Το λυκόφως του Ταγίπ Ερντογάν

Ίσως να είναι πρόωρος ο τίτλος αυτού του άρθρου που προοιωνίζεται το τέλος της εποχής του τούρκου προέδρου, αλλά, πάντως, οι ενδείξεις αυτό αφήνουν να διαφανεί. Φαίνεται πως ο σκληροτράχηλος και μαχητικός αυτός πολιτικός έχει διαβεί πλέον τον Ρουβίκωνα και πως η πορεία που ακολουθεί θα τον οδηγήσει στην καταστροφή. Αυτή η αλαζονεία της πολιτικής του, τόσο στο εσωτερικό, όσο και στη διεθνή πολιτική δεν μπορεί παρά να είναι το κύκνειο άσμα μιας λαμπρής και πολλά υποσχόμενης διαδρομής, η οποία ξεκίνησε στις αρχές του αιώνα, κάτω από τελείως διαφορετικές συνθήκες και προοπτικές. Πράγματι ο κ. Ερντογάν παρουσιάστηκε τα πρώτα χρόνια ως ένας μεταρρυθμιστής πολιτικός, που προσομοίαζε με έναν πολιτικό του τύπου των Χριστιανοδημοκρατών της Δύσης (αν κι η προσήλωσή του στον ισλαμισμό έπρεπε να είχε κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου στη Δύση), προχώρησε στην εξυγίανση των οικονομικών του κράτους και σε μια μετριοπαθή εξωτερική πολιτική. Στις ελληνοτουρκικές σχέσεις το Ελσίνκι κατέρρευσε όχι με δική του ευθύνη, κι έτσι απέτυχε το πείραμα επίλυσης των διαφορών μας με τη γείτονα, αφήνοντας, ευτυχώς, το δεύτερο σκέλος του, την ένταξη της Κύπρου, ακέραιο, με αποτέλεσμα η Μεγαλόνησος να είναι σήμερα, ισότιμο μέλος της ευρωπαϊκής οικογένειας.

Τι έχει απομείνει σε τρέχοντα χρόνο από τον κ. Ερντογάν του παρελθόντος; Απολύτως τίποτα. Ιδιαίτερα από το 2016, μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016, ο τούρκος πρόεδρος παρουσίασε ένα νέο αυταρχικό πρόσωπο, που έστειλε στις φυλακές χιλιάδες αντιφρονούντες, αλλά και αθώους πολίτες που καταδιώχθηκαν από το καθεστώς. Αλλά δεν είναι μόνο ο αυταρχισμός του κι η παραβίαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου στη διάρκεια της προεδρίας του (με ιδιαίτερη έμφαση στις απαγορεύσεις της ελευθεροτυπίας). Είναι και η στρεβλή οικονομική πολιτική, που οδήγησε τη χώρα σε μια άνευ προηγουμένου οικονομική κατάρρευση, με την ισοτιμία του αμερικανικού δολαρίου να πλησιάζει τις 10 τουρκικές λίρες, και τον λαό, στη μεγάλη του πλειονότητα, να μην μπορεί να ανταπεξέλθει στις καθημερινές ανάγκες του.

Στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής, ο κ. Ερντογάν υπερέβαλε εαυτόν. Με την πεποίθηση ότι η χώρα του είναι υψίστης στρατηγικής σημασίας, έχει αψηφήσει όλες τις υπερδυνάμεις, δυσαρεστώντας διαδοχικά μια εκάστη εξ αυτών. Ιδιαίτερα για τον δυτικό κόσμο, η Τουρκία πλέον μόνο τυπικά ανήκει σε αυτόν, επειδή αποτελεί μέλος του ΝΑΤΟ και είναι, ακόμα, υποψήφια χώρα για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Στην πραγματικότητα, οι ΗΠΑ ( που πρωτοστατεί στο ΝΑΤΟ) κλείνει τις πόρτες στην Τουρκία, η οποία δεν δίστασε να αγοράσει ρωσικούς πυραύλους και να απειλεί αγορά ρωσικών μαχητικών αεροπλάνων, απέναντι στην άρνηση των Αμερικανών να την προμηθεύσουν με F-35. Και παρά τις προσπάθειες των δυτικών κρατών να συγκρατήσουν την Τουρκία στους κόλπους τους, ο τούρκος πρόεδρος συμπεριφέρεται απαξιωτικά σε αυτούς, συμμαχώντας με τη Ρωσία, που κι αυτή δεν φαίνεται διατεθειμένη να επωμιστεί το βάρος μιας χώρας η οποία εξακολουθεί να είναι μέλος του ΝΑΤΟ και να τη χωρίζουν διαφορές για το μέλλον της Συρίας. Και προφανώς εκμεταλλεύεται την τουρκική αδυναμία για να προκαλεί προβλήματα στη δυτική Συμμαχία και να αποκομίζει οικονομικά οφέλη από την πώληση όπλων σε αυτήν.

