δηλαδή 28.128 δισ. κυβικά μέτρα που είναι το 16% των παγκοσμίων αποθεμάτων, αξίας κατ’ εκτίμηση 3.400 δισ. δολάρια. Ελέγχει ένα δίκτυο αγωγών φυσικού αερίου μήκους 154.000 χιλιομέτρων, το μεγαλύτερο του κόσμου, και λόγω αυτού του ελέγχου επηρεάζει και την εκμετάλλευση των αποθεμάτων των υπόλοιπων χωρών που προέκυψαν από τη διάλυση της ΕΣΣΔ και που αντιπροσωπεύουν το 6,1% των παγκοσμίων αποθεμάτων. Είναι κατά συνέπεια ο μεγαλύτερος εξαγωγέας φυσικού αερίου του κόσμου.
Η δραστηριότητα της Gazprom δεν περιορίζεται στο φυσικό αέριο. Τον περασμένο Σεπτέμβρη αγόρασε το 72,7% των μετοχών της Sibneft (του Ρόμαν Αμπράμοβιτς, ιδιοκτήτη της Τσέλσι) αντί 13,1 δισ. δολάρια. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη επένδυση στη μετασοβιετική Ρωσία. Τώρα η Gazprom ελέγχει το 31% των ρωσικών αποθεμάτων πετρελαίου και έχει εξασφαλίσει έτσι μια ισχυρή παρουσία και σε αυτόν τον τομέα των υδρογονανθράκων. Σημαδιακή είναι η δήλωση του Ντμίτρι Μεντβέντεβ, προέδρου της Gazprom και ανθρώπου εμπιστοσύνης του Πούτιν: "Η εξαγορά της Sibneft τείνει στην πραγματοποίηση του στόχου που ανατέθηκε στην Gazprom. Που είναι να γίνει μια παγκόσμια εταιρεία παραγωγής ενέργειας και ηγέτης της παγκόσμιας αγοράς".
Η πραγματικότητα των αριθμών επιβεβαιώνει τον ρόλο της Gazprom. Αν η Ρωσία, μετατρέποντας το σύνολο των αποθεμάτων φυσικού αερίου σε ισοδύναμα βαρέλια πετρελαίου, είναι η πρώτη ενεργειακή δύναμη του κόσμου σε υδρογονάνθρακες (341 δισ. βαρέλια) με δεύτερη τη Σαουδική Αραβία (299 δισ. βαρέλια), η Gazprom κατατάσσεται τέταρτη (187 δισ. βαρέλια) με τρίτο το Ιράν (284 δισ. βαρέλια). Από εδώ προκύπτει η πολιτικοστρατηγική διάσταση του ρόλου της Gazprom, που εμπεριέχεται στα λόγια του Μεντβέντεβ. Αυτής της πραγματικότητας έχουν πλήρη κατανόηση η Ε.Ε., η Κίνα και οι ΗΠΑ: οι δικές τους καταναλώσεις υδρογονανθράκων αυξάνονται ενώ η αντίστοιχη δική τους παραγωγική ικανότητα παραμένει επίπεδη ή μειώνεται: μια και σε ορισμένες περιπτώσεις έχει ξεπεραστεί το σημείο καμπής της καμπύλης της μέγιστης παραγωγής. Το αποτέλεσμα είναι ότι η εξάρτηση αυξάνεται με το πέρασμα του χρόνου και διατρέχει τον κίνδυνο να γίνει χρόνια. Αυτής της πραγματικότητας έχει πλήρη συνείδηση και ο Πούτιν και από αυτή τη συνειδητοποίηση πηγάζει ο ρόλος της Gazprom.
