Η Σοσιαλδημοκρατία επιστρέφει... γερασμένη

«Η νίκη μας δείχνει πως η Σοσιαλδημοκρατία επιστρέφει - σε μια λίγο ανανεωμένη μορφή, αλλά σίγουρα ως ηγετική πολιτική δύναμη». Αυτά είπε ο νικητής των εκλογών στη Νορβηγία και επικεφαλής του Εργατικού Κόμματος Γιόνας Γκαρ Στέρε, δίνοντας αέρα όχι μόνο στα δικά του πανιά, αλλά και άλλων ομοϊδεατών του στην Ευρώπη που τρέφουν όνειρα για επιστροφή στην εξουσία.

Με πρώτο και καλύτερο τον Γερμανό Ολαφ Σολτς, ο οποίος προαλείφεται για νέος καγκελάριος καθώς το κόμμα του, το SPD, αναμένεται να βγει πρώτο την επόμενη Κυριακή, εφόσον, φυσικά, δεν πέφτουν έξω όλες οι μέχρι στιγμής δημοσκοπήσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Σολτς ήταν από τους πρώτους που έσπευσαν να συγχαρούν εγκάρδια τον Στέρε, έναν εκατομμυριούχο που υπόσχεται να εργαστεί για τους «απλούς ανθρώπους» και να φέρει ένα δικαιότερο φορολογικό σύστημα που θα ρίχνει τα βάρη στους πλούσιους (άρα και στον ίδιο;).

Πολλά ΜΜΕ υπογράμμισαν το γεγονός ότι, μετά το αποτέλεσμα των νορβηγικών εκλογών, όλες οι σκανδιναβικές χώρες έχουν σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις: η Δανία, η Σουηδία (με πολλές κυβερνητικές αναταράξεις) και η Φινλανδία η οποία, κανονικά, δεν ανήκει στη Σκανδιναβία, παρόλο που έχουμε συνηθίσει να αντιμετωπίζουμε αυτές τις χώρες ως ένα ενιαίο όλο. Οι δύο μάλιστα με γυναίκες πρωθυπουργούς. Κατά πάσα πιθανότητα προσεχώς και η Σουηδία, μόλις παραιτηθεί και επίσημα από τα καθήκοντά του τον Νοέμβριο ο απερχόμενος πρωθυπουργός Στέφαν Λέβεν.

Νέα εποχή λοιπόν μας έρχεται από τον Βορρά; Και ναι και όχι. Γιατί μπορεί ο Νορβηγός Σοσιαλδημοκράτης να ήρθε πρώτος, αλλά με ποσοστό μόλις 26,3%, το χαμηλότερο του Εργατικού Κόμματος από το 2001, οριακά χαμηλότερο κι από το 2017, όπου ναι μεν είχε ξαναβγεί πρώτο, αλλά δεν μπόρεσε να σχηματίσει κυβέρνηση αφού στη Βουλή πλειοψηφούσε το σύνολο Δεξιάς κι Ακροδεξιάς.

Επίσης, έχει μπροστά του το δύσκολο στοίχημα να σχηματίσει κυβέρνηση με το Κεντρώο Κόμμα και τη Σοσιαλιστική Αριστερά, δυο κόμματα που ο ίδιος όρισε ως εταίρους της προτίμησής του και τα οποία διαφωνούν μεταξύ τους στα περισσότερα. Τέλος, αν πετύχει η συμφωνία, θα πρέπει εκ των πραγμάτων να βάλει νερό στο κρασί του προκειμένου να συγκεράσει όλες αυτές τις διαφορές.

Μισές πρωτιές

Το σκηνικό είναι παρεμφερές και στις υπόλοιπες σκανδιναβικές χώρες όπου κέρδισαν οι Σοσιαλδημοκράτες, με τα ποσοστά τους όμως να κυμαίνονται σε ιστορικό χαμηλό και με τις πολυκομματικές κυβερνήσεις να αποτελούν μια αναπόφευκτη έκβαση. Το 2018, το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Σουηδίας επανεξελέγη με επικεφαλής τον Στέφαν Λέβεν, αλλά με 28,3%, το χαμηλότερο ποσοστό από το 1908, όπως σημείωνε τότε η Le Monde.

Eνα χρόνο αργότερα, οι Σοσιαλδημοκράτες πετύχαιναν την πρωτιά στη Δανία με 29,5%, τη χειρότερη επίδοσή τους μετά το 1909. Στη δε Φινλανδία, πάλι το 2019, οι Σοσιαλδημοκράτες νίκησαν με το χειρότερο ποσοστό τους από το 1907: μόλις 17,73% και με απειροελάχιστη διαφορά από τους ακροδεξιούς Φινλανδούς, το πρώην κόμμα των Αληθινών Φινλανδών, που έλαβε 17,48%.

«Εχουμε να κάνουμε με μια αποδυναμωμένη Σοσιαλδημοκρατία», εκτιμά ο Γιόνας Χίνφορς, καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Γκέτεμποργκ, ο οποίος αποδίδει αυτές τις πρόσφατες εκλογικές νίκες κυρίως στις διασπαστικές τάσεις στους κόλπους της Δεξιάς και του Κέντρου παρά σε μια πραγματική επαναφορά της Αριστεράς.

