Γυναικοκτονία/Ανθρωποκτονία

Ο όρος γυναικοκτονία (femicide) είναι παλιός, η σύγχρονη όμως χρήση του αποδίδεται στην Diana Russell, μια φεμινίστρια με έντονη δράση στην Νότα Αφρική στη δεκαετία του 1970.

Η γυναικοκτονία ορίζεται ως η δολοφονία μιας γυναίκας ως αποτέλεσμα άσκησης βίας από ερωτικό σύντροφο. Περιλαμβάνει επίσης βασανισμό και δολοφονία γυναίκας λόγω
μισογυνισμού, δολοφονία γυναικών και κοριτσιών ως «εγκλήματα για λόγους τιμής», τη στοχευμένη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών στο πλαίσιο ένοπλων συγκρούσεων, τη δολοφονία γυναικών λόγω προίκας, τη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών εξʼ αιτίας του σεξουαλικού προσανατολισμού τους και της ταυτότητας φύλου, τη δολοφονία αυτόχθονων γυναικών και κοριτσιών εξαιτίας του φύλου τους, βρεφοκτονία και εμβρυοκτονία βασισμένη
στην επιλογή φύλου, περιπτώσεις γυναικοκτονίας οι οποίες συνδέονται με τον ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων, κατηγορίες μαγείας, περιπτώσεις γυναικοκτονίας οι οποίες συνδέονται με συμμορίες, το οργανωμένο έγκλημα, εμπόρους ναρκωτικών και την εμπορία γυναικών και κοριτσιών (EIGE, Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα).

Στην Ελλάδα, όπως και αλλού, η χρήση του όρου τελεί υπό συζήτηση τόσο στην επιστημονική κοινότητα όσο και στην ευρύτερη κοινωνία. Όσοι χρησιμοποιούν τον όρο υποστηρίζουν πως υιοθετώντας τον έχουμε ένα θεωρητικό πλαίσιο, το φεμινιστικό, μέσα στο οποίο μπορούμε να μελετήσουμε, κατανοήσουμε και αντιμετωπίσουμε τα εγκλήματα αυτά. Όσοι τον αμφισβητούν ή τον απορρίπτουν, υποστηρίζουν πως πρόκειται για ανθρωποκτονίες με θύματα γυναίκες χωρίς τη σχέση αιτίασης ανάμεσα στο έγκλημα και στο φύλλο.

Η αντιπαράθεση είναι σημαντική διότι οι δύο αυτές θέσεις οδηγούν σε διαφορετικά συμπεράσματα ως προς την ευθύνη, την αντιμετώπιση και την πρόληψη αυτών των εγκλημάτων. Παράδειγμα, οι αρνητές του όρου συχνά υιοθετούν στάσεις
ψυχιατρικοποίησης του θύτη και μια αντίληψη ότι αυτά είναι «εγκλήματα πάθους».

Αντιθέτως, με τον όρο γυναικοκτονία προσεγγίζει κανείς το έγκλημα μέσα σε ένα πλαίσιο συνολικότερης καταπίεσης των κοριτσιών και των γυναικών υιοθετώντας παρεμβάσεις που
στοχεύουν στην ισότητα των φύλλων.

Είναι επομένως κρίσιμο να αποφασίσουμε ως κοινωνία αν, υιοθετώντας τον όρο, επιταχύνουμε και διευκολύνουμε τις μακρόχρονες εκείνες διαδικασίες που απαιτούνται για
την εκρίζωση τέτοιων εγκλημάτων.

Υγειονομική κρίση

Σύμφωνα με τον ΠΟΥ η βία κατά των κοριτσιών και των γυναικών είναι μια ανθρωπιστική κρίση και μια κρίση στη δημόσια υγεία. Τα στατιστικά στοιχεία είναι συγκλονιστικά:
Μία στις τρεις γυναίκες έχουν δεχθεί βία. Αυτό σημαίνει πως, δυνητικά, από τα 3,7 δισεκατομμύρια γυναικών, περίπου ένα δισεκατομμύριο υφίσταται αυτού του είδους τη βία.