Ο Πούτιν είναι πεπεισμένος ότι η κρατική ιδιοκτησία των βασικών πλουτοπαραγωγικών πηγών είναι ένα κομβικό στοιχείο για την οικονομική ανάπτυξη της Ρωσίας και την ανάκτηση ενός ρόλου σε διεθνές επίπεδο. Στη διπλωματική του διατριβή "Πρώτες ύλες για την ανάπτυξη της ρωσικής οικονομίας" έγραφε ότι ο κρατικός προγραμματισμός πρέπει να είναι ο άξονας για τη διαχείριση των πηγών της χώρας:
\α.\ "(...) Η δομική αναδιάρθρωση της εθνικής οικονομίας με βάση τις πρώτες ύλες που υπάρχουν θα είναι ένας στρατηγικός παράγοντας για την ανάπτυξη της Ρωσίας βραχυπρόθεσμα".
\β.\ "Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με τη σύμπτυξη μεταξύ του ιδιωτικού και του κρατικού τομέα με τη δημιουργία -με τη βοήθεια του κράτους- καθετοποιημένων βιομηχανικών και οικονομικών επιχειρήσεων που θα είναι σε θέση να ανταγωνιστούν ισότιμα τις δυτικές πολυεθνικές".
Η συμφωνία
Με ποιον τρόπο η διελκυστίνδα μεταξύ Gazprom και Ουκρανών, που έκλεισε τις 4.1.6, ενισχύει τον πολιτικό - στρατηγικό ρόλο της που διαγράφτηκε πριν. Ίσως είναι εύκολα να τον διακρίνουμε αν αντικρίσουμε τη συμφωνία κάτω από τις γραμμές της σε συνδυασμό και με προηγούμενες ενέργειες της Gazprom στον πρώην σοβιετικό χώρο της Ευρώπης και της Ασίας. Η συμφωνία προβλέπει ότι η Ουκρανία θα αγοράζει το φυσικό αέριο από μεν τη Ρωσία με 230 δολάρια τα χίλια κυβικά μέτρα και από το Τουρκμενιστάν αντίστοιχα με 95 δολάρια. Πολύ πριν από αυτή τη συμφωνία είχαν λάβει χώρα ορισμένες άλλες ενέργειες της Gazprom:
\α.\ Είχε κλείσει συμφωνία με το Τουρκμενιστάν για την αγορά του 80% του φυσικού αερίου που θα παράγει το 2006 και μάλιστα πρόσφερε μια τιμή κατά πέντε δολάρια ακριβότερη από αυτή που θα ζητούσε το Τουρκμενιστάν.
\β.\ Έχει προχωρήσει στη διαδικασία της αγοράς των αγωγών φυσικού αερίου που διασχίζουν τη Γεωργία, από τους οποίους περνάει το φυσικό αέριο -προς Ευρώπη- του Αζερμπαϊτζάν και του ίδιου του Τουρκμενιστάν. Εξ άλλου δεν είναι τυχαίο ότι το φυσικό αέριο πουλιέται, από την Gazprom στη Γεωργία, στην τιμή των 110 δολαρίων τα χίλια κυβ. μέτρα.
\α.\ Το φυσικό αέριο δίνεται στη Λευκορωσία, από την Gazprom, σε παρόμοια τιμή με εκείνη της Γεωργίας με την αντιπαροχή ότι τους αγωγούς που διασχίζουν τη Λευκορωσία τους διαχειρίζεται η ίδια η Gazprom.
Επομένως η Ουκρανία, για να μπορέσει να αγοράσει το φυσικό αέριο από το Τουρκμενιστάν, το οποίο εν τω μεταξύ έχει αγοράσει η Gazprom, και να το μεταφέρει μέσω των αγωγών της Gazprom, πρέπει να "πληρώσει" κάποιο αντίτιμο που δεν είναι άλλο από εκείνο της διαχείρισης ή και ιδιοκτησίας από την Gazprom του συστήματος των αγωγών φυσικού αερίου που τη διασχίζουν και μέσω των οποίων διακινείται το 80% του φυσικού αερίου που φθάνει στην Ευρώπη.
Μέσα από αυτή τη διελκυστίνδα φαίνεται ότι βγήκε ακόμα πιο ενισχυμένος ο γίγαντας "του γαλάζιου χρυσού", που ανταποκρίνεται πλήρως στην αντίληψη του Πούτιν για την οικονομική ανάπτυξη της Ρωσίας και τη διεκδίκηση ενός παγκόσμιου ρόλου.
