O κόσμος θα τελειώσει με έναν βήχα

Η έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση από το Αστεροσκοπείο Αθηνών για την επικίνδυνη κατάσταση που προκαλούν στην ατμόσφαιρα της Αττικής οι πυρκαγιές, προξενεί και στην Ελλάδα ένα ψυχολογικό φαινόμενο που γνώρισαν πρόσφατα οι κάτοικοι της Νέας Υόρκης και του Σαν Φρανσίσκο: Η βεβαιότητα των αστών (και με τις δύο σημασίες του όρου) ότι ζουν σε έναν ασφαλή θύλακα που θα τους προστατεύσει από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής πνίγεται σε ένα σύννεφο καπνού.

«Κανείς δεν είναι ασφαλής», έγραφαν πριν από περίπου έναν μήνα οι New York Times σε πηχυαίο τίτλο κάτω από μια φωτογραφία με ένα καιόμενο κτίριο. Η ουσία όμως βρισκόταν στον υπότιτλο: «Τα ακραία καιρικά φαινόμενα χτυπούν τώρα τον εύπορο κόσμο». Το κείμενο γράφτηκε όταν πλημμύρες προκαλούσαν βιβλικές καταστροφές στη Γερμανία και στο Βέλγιο, είχε όμως και ένα προφητικό στοιχείο που δεν θα μπορούσε να έχει προβλέψει η συντάκτριά του. Λίγα 24ωρα αργότερα ο ουρανός της Νέας Υόρκης βάφτηκε κόκκινος από τον καπνό που προκαλούσαν μεγάλες πυρκαγιές στις δυτικές ακτές των ΗΠΑ και τον Καναδά – είχε διασχίσει δηλαδή μια ολόκληρη ήπειρο.

Την επόμενη ημέρα το περιοδικό National Geographic εξηγούσε ότι οι τοξικοί καπνοί των πυρκαγιών και ιδιαίτερα τα σωματίδια PM2.5 (με διάμετρο έως 2,5 εκατομμυριοστά του μέτρου) μπορεί να έχουν τρομακτικές συνέπειες ακόμη και για τον οργανισμό υγιών ανθρώπων, πέρα από τα περιστασιακά φτερνίσματα, τον βήχα και τα ερεθισμένα μάτια. Οι προειδοποιήσεις των δύο αμερικανικών εντύπων παρουσίαζαν κάτι περισσότερο από ειδήσεις και συμβουλές για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Μετέφεραν τη συνειδητοποίηση, από την πλειονότητα του αναπτυγμένου Βορρά, ότι η ασυλία του από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής τελείωσε αιφνιδιαστικά.

Οι New York Times όπως και το National Geographic υπηρετούν εδώ και ενάμιση αιώνα τη νεοαποικιακή κοσμοαντίληψη των αμερικανικών ελίτ. Οπως τo βρετανικό BBC δεν εξηγούσε ποτέ στους ακροατές του ότι οι λιμοί στην Ινδία του 19ου και του 20ού αιώνα ήταν αποτέλεσμα της αποικιακής υπερεκμετάλλευσης του εδάφους και του εργατικού δυναμικού της χώρας, έτσι και τα αμερικανικά ΜΜΕ δημιουργούσαν μια φούσκα φαινομενικής ασφάλειας για τους αναγνώστες και τους ακροατές τους. Ενώ όμως οι λιμοί της Ινδίας δεν απασχολούσαν την καθημερινότητα των κατοίκων του Λονδίνου, η καταστροφή του πλανήτη γίνεται πλέον αισθητή ακόμη και στα διαμερίσματα των ουρανοξυστών του Μανχάταν (για την Ιστορία, το κείμενο του National Geographic ξεκινούσε με την ιστορία ενός εύπορου Αμερικανού που ξύπνησε σε ένα τέτοιο διαμέρισμα και δεν μπορούσε να δει τους απέναντι ουρανοξύστες από τον καπνό).