Διακόσια εκατομμύρια κορίτσια έχουν υποστεί κλειτοριδεκτομή σε 30 χώρες.Επτακόσια εκατομμύρια παιδικοί γάμοι έχουν τελεστεί, τα 250 εκ. πριν το 15ο έτος.
Σε ορισμένες περιοχές των αναπτυσσόμενων χωρών η βία κατά των γυναικών πλήττει περισσότερες γυναίκες από ότι ο καρκίνος, τα τροχαία ατυχήματα, και η ελονοσία μαζί.

Ως αποτέλεσμα της βίας οι γυναίκες και τα κορίτσια θύματα έχουν συνολικά κακή γενική υγεία. Πάσχουν από διαταραχές στο σύστημα αναπαραγωγής όπως αποβολές και σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα και βιώνουν ψυχικά νοσήματα όπως κατάθλιψη και μετατραυματικό στρες.

Η γυναικοκτονία είναι διαδικασία

Η γυναικοκτονία είναι διαδικασία, δεν είναι ένα στιγμιαίο αδίκημα ακόμα κι όταν η ίδια η πράξη τελείται εν βρασμώ. Καμία γυναίκα δεν δολοφονείται από τα χέρια του συντρόφου
της χωρίς πριν να έχει υποστεί κακοποιητικές συμπεριφορές. Αυτή η συνήθως μακρά περίοδος, είναι και ο βέλτιστος χρόνος για να παρέμβει κανείς και να αναστείλει την πορεία προς το έγκλημα.

Γνωρίζουμε ήδη αρκετά πράγματα για το φαινόμενο. Έρευνες της τελευταίας τριακονταετίας έχουν οδηγήσει στη συσσώρευση αξιόπιστης γνώσης γύρω από την εγκληματικότητα κατά των γυναικών. Παράγοντες όπως η παρουσία παιδιών, η πρόσβαση σε όπλα, η απομάκρυνση
ή η απόπειρα απομάκρυνσης των γυναικών από το περιβάλλον, ειδικά τους πρώτους 2-12 μήνες, επιδρούν αρνητικά και πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη ως προειδοποιητικά σήματα που οδηγούν στο έγκλημα.

Αλλά και μια σειρά από χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του θύτη, και όχι τόσο του θύματος, κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου. Οι δράστες δεν είναι σαν τους άλλους εγκληματίες, δεν εντάσσονται στη γενική κατηγορία εγκληματικής προσωπικότητας. Γι΄ αυτό κι αν, για παράδειγμα, έχουν συλληφθεί για άλλα εγκλήματα, αυτό το γεγονός δεν
συνεισφέρει στην πρόβλεψη. Αποτελούν μια ειδική κατηγορία. Η ζήλια, η θανάσιμη ζήλια, η κτητικότητα, η ανάγκη για έλεγχο, είναι στοιχεία που συνδέονται και συσχετίζονται με
κακοποιητική και δολοφονική συμπεριφορά. Από την άλλη πλευρά γνωρίζουμε επίσης πως η σύλληψη, η φυλάκιση, η τιμωρία γενικότερα, λειτουργεί ανασταλτικά και προφυλάσσει τις γυναίκες.

Αύξηση των εγκλημάτων;

Το ερώτημα της αύξησης ή όχι του αριθμού τον ανθρωποκτονιών με θύματα γυναίκες είναι το καυτό ερώτημα των ημερών δεδομένου ότι από την αρχή του χρόνου έχουν δολοφονηθεί 7 γυναίκες, οι 3 τις τελευταίες τρεις εβδομάδες.

Ο αριθμός ανθρωποκτονιών στη χώρα μας θεωρείται γενικά χαμηλός. Το 2019 καταγράφηκαν σε όλη την επικράτεια 76 ανθρωποκτονίες. Από αυτές, 17 ήταν γυναίκες, και από αυτές, οι 12 δολοφονήθηκαν μέσα στο ενδοοικογενειακό πλαίσιο. Για την πενταετία 2015-2020 καταγράφηκαν 57 δολοφονίες γυναικών από άνδρες.