χωρίς την Gazprom δεν υπάρχει η Ρωσία". Rem Vjakhirev
Για να κατανοήσουμε καλύτερα τη σημερινή "ενεργειακή" ένταση μεταξύ της ρωσικής εταιρείας ενέργειας Gazprom και της ουκρανικής κυβέρνησης, που λίγο έλειψε να μετατρέψει την "έρπουσα ενεργειακή κρίση" σε ενεργειακή χιονοστιβάδα, με απρόβλεπτες συνέπειες για την Ευρώπη, σωστό είναι να αναφερθούν ορισμένα στοιχεία για την Gazprom.
H Gazprom δημιουργήθηκε το 1989, στο λυκόφως της ΕΣΣΔ, από τον τότε υπουργό Ενέργειας Βίκτωρ Τσερνομίρντιν, που είχε υφυπουργό τον Ρεμ Βιακίρεφ, ο οποίος υπήρξε επικεφαλής της εταιρείας για μια δεκαετία (1992-2001). Την περίοδο των αλλαγών του Γκορμπατσόφ, ο Τσερνομίρντιν είχε την ιδέα να μετασχηματίσει το υπουργείο σε ένα κονζέρμ (ομάδα επιχειρήσεων) κρατικής ιδιοκτησίας που το ονόμασε Gazprom και ανέλαβε την προεδρία ο ίδιος. Την επόμενη διετία άρχισε η διαδικασία της ιδιωτικοποίησης με την παραμονή του 38% των μετοχών στο κράτος.
Με την προστασία του Τσερνορμίρντιν, που εν τω μεταξύ είχε γίνει αντιπρόεδρος στην κυβέρνηση Γιέλτσιν, και τη διαχείριση του Βιακίρεφ η Gazprom αποκρούει την επίθεση των ολιγαρχών και κατορθώνει να διατηρήσει βασικά την ενότητα του τομέα του φυσικού αερίου. Ενώ, σε αντίθεση, ο τομέας του πετρελαίου είχε κατακερματιστεί μια και έγινε βορά των ολιγαρχών. Με τη δεύτερη φάση του Πούτιν και την επέκταση του κρατικού τομέα της οικονομίας που σήμερα συμβάλλει επάνω από το 40% στο ΑΕΠ, επεκτείνεται το ποσοστό του κράτους στην Gazprom και ξεπερνά το 51%. Χρησιμοποιείται από τον Πούτιν για την επέκταση του κρατικού ελέγχου στον συνολικό τομέα των υδρογονανθράκων (πετρέλαιο και φυσικό αέριο). Η παραπάνω ρήση, για τον γίγαντα "του γαλάζιου χρυσού", είναι σήμερα πιο επίκαιρη όχι μόνο γιατί η Gazprom είναι μία από τις μεγαλύτερες ενεργειακές εταιρείες του κόσμου αλλά γιατί είναι από τα βασικά εργαλεία διαμόρφωσης της εξωτερικής πολιτικής του Πούτιν.
Καλύτερα, όμως, για το βάρος και τη σημασία της Gazprom στο πλαίσιο της ρωσικής οικονομικής και πολιτικής πραγματικότητας μιλάνε οι αριθμοί. Απασχολεί 330.000 εργαζόμενους, ενώ το 2004 παρήγαγε 545 δισεκατομμύρια φυσικού αερίου, που είναι το 20% της παγκόσμιας παραγωγής. Τα αποθέματα φυσικού αερίου της Ρωσίας, 46.880 δισ. κυβ. μέτρα, είναι το 26,4% των παγκοσμίων αποθεμάτων. Από αυτά κατέχει το 60%, δηλαδή 28.128 δισ. κυβικά μέτρα που είναι το 16% των παγκοσμίων αποθεμάτων, αξίας κατ’ εκτίμηση 3.400 δισ. δολάρια. Ελέγχει ένα δίκτυο αγωγών φυσικού αερίου μήκους 154.000 χιλιομέτρων, το μεγαλύτερο του κόσμου, και λόγω αυτού του ελέγχου επηρεάζει και την εκμετάλλευση των αποθεμάτων των υπόλοιπων χωρών που προέκυψαν από τη διάλυση της ΕΣΣΔ και που αντιπροσωπεύουν το 6,1% των παγκοσμίων αποθεμάτων. Είναι κατά συνέπεια ο μεγαλύτερος εξαγωγέας φυσικού αερίου του κόσμου.
