Καιροί ενδιαφέροντες, καιροί ζοφεροί

H συχνά χρησιμοποιούμενη έκφραση «ενδιαφέροντες καιροί» προέρχεται από την παλιά κινέζικη κατάρα «να ζήσει σε ενδιαφέροντες καιρούς» ο μισητός αποδέκτης της. Δηλαδή να ζήσει σε εποχές όπου έχει διακοπεί η ήρεμη και σχετικά πληκτική καθημερινότητα και υπάρχουν πόλεμοι, βιαιότητες, καταστροφές, μετακινήσεις, διωγμοί και ξεριζωμοί. Η μεγάλη φιλόσοφος Χάνα Αρεντ προσέδωσε μεγαλύτερη ένταση στη γλωσσική αποτύπωση παρόμοιων εποχών και καταστάσεων με τη χρήση της έκφρασης «ζοφεροί καιροί», εξ ου και ο τίτλος του βιβλίου της «Ανθρωποι σε ζοφερούς καιρούς». Για την Αρεντ οι «ζοφεροί καιροί» ήταν βέβαια η βιωμένη τραγική εμπειρία του μεσοπολέμου και των αποτελεσμάτων του. Η οικονομική κρίση, η κατάρρευση των κρατικών δομών, η γενικευμένη ανασφάλεια, η εξαθλίωση, η βία και οι ταραχές, η άνοδος των άκρων και τέλος η επικράτηση των ολοκληρωτισμών συνθέτουν το νόημα των ζοφερών καιρών της Αρεντ.

Ο Ευρωπαίος πολίτης για μισό αιώνα και πλέον ήταν ευαίσθητος παρατηρητής του ζόφου των άλλων. Οι πολλές και ποικίλες τραγωδίες σε διάφορα μέρη του πλανήτη και η ειδησεογραφική τηλεοπτική αναπαραγωγή τους τάραζαν για λίγο την απόλαυση του υψηλού βιοτικού του επιπέδου και αρκετών δικαιωμάτων και μετά επέστρεφαν ξανά στη λήθη του εξωτικού.

Τώρα όμως οι ενδιαφέροντες και ζοφεροί καιροί είναι εδώ. Ενα προείκασμά τους, μάλιστα, βιώνουν ήδη κάποιες ευρωπαϊκές κοινωνίες, με προεξάρχουσα την εγχώρια. Οχι βέβαια με τη μεσοπολεμική ένταση ή την τραγικότητα των τριτοκοσμικών αιματηρών και ανθρωπιστικών κρίσεων, αλλά με τον υποβιβασμό του μέχρι τώρα επιπέδου ζωής, τη σταδιακή αποξήλωση των κοινωνικών δομών, τη γενικευμένη ανασφάλεια. Μια απλοϊκή όμως και ανορθολογική ερμηνεία της υπαρκτής συνολικής κρίσης αποδίδει την εκδήλωσή της στη διάρθρωση και την πολιτική της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Μεγάλα τμήματα του πληθυσμού των ευρωπαϊκών κοινωνιών μπροστά στο δύσκολο παρόν υποκύπτουν στις «Σειρήνες» ενός δημαγωγικού αντισυστημικού λαϊκισμού και αναζητούν τη «σωτηρία» στη θαλπωρή της παλαιάς εθνοκρατικής κυριαρχίας και της ταυτοτικής και πολιτισμικής ομοιομορφίας. Η αλλοπρόσαλλη απόφαση των Βρετανών για αποχώρηση από την Ευρωπαϊκή Ενωση μορφοποιεί πλέον αυτό το εφιαλτικό σενάριο και ήδη πολλές άλλες αντιευρωπαϊκές λαϊκιστικές δυνάμεις ελλοχεύουν με ισχυρή δυναμική σχεδόν σε όλα τα υπόλοιπα κράτη-μέλη. Στον ορίζοντα προβάλλουν πλέον η κατάρρευση της υπάρχουσας ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής και η επακόλουθη κοινωνικοπολιτική αταξία. Αντίθετα το σχέδιο της Ενωμένης Ευρώπης, με υπερδιογκωμένα τα υπαρκτά του λάθη από τους δημαγωγούς και υποφωτισμένα τα προφανή του οφέλη και βέβαια τα πολιτισμικά του ιδεώδη, αδυνατεί να εμπνεύσει και να καταστεί προωθητική υλική δύναμη. Δυστυχώς.