Στηριζόμενη και σε πρόσφατες δημοσκοπήσεις, η Καναδή δημοσιογράφος Ναόμι Κλάιν εξηγούσε προ ημερών ότι «η ψευδαίσθηση της ασφάλειας στις πιο εύπορες περιοχές του πλανήτη καταρρέει, ενώ η πίστη ότι το χρήμα και η τεχνολογία θα προσφέρουν λύσεις, έστω και την ύστατη στιγμή, παρουσιάζει ρωγμές». Μέχρι σήμερα, συμπλήρωνε ο Σουηδός διανοητής και συγγραφέας Αντρέας Μαλμ, «στον εύπορο Βορρά πίστευαν ότι οι καταστροφές συνέβαιναν μόνο στην Αϊτή, τη Σομαλία ή σε κάποιο απομακρυσμένο σημείο του πλανήτη όπου οι άνθρωποι ζουν σε συνθήκες εξαθλίωσης. Αυτοί (οι φτωχοί) είχαν τους σεισμούς τους, τον Εμπολά τους και τον HIV τους, τα οποία αποτελούσαν απλώς έναν θόρυβο που ακουγόταν ανεπαίσθητα στον Βορρά».

Θα μπορούσε λοιπόν αυτή η νέα συνειδητοποίηση της άμεσης απειλής να αφυπνίσει τις δυτικές κοινωνίες ώστε να επιβάλουν στις κυβερνήσεις τους τη λήψη άμεσων μέτρων για την προστασία του πλανήτη; Ας μη βιαστούμε να υιοθετήσουμε μια τέτοια αντίληψη. Ενδεχομένως στις ΗΠΑ, ορισμένοι από τους Ρεπουμπλικανούς αρνητές της κλιματικής αλλαγής να αντιληφθούν το μέγεθος και κυρίως τα αίτια του προβλήματος. Οπως εξηγούσε όμως πρόσφατα και η Ναόμι Κλάιν, «η αδράνεια στις αναπτυγμένες χώρες δεν συνδέεται τόσο με την άρνηση του προβλήματος». Οι Γερμανοί και οι Βέλγοι, συνέχιζε η ίδια, «γνώριζαν ότι η κλιματική αλλαγή είναι υπαρκτή, απλώς πίστευαν ότι θα πλήξει μόνο τις φτωχές χώρες». Θα μπορούσαμε να συμπληρώσουμε ότι ακόμη και αν αποφάσιζαν να βοηθήσουν τον πλανήτη, πίστευαν ότι μπορούσαν να το καταφέρουν όχι συλλογικά αλλά ως άτομα: καταργώντας τα πλαστικά καλαμάκια, μαζεύοντας ευλαβικά τα χαρτάκια από τις τσίχλες τους και διαχωρίζοντας τα σκουπίδια τους στους σωστούς κάδους ανακύκλωσης.

Η πρόσφατη εμπειρία του κορονοϊού (που σύμφωνα με ορισμένους επιστήμονες ενδέχεται να συνδέεται και με την κλιματική αλλαγή) δεν προσφέρει και πολύ θετικά μηνύματα για την αναχαίτιση της περιβαλλοντικής κρίσης. Ακόμη και όταν έβλεπαν την πανδημία μπροστά στα μάτια τους κάποιοι συνέχιζαν να αρνούνται την ύπαρξή της. Αλλοι απέρριπταν τα μέσα αντιμετώπισης που πρότειναν οι επιστήμονες (εμβόλια), θεωρώντας ότι είναι ζήτημα ατομικής απόφασης και ευθύνης και όχι συλλογικής, κοινωνικής δράσης. Πολύ περισσότεροι όμως δεν σκέφτηκαν ποτέ να στραφούν εναντίον της γενεσιουργού αιτίας αυτών των φαινομένων, δηλαδή του κυρίαρχου οικονομικού συστήματος.

Ο καπνός στις μητροπόλεις του αναπτυγμένου κόσμου είναι ένα από τα τελευταία σήματα συναγερμού που εκπέμπει η φύση. Αν δεν λάβουμε άμεσα μέτρα ο κόσμος μας δεν θα τελειώσει ούτε με κρότο ούτε με λυγμό, όπως προέβλεπε ο Τόμας Ελιοτ, αλλά με έναν ξερό βήχα.