Η δραστηριότητα της Gazprom δεν περιορίζεται στο φυσικό αέριο. Τον περασμένο Σεπτέμβρη αγόρασε το 72,7% των μετοχών της Sibneft (του Ρόμαν Αμπράμοβιτς, ιδιοκτήτη της Τσέλσι) αντί 13,1 δισ. δολάρια. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη επένδυση στη μετασοβιετική Ρωσία. Τώρα η Gazprom ελέγχει το 31% των ρωσικών αποθεμάτων πετρελαίου και έχει εξασφαλίσει έτσι μια ισχυρή παρουσία και σε αυτόν τον τομέα των υδρογονανθράκων. Σημαδιακή είναι η δήλωση του Ντμίτρι Μεντβέντεβ, προέδρου της Gazprom και ανθρώπου εμπιστοσύνης του Πούτιν: "Η εξαγορά της Sibneft τείνει στην πραγματοποίηση του στόχου που ανατέθηκε στην Gazprom. Που είναι να γίνει μια παγκόσμια εταιρεία παραγωγής ενέργειας και ηγέτης της παγκόσμιας αγοράς".
Η πραγματικότητα των αριθμών επιβεβαιώνει τον ρόλο της Gazprom. Αν η Ρωσία, μετατρέποντας το σύνολο των αποθεμάτων φυσικού αερίου σε ισοδύναμα βαρέλια πετρελαίου, είναι η πρώτη ενεργειακή δύναμη του κόσμου σε υδρογονάνθρακες (341 δισ. βαρέλια) με δεύτερη τη Σαουδική Αραβία (299 δισ. βαρέλια), η Gazprom κατατάσσεται τέταρτη (187 δισ. βαρέλια) με τρίτο το Ιράν (284 δισ. βαρέλια). Από εδώ προκύπτει η πολιτικοστρατηγική διάσταση του ρόλου της Gazprom, που εμπεριέχεται στα λόγια του Μεντβέντεβ. Αυτής της πραγματικότητας έχουν πλήρη κατανόηση η Ε.Ε., η Κίνα και οι ΗΠΑ: οι δικές τους καταναλώσεις υδρογονανθράκων αυξάνονται ενώ η αντίστοιχη δική τους παραγωγική ικανότητα παραμένει επίπεδη ή μειώνεται: μια και σε ορισμένες περιπτώσεις έχει ξεπεραστεί το σημείο καμπής της καμπύλης της μέγιστης παραγωγής. Το αποτέλεσμα είναι ότι η εξάρτηση αυξάνεται με το πέρασμα του χρόνου και διατρέχει τον κίνδυνο να γίνει χρόνια. Αυτής της πραγματικότητας έχει πλήρη συνείδηση και ο Πούτιν και από αυτή τη συνειδητοποίηση πηγάζει ο ρόλος της Gazprom.
Ο Πούτιν είναι πεπεισμένος ότι η κρατική ιδιοκτησία των βασικών πλουτοπαραγωγικών πηγών είναι ένα κομβικό στοιχείο για την οικονομική ανάπτυξη της Ρωσίας και την ανάκτηση ενός ρόλου σε διεθνές επίπεδο. Στη διπλωματική του διατριβή "Πρώτες ύλες για την ανάπτυξη της ρωσικής οικονομίας" έγραφε ότι ο κρατικός προγραμματισμός πρέπει να είναι ο άξονας για τη διαχείριση των πηγών της χώρας:
\α.\ "(...) Η δομική αναδιάρθρωση της εθνικής οικονομίας με βάση τις πρώτες ύλες που υπάρχουν θα είναι ένας στρατηγικός παράγοντας για την ανάπτυξη της Ρωσίας βραχυπρόθεσμα".