Στα ελληνοτουρκικά τα πράγματα δεν είναι καλύτερα. Μετά την προμελετημένη, κι αποτυχημένη, προσπάθεια επέλασης χιλιάδων μεταναστών στον Εβρο και το θερμό καλοκαίρι του 2020, η γειτονική χώρα, επιμένοντας στη θεωρία της «γαλάζιας πατρίδας», προσπαθεί, με την παρουσίαση ενός παράλογου χάρτη, να αποκτήσει ολόκληρη την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, ως ζώνη υφαλοκρηπίδας και Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ). Αλλά τα πράγματα δεν είναι εύκολα για τον τούρκο πρόεδρο. Το Δίκαιο της Θάλασσας, έτσι όπως έχει εθιμικά αναπτυχθεί πάνω στη βάση της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (πράγμα που σημαίνει ότι η Τουρκία είναι υποχρεωμένη να σέβεται τους εθιμικούς κανόνες που πηγάζουν από τη Σύμβαση, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι δεν την έχει επικυρώσει), δεν δέχεται μονομερείς ενέργειες για οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών (πλην της αιγιαλίτιδας ζώνης) σε περιοχές θαλάσσιας στενότητας. Δεδομένου ότι η Μεσόγειος Θάλασσα είναι μια γεωγραφικά περιορισμένη θάλασσα, αυτός είναι ο κανόνας. Ετσι η Τουρκία προκειμένου να οριοθετήσει τις θαλάσσιες ζώνες της πρέπει να συμφωνήσει με τις όμορες χώρες της και εν προκειμένω με την Ελλάδα, την Αίγυπτο και τη Συρία. Κατά συνέπεια αυτή η απόπειρα μονομερούς οριοθέτησης με τον χάρτη, όπως καθώς και οι συντεταγμένες που έχει υποβάλει στον ΟΗΕ στερούνται οποιασδήποτε αξίας.

Αλλά ο χάρτης είναι ενδεικτικός των προθέσεων της Τουρκίας για την πραγματική της θέση στο ζήτημα των θαλασσίων ζωνών. Αν και στον αληθινό κόσμο δεν είναι τίποτα άλλο από διεκδικήσεις, φανερώνει την έκταση των διεκδικήσεων αυτών. Μια προσεκτική ματιά θα εντοπίσει το παράλογο αυτών των διεκδικήσεων: η Ελλάδα δεν έχει κανένα δικαίωμα υφαλοκρηπιδας/ΑΟΖ έξω από τα όρια των 6 ν.μ. αιγιαλίτιδας ζώνης. Αυτό σημαίνει ότι οι ανατολικές και οι νότιες ακτές των νησιών που εφάπτονται με την Ανατολική Μεσόγειο δεν έχουν δικαίωμα επέκτασης στα 12 ν.μ. της αιγιαλίτιδας ζώνης σε μια περιοχή που βρίσκεται εκτός του Αιγαίου, και συνεπώς δεν επιβαρύνεται από την ασφυκτική στενότητα του πελάγους αυτού. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι εκτός από το γεγονός ότι ο τουρκικός χάρτης μας στερεί από το δικαίωμα ευρύτερης αιγιαλίτιδας ζώνης, μας στερεί επίσης από κάθε δικαίωμα υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ. Πράγμα που σαφώς αντίκειται στους κανόνες του Δικαίου της Θάλασσας και στη νομολογία του Διεθνούς Δικαστηρίου.

Αλλά και οι διερευνητικές συνομιλίες που έχουν ξεκινήσει καρκινοβατούν. Οι κύκλοι των συζητήσεων που έχουν πραγματοποιηθεί, ως τα σήμερα, είναι άκαρποι και δεν θυμίζουν σε τίποτα τους ιστορικούς κύκλους της πρώτης δεκαετίας του 2000. Σε αυτό πρέπει να προσθέσουμε και τις παρενοχλήσεις από πολεμικά πλοία που έχει δεχτεί το υπό σημαίας Μάλτας πλοίο στην προσπάθειά του να διερευνήσει τον βυθό της Μεσογείου τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Κύπρο. Τέλος συνεχίζονται κι οι παραβιάσεις του εθνικού εναερίου χώρου της Ελλάδας (ακόμα και πάνω από ελληνικά νησιά) από τουρκικά αεροπλάνα, τα οποία τις περισσότερες φορές φέρνουν πολεμικό εξοπλισμό. Για να μην αναφερθούμε σε εμπρηστικές δηλώσεις τούρκων ιθυνόντων, και του ίδιου του κ. Ερντογάν, εναντίον της χώρας μας - και όχι μόνον.

Ολα αυτά είναι σοβαρές ενδείξεις ότι ο τούρκος πρόεδρος έχει χάσει τον έλεγχο. Για μια λειτουργία που απαιτεί την επιστράτευση τουλάχιστον της κοινής λογικής, ο κ. Ερντογάν χρησιμοποιεί τον παραλογισμό για να διαμορφώνει πολιτική. Ως πότε, όμως, η αλαζονεία θα υπερισχύει μιας εχέφρονος πολιτικής.