Διχοτόμηση και τέλος εποχής στην Κύπρο;

Στο μέσο του Ιουλίου η Κύπρος βρίσκεται ξανά ανάμεσα στις δύο επετείους του ’74 που σημάδεψαν ανεξίτηλα τη νεότερη ιστορία της: 15 Ιουλίου – πραξικόπημα και 20 Ιουλίου – εισβολή τουρκικών στρατευμάτων, κατάληψη του 37% του νησιού. Η τουρκική κατοχή και η διαίρεση παραμένουν η βαριά κληρονομιά του ’60 που, μισό αιώνα μετά, μεταφέρεται στους ώμους των νεότερων γενεών Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων.

Ποια ιεράρχηση έχει το Κυπριακό και η επίλυσή του στο μυαλό των ανθρώπων ενόψει των προεδρικών εκλογών τον Φεβρουάριο;

Η καθίζηση

Κάτι αλλάζει οριστικά σε σχέση με το «παλιό» Κυπριακό. Η δημοσκόπηση της «Καθημερινής» (10/7) εντοπίζει την καθίζηση του ενδιαφέροντος των Ελληνοκυπρίων: πρωτεύοντα, με 68%, είναι η οικονομία, η ανεργία και το κόστος ζωής, ακολουθούν με 31% η διαφθορά και τα σκάνδαλα και έπεται το Κυπριακό με μόλις 25%.

Τα ευρήματα της δημοσκόπησης δεν εκπλήσσουν. Με τους σημερινούς πρωταγωνιστές στην πολιτική σκηνή, η επίλυση του Κυπριακού δεν… τραβά γιατί απλούστατα δεν έχουν τίποτα να προτείνουν! Γι’ αυτό, τείνει να γίνει μέρος μιας τυπικής υπόμνησης ιστορικών γεγονότων, αντί να είναι η κορυφαία επιδίωξη του κυπριακού λαού. Ετσι πηγαίνει η Κύπρος τα τελευταία 5 χρόνια ολοταχώς στη διχοτόμηση…

Η αδυσώπητη φθορά του χρόνου, η διεθνής κόπωση και οι απανωτές απογοητεύσεις δεν αρκούν για να ερευνήσει κανείς τους λόγους που έφτασε το Κυπριακό στο χειρότερο σημείο. Ο κυριότερος λόγος είναι η σκόπιμη διάλυση του διαπραγματευτικού πλαισίου από το Κραν Μοντανά και μετά (2017). Οταν ο Ν. Αναστασιάδης αποχωρούσε από τη Διάσκεψη, ήξερε ότι τινάχτηκε στον αέρα η διεκδίκηση μιας εφικτής –και λογικής– συμφωνίας, στη βάση της Διζωνικής, Δικοινοτικής Ομοσπονδίας. Η ωμή πραγματικότητα είναι εδώ: επί 5 χρόνια δεν υπάρχει αντικείμενο διαπραγμάτευσης. Μηδέν συνομιλίες, μηδέν ελπίδες!

Η ευθύνη της ελληνοκυπριακής ηγεσίας να βρει τρόπο να σπάσει το αδιέξοδο έχει υποκατασταθεί από τη συνειδητή στροφή για διαχείριση της διχοτομικής κατάστασης. Καμία σοβαρή και συγκροτημένη πρόταση για να επανέλθει το Κυπριακό στις ράγες της επίλυσης. Οι δε συζητήσεις επισκιάζονται από τους διαρκείς μονολόγους του απερχόμενου προέδρου Ν. Αναστασιάδη, φανερά υποταγμένες στις εσωτερικές ανάγκες του ακροατηρίου που έχει δημιουργήσει. Οι βασικοί υποψήφιοι για την Προεδρία –όλοι συνεργάτες του Αναστασιάδη– δεν έχουν τίποτα να προσθέσουν. Κι έτσι, το Κυπριακό έχει… σβήσει στην προεκλογική εκστρατεία.

Είκοσι χρόνια, τρεις ευκαιρίες

Η διεθνής πολιτική δεν δείχνει επιείκεια απέναντι σε πολιτικές ηγεσίες που οι επιλογές τους αποδεικνύονται μοιραίες για τους λαούς τους. Αυτό συμβαίνει σωρευτικά στην Κύπρο που την τελευταία 20ετία δοκιμάστηκε τρεις φορές σε κομβικές επιλογές:

Τη διαπραγμάτευση 2002-2004, που κατέληξε στο συνολικό σχέδιο λύσης του ΟΗΕ επί γ.γ. Κόφι Ανάν. Το σχέδιο απορρίφθηκε σε δημοψήφισμα από την Ελληνοκυπριακή Κοινότητα, κάτω από την καθοδήγηση του προέδρου Τάσσου Παπαδόπουλου και τη στήριξη του ΑΚΕΛ. Ο Κ. Ανάν καταλόγισε ακέραιη ευθύνη στην ηγεσία των Ελληνοκυπρίων και απενοχοποίησε την Τουρκία.

Τη διαπραγμάτευση 2008-2010, που κατέληξε σε σημαντικές συγκλίσεις Χριστόφια - Ταλάτ επί γ.γ. Μπαν Κι Μουν σε όλα τα εσωτερικά θέματα. Ο τότε πρόεδρος Δ. Χριστόφιας απέρριψε τη συνυπογραφή τους με τον τότε αριστερό Τουρκοκύπριο ηγέτη και ο Ταλάτ εκτοπίστηκε από τους εθνικιστές. Ο Μπαν Κι Μουν αποχώρησε με τη φράση: «έχασα άδικα τον χρόνο μου...».