\β.\ "Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με τη σύμπτυξη μεταξύ του ιδιωτικού και του κρατικού τομέα με τη δημιουργία -με τη βοήθεια του κράτους- καθετοποιημένων βιομηχανικών και οικονομικών επιχειρήσεων που θα είναι σε θέση να ανταγωνιστούν ισότιμα τις δυτικές πολυεθνικές".
Η συμφωνία
Με ποιον τρόπο η διελκυστίνδα μεταξύ Gazprom και Ουκρανών, που έκλεισε τις 4.1.6, ενισχύει τον πολιτικό - στρατηγικό ρόλο της που διαγράφτηκε πριν. Ίσως είναι εύκολα να τον διακρίνουμε αν αντικρίσουμε τη συμφωνία κάτω από τις γραμμές της σε συνδυασμό και με προηγούμενες ενέργειες της Gazprom στον πρώην σοβιετικό χώρο της Ευρώπης και της Ασίας. Η συμφωνία προβλέπει ότι η Ουκρανία θα αγοράζει το φυσικό αέριο από μεν τη Ρωσία με 230 δολάρια τα χίλια κυβικά μέτρα και από το Τουρκμενιστάν αντίστοιχα με 95 δολάρια. Πολύ πριν από αυτή τη συμφωνία είχαν λάβει χώρα ορισμένες άλλες ενέργειες της Gazprom:
\α.\ Είχε κλείσει συμφωνία με το Τουρκμενιστάν για την αγορά του 80% του φυσικού αερίου που θα παράγει το 2006 και μάλιστα πρόσφερε μια τιμή κατά πέντε δολάρια ακριβότερη από αυτή που θα ζητούσε το Τουρκμενιστάν.
\β.\ Έχει προχωρήσει στη διαδικασία της αγοράς των αγωγών φυσικού αερίου που διασχίζουν τη Γεωργία, από τους οποίους περνάει το φυσικό αέριο -προς Ευρώπη- του Αζερμπαϊτζάν και του ίδιου του Τουρκμενιστάν. Εξ άλλου δεν είναι τυχαίο ότι το φυσικό αέριο πουλιέται, από την Gazprom στη Γεωργία, στην τιμή των 110 δολαρίων τα χίλια κυβ. μέτρα.
\α.\ Το φυσικό αέριο δίνεται στη Λευκορωσία, από την Gazprom, σε παρόμοια τιμή με εκείνη της Γεωργίας με την αντιπαροχή ότι τους αγωγούς που διασχίζουν τη Λευκορωσία τους διαχειρίζεται η ίδια η Gazprom.
Επομένως η Ουκρανία, για να μπορέσει να αγοράσει το φυσικό αέριο από το Τουρκμενιστάν, το οποίο εν τω μεταξύ έχει αγοράσει η Gazprom, και να το μεταφέρει μέσω των αγωγών της Gazprom, πρέπει να "πληρώσει" κάποιο αντίτιμο που δεν είναι άλλο από εκείνο της διαχείρισης ή και ιδιοκτησίας από την Gazprom του συστήματος των αγωγών φυσικού αερίου που τη διασχίζουν και μέσω των οποίων διακινείται το 80% του φυσικού αερίου που φθάνει στην Ευρώπη.
Μέσα από αυτή τη διελκυστίνδα φαίνεται ότι βγήκε ακόμα πιο ενισχυμένος ο γίγαντας "του γαλάζιου χρυσού", που ανταποκρίνεται πλήρως στην αντίληψη του Πούτιν για την οικονομική ανάπτυξη της Ρωσίας και τη διεκδίκηση ενός παγκόσμιου ρόλου.