Αν υπάρχει ή όχι αύξηση, μπορεί με ασφάλεια να αποτιμηθεί αργότερα, στο μέλλον. Αξίζει να επισημάνουμε εδώ πως στην βιβλιογραφία καταγράφεται η λεγόμενη backlash
hypothesis-υπόθεση αντίδρασης, κατά την οποία παρατηρείται αύξηση των δολοφονιών όταν η αντίσταση των γυναικών μεγαλώνει, όπως έγινε σχετικά πρόσφατα στην χώρα μας
όπου η συζήτηση διευρύνθηκε.

Ενημέρωση

Σημαντικό ρόλο έχουν τα ΜΜΕ στην ενημέρωση γύρω από αυτό το ζήτημα. Δυστυχώς όμως όπως φαίνεται και από πρόσφατες μελέτες, ο τρόπος καταγραφής και παρουσίασης του εγκλήματος αυτού είναι επεισοδιακός (episodic) κι όχι συστηματικός.

Εστιάζει στο ατομικό, και στο εξωτικό επίπεδο του συμβάντος και όχι στο κοινωνικό. Κατ’αυτόν τον τρόπο καλλιεργώντας και επενδύοντας στον φόβο και τον τρόμο του θεατή, τον
οδηγούν στην αδιαφορία ή και στην ένταση.

Ο συνήθης χαρακτηρισμός ως «έγκλημα πάθους αποπροσανατολίζει και συγχέει τα θετικά συναισθήματα που πρέπει να διέπουν τις κοντινές ανθρώπινες σχέσεις, με εγκληματικές συμπεριφορές.

Οι διαρροές λεπτομερειών από επίσημα έγγραφα και η έλλειψη σεβασμού προς τα θύματα,ιδιαίτερα προς τα παιδιά τα οποία συχνά εμπλέκονται στις υποθέσεις αυτές, είναι ένα
σημαντικό ζήτημα διότι προκαλεί δευτερογενή κακοποίηση.

Βήματα

Το φαινόμενο της ανθρωποκτονίας των γυναικών μέσα στο σπίτι από τα χέρια των συντρόφων είναι εξαιρετικά πολύπλοκο. Χρειαζόμαστε μεγάλες κοινωνικές συμμαχίες για να το αντιμετωπίσουμε, δίκτυα, και ενοποίηση. Τα θύματα, και όλοι μας, έχουμε ανάγκη να αισθανθούμε πως η προστασία δεν είναι υπόθεση γραφειοκρατική αλλά μια κατ εξοχήν
πράξη υψηλού πολιτισμού και φροντίδας.

Υπάρχει συσσωρευμένη γνώση σχετικά με το τι πρέπει να κάνουμε, πως πρέπει να σχεδιάσουμε την πολιτική της πρόληψης της βίας κατά των γυναικών και οφείλουμε να την
εφαρμόσουμε.

Χρειαζόμαστε εκπαίδευση, προστασία, ενημέρωση. Να εστιάσουμε στα θύματα, στους θύτες, στον άμεσο περίγυρο, συγγενικό, φιλικό, εργασιακό, δημιουργώντας ζώνες ασφαλείας με υπερκαλύψεις τέτοιες που να μπορούν να δράσουν προστατευτικά όταν μια γυναίκα κινδυνεύει.

Χρειαζόμαστε επίσης κοινωνικά, οικονομικά, και θεσμικά αναχώματα ώστε να παρέχεται η δυνατότητα πρώτον, να μην φτάνουν σε αυτό το σημείο κίνδυνου οι γυναίκες, και δεύτερον, να μπορούν να απομακρυνθούν με ασφάλεια και με τη δυνατότητα να ξαναρχίσουν.

Χρειαζόμαστε, τέλος, ένα σύστημα υποδοχής θυμάτων και προστασίας πλήρως ενημερωμένο, ευαισθητοποιημένο, και διασυνδεδεμένο που να μπορεί να οδηγήσει το θύμα στην ασφάλεια, τον θύτη στην δικαιοσύνη και την κοινωνία σε ένα σημείο θέασης του προβλήματος από το οποίο δεν περισσεύει κανείς.