Πολεοδομικές προτάσεις για την επόμενη μέρα

Η θλίψη για την τραγωδία είναι ανθρώπινη. Πρέπει όμως να συμπληρωθεί με προσπάθεια συμβολής στον σχεδιασμό βελτιωμένων συνθηκών ζωής στις πόλεις μας. Η δημοσίευση αυτή δεν συνιστά «πρόταση ειδικών», αλλά παρουσιάζει μια άποψη για τη σχέση άμεσης και στρατηγικής δράσης που θεωρούμε άξια συζήτησης. Χωρίς δημόσια διαβούλευση, άλλωστε, συναίνεση σε πολεοδομικές προτάσεις που είναι φυσικό να εισάγουν καινοτομίες σε θεσμούς ισχυρούς στο αξιολογικό σύστημα της ελληνικής κοινωνίας (όπως η ιδιοκτησία γης) είναι αδύνατη.

Ο τραγικός απολογισμός της καταστροφής έθεσε ζητήματα δημόσιας πολιτικής. Πρώτο ζήτημα, η πολιτική ευθύνη. Η αναγωγή της ευθύνης στα «αυθαίρετα» του παρελθόντος, δηλαδή στους πολιτικούς της αντιπάλους, αποτελεί εξοργιστική υπεκφυγή της κυβέρνησης, που μέσα σε τριάμισι έτη είχε άνετο χρόνο για συγκρότηση ενός σχεδίου αντιμετώπισης καταστροφών. Είναι φανερό ότι αιφνιδιάστηκε εξαιτίας της ανικανότητας εκτίμησης καταστάσεων και της σχεδιαστικής και διαχειριστικής της ανεπάρκειας. Για τους λόγους αυτούς φέρει πλήρη και αποκλειστική ευθύνη.

Το δεύτερο ζήτημα αφορά τη συναγωγή συμπερασμάτων, ικανών να στηρίξουν μια στρατηγική αναθεώρηση των δημόσιων πολιτικών που βαρύνονται ex post για την τραγωδία. Εδώ η ευθύνη δεν βαρύνει μόνο την κυβέρνηση. Ολες οι παρατάξεις καλούνται να δώσουν εξετάσεις ενώπιον της κοινωνίας τώρα, όχι με υπεκφυγές για το μέλλον.

Η κυβέρνηση, προσπαθώντας να αλλάξει την εικόνα της απίστευτα χαμηλής της επίδοσης στην αντιμετώπιση της καταστροφής, και εμμένοντας στο παραπλανητικό σύνθημα «η ευθύνη στα αυθαίρετα», εξήγγειλε σειρά σωστικών/ διορθωτικών μέτρων, όπως κατεδάφιση αυθαιρέτων και εμποδίων πρόσβασης στην ακτή, καθώς και αντιπλημμυρικά έργα. Τα έργα αυτά, ως αποτρεπτικά επανάληψης παρόμοιων καταστροφών, οφείλουν να εκτελεστούν και μάλιστα γρήγορα.

Μια σύγχρονη χώρα, όμως, σε παρόμοιες καταστροφές, δεν αρκείται σε παθητική αποκατάσταση των ζημιών, αλλά βρίσκει ευκαιρία για να κάνει άλματα και να προχωρήσει σε λύσεις σημαντικής, μακροχρόνιας προστιθέμενης αξίας. Οι διορθωτικές επεμβάσεις δεν πρέπει να αποτελέσουν άλλοθι για συνέχιση της ελληνικής ανεστραμμένης πολεοδομικής «μεθόδου»: ο πολεοδομικός σχεδιασμός να έπεται της τετελεσμένης άναρχης δόμησης.

Τα διορθωτικά έργα μπορούν να εκτελούνται κατά προτεραιότητα στο πλαίσιο ενός στρατηγικού σχεδίου που προωθεί την αντιμετώπιση διαρθρωτικών ζητημάτων μακροχρόνιας προοπτικής, όπως αυτά που καταγράφονται στη συνέχεια για την Ανατολική Αττική: την ευνοημένη αυτή από τη φύση και το ανάγλυφο περιοχή, που μπορεί ακόμα να αναπτυχθεί κατά τρόπο πρότυπο, διαφορετικό από το «αμαρτωλό» Λεκανοπέδιο, ιδιαίτερα τον δυτικό τομέα της μεταπολεμικής ανάπτυξης. Ο παρεμβαλλόμενος Υμηττός και οι περιορισμένες προσβάσεις από το Λεκανοπέδιο συμβολίζουν αυτή τη σημαντική διαφοροποίηση.

Ιδού ορισμένοι άξονες πολεοδομικής αναδιάρθρωσης της περιοχής:

•Μετάβαση από το καθεστώς ανεξέλεγκτης δόμησης στον συστηματικό σχεδιασμό του εξωαστικού χώρου. Εκσυγχρονισμός χωροταξικού/πολεοδομικού πλαισίου, ευέλικτα εργαλεία σχεδιασμού κρίσιμων περιοχών (βλ. «Ορθολογική Αναθεώρηση της Εκτός Σχεδίου Δόμησης», ΙΝΣΕΤΕ, 2015).

•Σταδιακή κατάργηση της «εκτός σχεδίου δόμησης» με άρση των παρεκκλίσεων και στήριξη της οργανωμένης δόμησης με οικονομικά κίνητρα.

•Ενεργοποίηση μηχανισμών αναδιανομής (αστικού αναδασμού, οικοδομικών συνεταιρισμών, μεταφοράς συντελεστή κ.ά.) στην ανασυγκρότηση οικιστικών αναπτύξεων. Αστικός αναδασμός εφαρμόστηκε μετά από καταστροφές, όταν η συναίνεση των ιδιοκτητών ήταν δεδομένη.

•Σχέδιο χρήσεων γης που θα καθορίζει (σε επίπεδο σχεδιαστικό και διαχειριστικό) τις πάσης φύσεως ζώνες προστασίας και τις κατάλληλες για συλλογική οργανωμένη οικιστική ανάπτυξη. Επίσης θα εναρμονίζει τις κυρίαρχες χρήσεις παραθερισμού, τουρισμού και αναψυχής με τις χρήσεις τις συμπληρωματικές των διαμετακομιστικών κόμβων του αεροδρομίου και των λιμένων Ραφήνας και Λαυρίου (χονδρεμπόριο, logistics, εκθεσιακοί χώροι κ.ά.).

•Κατάλληλος σχεδιασμός των δικτύων μαζικών μεταφορών, οδικών και σταθερής τροχιάς, ώστε να εναρμονίζονται προγραμματικά με τις προβλεπόμενες τάσεις οικιστικής ανάπτυξης ενισχύοντας τα ενεργειακά αποδοτικά μέσα (σήμερα ο προαστιακός δεν περνά από τα προάστια).

•Υποχρέωση συμπερίληψη σχεδίων πρόληψης καταστροφών (Disaster Prevention Plans) στα περιβαλλοντικά σχέδια.

•Ουσιαστική αναθεώρηση της αυθαιρεσίας. Κατάργηση μικροεπεμβάσεων (π.χ. κλείσιμο ημιυπαίθριων χώρων) από το «ποινολόγιο» των αυθαιρεσιών, αμείλικτες ποινές στην καταπάτηση δημοσίων κτημάτων, δόμηση σε δάση, αιγιαλό, ρέματα, αρχαιολογικούς χώρους και στον αποκλεισμό πρόσβασης στην ακτή.

---

Ο Αριστείδης Ρωμανός είναι αρχιτέκτων πολεοδόμος. Ο Κώστας Σοφούλης είναι ομότιμος καθηγητής Περιβαλλοντικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.