Η αμηχανία μπροστά στον λαϊκισμό

Όλοι μιλούν για το φαινόμενο του λαϊκισμού που εξαπλώνεται επικίνδυνα σε Ευρώπη και ΗΠΑ. Ειδικά στη χώρα μας, οι κήρυκες του λαϊκισμού κατόρθωσαν να αναρριχηθούν στην εξουσία και εξακολουθούν να λαϊκίζουν με περισσό θράσος και μεγαλόστομα ψέματα.

Οι ειδικοί αναλύουν το φαινόμενο του λαϊκισμού, τις αιτίες που το προκαλούν και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Όπως τα μεγάλα ψέματα που χαϊδεύουν τα αυτιά των πολιτών, κυρίως αυτών που βρίσκονται σε απόγνωση, καθώς και την διασπορά του φόβου που είναι ισχυρό όπλο στα χέρια των λαϊκιστών, αφού ξεγελά ακόμη και αυτούς τους πολίτες που δεν έχουν χάσει τις δουλειές τους ή το επίπεδο διαβίωσης, αλλά φοβούνται πως θα τα χάσουν, λόγω των αλλαγών ή ανακατατάξεων που φαίνονται στον ορίζοντα.

Οι μεγάλες αλλαγές που φέρνει η εν εξελίξει παγκοσμιοποίηση, είναι φυσικό να προκαλεί ανησυχία στους πολίτες, ακόμη και φόβο. Πολύ περισσότερο όταν οι πολιτικές ελίτ δεν έχουν φροντίσει να λάβουν εκείνα τα απαραίτητα μέτρα, ώστε να μην διαταραχθεί η ζωή των πολιτών. Αντιθέτως, όπως σε μεγάλο βαθμό έχει συμβεί μέχρι τώρα, οι ηγεσίες, κυρίως στην Ευρώπη, δίνουν την εντύπωση ότι έχουν αγνοήσει τις κοινωνικές εκείνες ομάδες -που είναι και η πλειοψηφία- που πλήττονται ή κινδυνεύουν να πληγούν.

Οι λαϊκιστές χρησιμοποιούν άλλη μία μέθοδο. Τις θεωρίες συνωμοσίας και τη γενικευμένη απαξίωση του ισχύοντος πολιτικού συστήματος και της πολιτικής ελίτ, υποστηρίζοντας πως αυτή είναι η αιτία του προβλήματος. Διασπείρουν θεωρίες πως κάποιοι υποχθόνιοι εκτός και εντός συνόρων, επιβουλεύονται τα συμφέροντα του λαού. Έτσι εμφανίζονται αυτοί ως σωτήρες που θα αντιταχθούν και θα συντρίψουν τους συνωμότες και τους εγχώριους συνεργάτες τους. Ακόμη και όταν δεν τα καταφέρνουν, εμφανίζονται ως «ηρωικώς πεσόντες» υπερασπιστές του λαού.

Πολλοί διαχωρίζουν τον λαϊκισμό σε «δεξιό» και «αριστερό». Και είναι αλήθεια πως η ιδεολογική αφετηρία είναι συχνά διαφορετική. Ωστόσο, τα δύο αυτά είδη λαϊκισμού, τέμνονται σε πάρα πολλά σημεία, περιπλέκονται και βαδίζουν χέρι- χέρι ως οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Το ζούμε αυτό στη χώρα μας. Πόσο αρμονικά συνεργάζονται και συγκυβερνούν ο «αριστερός λαϊκισμός» που εκφράζεται από τον ΣΥΡΙΖΑ και τον αρχηγό του Αλ. Τσίπρα και ο «δεξιός λαϊκισμός» που εκφράζεται από τους ΑΝΕΛ και τον Π. Καμμένο. Έτσι έχει λιγότερο πρακτική σημασία ο διαχωρισμός αυτός, όχι μόνον στην Ελλάδα, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο.