Θα πρέπει να ανατρέξουμε πολύ πίσω για να αναζητήσουμε τα αίτια της αποδυνάμωσης των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων εν γένει στην Ευρώπη και ειδικότερα στη Σκανδιναβία, όπου μέσα σε αρκετές δεκαετίες διακυβέρνησης έχτισαν ένα αξιοζήλευτο κοινωνικό κράτος για τα δεδομένα του Δυτικού Κόσμου.

Τα περιγράφει έξοχα σε πρόσφατο άρθρο του στον αριστερό ιστότοπο newleftreview.org ο Γκόραν Τέρμπορν, καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Κέμπριτζ: «Η ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία είχε μια δεύτερη ευκαιρία τη δεκαετία του ’90, μετά το πρώτο κύμα του νεοφιλελευθερισμού τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση. Υστερα από μερικές πρώτες επιτυχίες, πέταξε αυτή την ευκαιρία στα σκουπίδια -πιθανόν για πάντα- μέσα από τυφλές νεοφιλελεύθερες προσαρμογές. Ο Τρίτος Δρόμος επέφερε τον ξενοφοβικό λαϊκισμό και μια νέα σκληρή Δεξιά, δείχνοντας παράλληλα τις αδυναμίες και τη στενοκεφαλιά της Αριστεράς».

Η Σοσιαλδημοκρατία επέστρεψε στη Σκανδιναβία (και αλλού) όχι μόνο αποδυναμωμένη, αλλά και μεταλλαγμένη. Ενίοτε σε βαθμό μη αναγνωρίσιμο. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Δανίας, όπου η κεντροαριστερή (ας πούμε) πρωθυπουργός Μέτε Φρεντέρικσεν κέρδισε τις εκλογές υιοθετώντας εν πολλοίς την ακροδεξιά ρητορική στο μεταναστευτικό και σήμερα έχει να επιδείξει αφ’ ενός μια από τις καλύτερες διαχειρίσεις της πανδημίας πανευρωπαϊκά (εμβολιασμοί στο 80% του πληθυσμού, άρση των περισσότερων περιορισμών) και ταυτόχρονα μια από τις σκληρότερες αντιμεταναστευτικές πολιτικές που θα τις ζήλευαν πολλοί Ορμπαν και Κουρτς. Αθλιότερη όλων η επαναπροώθηση εκατοντάδων προσφύγων από τη Συρία στην πατρίδα τους σε μέρη που σύμφωνα με τη δανέζικη κυβέρνηση αποτελούν «ασφαλείς προορισμούς».

Μια άλλη εξωφρενική απόφαση ήταν η δημιουργία εξωχώριων κέντρων κράτησης για αιτούντες άσυλο (κάτι που φέρεται να σχεδιάζει και η Βρετανία), ενώ επίσης πριν από λίγους μήνες η πρωθυπουργός ανακοίνωσε ότι εξετάζει μέτρα για την «απογκετοποίηση». Ενα από αυτά υπαγορεύει ότι σε μια συνοικία οι κάτοικοι που δεν κατάγονται από χώρες της Δύσης δεν θα πρέπει να ξεπερνούν το 30% του συνόλου.

Οι πολιτικές ατζέντες

Στη Σουηδία και στη Φινλανδία το μεταναστευτικό δεν έπαιξε τόσο κυρίαρχο ρόλο στις προεκλογικές εκστρατείες όπως στη Δανία. Εκεί όμως προκλήθηκαν δύο σοβαρές κυβερνητικές κρίσεις από εργασιακά και οικονομικά ζητήματα. Στη Φινλανδία, η Σάνα Μαρίν έγινε πέρυσι στα 34 χρόνια της η νεότερη πρωθυπουργός στην Ευρώπη από «σπόντα». Ο προκάτοχός της και νικητής των εκλογών Αντι Ρίνε αναγκάστηκε να παραιτηθεί εξαιτίας των χειρισμών του στην απεργία των ταχυδρομικών υπαλλήλων που ζητούσαν μείωση ωραρίου και πληρωμή των υπερωριών και η οποία επεκτάθηκε και σε άλλους τομείς.

Στη Σουηδία, ο πρώην συνδικαλιστής Στέφαν Λέβεν έκανε αρκετές παραχωρήσεις (υπέρ των εργοδοτών) στα εργασιακά προκειμένου να συγκρατήσει τον ετερόκλητο κυβερνητικό συνασπισμό με κεντρώους, φιλελεύθερους και αριστερούς. Αυτό όμως που του στοίχισε την πρόταση μομφής και εν τέλει την παραίτηση ήταν η απόφασή του να μην επιβάλει πλαφόν στα ενοίκια των νεόδμητων διαμερισμάτων.

Σήμερα, τα γκάλοπ προβλέπουν νίκη της Δεξιάς στις βουλευτικές εκλογές του 2022. Το ίδιο και στη Φινλανδία, όπου εκεί, εκτός απροόπτου, οι επόμενες εκλογές θα γίνουν το 2023. Ενα μήνυμα και για τον Γερμανό Σοσιαλδημοκράτη Σολτς, εφόσον εκλεγεί. Και φυσικά, για τους εν δυνάμει εταίρους του οι οποίοι ελπίζουμε πως δεν είναι και πάλι οι Χριστιανοδημοκράτες.