Ο λαϊκισμός δεν εμφανίζεται ξαφνικά, όταν οι κοινωνίες βρίσκονται σε κρίση. Υπάρχει και βρίσκεται ενσωματωμένος σε όλο το πολιτικό σύστημα. Στα κόμματα, στα μέσα ενημέρωσης και σε όλες τις μορφές οργάνωσης της κοινωνίας. Ιδιαίτερα εμφανής ήταν και στο ελληνικό πολιτικό σύστημα προ και μετά τη μεταπολίτευση. Εκεί υπάρχει φυτώριο. Η κρίση δημιουργεί τις γόνιμες προϋποθέσεις για να φουντώσει.

Αυτό που έχει σημασία είναι να κατανοηθεί, όχι μόνον από τους ειδικούς, αλλά και από τους πολίτες, πως ο λαϊκισμός και οι εκφραστές του, όχι μόνον αδυνατούν να λύσουν τα πραγματικά προβλήματα, αλλά αντιθέτως τα επιδεινώνουν. Οδηγούν σε επικίνδυνες ατραπούς, σε στενόμυαλους εθνικισμούς και αντιδημοκρατικές, ολοκληρωτικές αποκλίσεις.

Πώς αντιδρούν οι πολιτικές ελίτ;

Διαπιστώνει κανείς μια απέραντη αμηχανία στην αντιμετώπιση του λαϊκισμού, καθώς δεν αρκεί κανείς να τον καταδικάσει. Διότι είναι γεγονός πως και οι πολιτικές ηγεσίες, κυρίως στην Ευρώπη, δεν βρέθηκαν προετοιμασμένες για τις κατακλυσμιαίες ανατροπές που φέρνει η παγκοσμιοποίηση. Άλλοι παρακολούθησαν τις εξελίξεις με αμηχανία και άλλοι, παρασυρμένοι από τις δικές τους ιδεοληψίες, πίστεψαν πως τα πράγματα θα διορθωθούν από μόνα τους. Θα υπάρξει κατά κάποιον τρόπο μια αυτορύθμιση.

Και τώρα που τα προβλήματα συσσωρεύονται και απειλούν επικίνδυνα ακόμη και τη δική τους ύπαρξη, μοιάζουν ανήμπορες και παρακολουθούν μοιρολατρικά και αμυντικά το επικίνδυνο ρεύμα του λαϊκισμού που φουντώνει σε όλη την Ευρώπη.

Αυτό που χρειάζεται είναι μια επιθετική πολιτική κατά του λαϊκισμού. Όχι μόνον στα λόγια, αλλά και στα έργα. Σε θεσμικό και οικονομικό επίπεδο.

Στην ιστορική του ομιλία, ο Μπαράκ Ομπάμα έθεσε το πλαίσιο. «Δεν είναι δυνατόν να αποκοπούμε ο ένας από τον άλλον», είπε. «Η καλύτερη ελπίδα για πρόοδο σχετίζεται με ανοιχτές αγορές και δημοκρατία. Χρειαζόμαστε γενναίους πολιτικούς για δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Θέλουμε μεγαλύτερους μισθούς για να έχουν οι εργαζόμενοι περισσότερα χρήματα να δαπανήσουν. Να ενθαρρύνουμε την επιχειρηματικότητα. Να δυναμώσουμε ένα κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας. Ο κόσμος χρειάζεται μια ευημερούσα και δημοκρατική Ευρώπη»

Χρειάζεται μια πανστρατιά όλων των πολιτικών δυνάμεων του δημοκρατικού τόξου, σε εθνικό και πανευρωπαϊκό επίπεδο, υπέρ της Δημοκρατίας και των θεσμών της. Χρειάζεται επίσης, οι ηγεσίες να σπάσουν την απομόνωσή τους και να αφουγκραστούν τους πολίτες, να νιώσουν την αγωνία τους και να αναζητήσουν λύσεις. Οι λύσεις είναι σαφείς και πρακτικές. Ανάπτυξη, με ανοιχτές αγορές, δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και δίχτυ ασφαλείας για τους αδύνατους.