Τη διαπραγμάτευση 2015-2017 Αναστασιάδη – Ακιντζί, που κατέληξε στο πλαίσιο από 6 σημεία του νυν γ.γ. Αντόνιο Γκουτέρες, πολύ κοντά στις θέσεις της ελληνοκυπριακής πλευράς για την ασφάλεια και τα στρατεύματα. Κι όμως, ο Ν. Αναστασιάδης αποχώρησε και κρίθηκε (τουλάχιστον) συνυπεύθυνος του ναυαγίου. Το πλαίσιο Γκουτέρες δεν έγινε ποτέ στρατηγική συμφωνία. Ο πρόεδρος Αναστασιάδης αρνήθηκε να το συνυπογράψει, παρά τη δημόσια πρόσκληση που του απηύθυνε ο Μ. Ακιντζί, προτού τον εκτοπίσει η Τουρκία βάζοντας στη θέση του τον Ερσίν Τατάρ.

Η σύγχρονη ανάγνωση του Κυπριακού χρειάζεται να γίνει κάτω από το πρίσμα ότι μπροστά σε ιστορικές αποφάσεις η κυπριακή πολιτική ηγεσία αρνήθηκε την ευθύνη να διανύσει το «τελευταίο μίλι» και να αλλάξει τη μοίρα του. Καρφωμένη στο παρελθόν, διατηρώντας, βέβαια, τα προνόμια της εξουσίας στο μισό νησί, αναμασά τα ίδια και τα ίδια. Ενώ ξέρει πολύ καλά ότι κανείς στον διεθνή χώρο δεν ασχολείται με το Κυπριακό. Ο ΟΗΕ και η Ε.Ε. από καιρό έχουν κατεβασμένα τα ακουστικά τους.

Η εκδίκηση του λαϊκισμού

Μπροστά στις προεδρικές εκλογές του Φεβρουαρίου 2023, δύο πολιτικοί χώροι που εξέφρασαν ιστορικά τη μετριοπαθή σχολή του Κυπριακού και τη γραμμή της Διζωνικής, Δικοινοτικής Ομοσπονδίας, ο Δημοκρατικός Συναγερμός (ΔΗΣΥ) και το ΑΚΕΛ, αντικρίζουν το αποτέλεσμα των επιλογών τους.

Κινδυνεύουν να συντριβούν από τον πρώην ΥΠΕΞ Νίκο Χριστοδουλίδη, που εμφανίζεται στις δημοσκοπήσεις (Ρεπόρτερ, 13/7) να καταγράφει το πρωτοφανές ποσοστό του 38,3% στον α’ γύρο. Προηγείται με τεράστια διαφορά σε σχέση με τον πρόεδρο του ΔΗΣΥ Αβέρωφ Νεοφύτου (17,4%) και τον Ανδρέα Μαυρογιάννη (16,8%), ο οποίος υποστηρίζεται από το ΑΚΕΛ. Μάλιστα σε κάθε σενάριο β’ γύρου, ο Ν. Χριστοδουλίδης επιτυγχάνει συντριπτικό ποσοστό (65%) εκλογής στην Προεδρία, έχοντας απέναντί του οποιονδήποτε από τους δύο.

Ο πρώην ΥΠΕΞ φαντάζει μια ελκυστική υποψηφιότητα, με έντονη κοινωνική παρά πολιτική δραστηριότητα. Οι θέσεις του είναι κοινότοπες επαναλήψεις της ρητορείας γύρω από το Κυπριακό που καθιέρωσε ο Ν. Αναστασιάδης και που έχουν ελάχιστη σχέση με την πραγματικότητα στο Κυπριακό και τους συσχετισμούς στη διεθνή σκηνή. Αν ήταν δυνατόν, θα προτιμούσε να καθίσει σπίτι του, μέχρι να εκλεγεί πρόεδρος.

Ο Ν. Χριστοδουλίδης δεν είναι βέβαια αυτό που ο πολύς κόσμος νομίζει. Ως γνωστόν, υπήρξε ο πλέον στενός συνεργάτης του προέδρου Αναστασιάδη, που τον ακολουθεί σε κάθε βήμα του από το 2014. Ηταν παρών σε όλες τις επίμαχες στιγμές του Κυπριακού πριν και μετά το Κραν Μοντανά και συχνά αναφωνούσε στις συσκέψεις για να ακυρώσει κάθε διαπραγμάτευση: «Καλύτερα δώστε τα όλα…». Πρόκειται για μια εξωραϊσμένη εκδοχή απορριπτισμού που έγινε σήμερα κυρίαρχη πολιτική.

Ο Ν. Χριστοδουλίδης εξασφάλισε τη στήριξη τού ΔΗΚΟ και της ΕΔΕΚ, που έχουν ιστορικά αναμετρηθεί με τη μετριοπαθή σχολή για την επίλυση του Κυπριακού, απορρίπτοντας όλα τα προτεινόμενα σχέδια λύσης του ΟΗΕ. Ο Ν. Χριστοδουλίδης θεωρείται ιδανικός εκφραστής των θέσεών τους: να καταγγέλλουν την Τουρκία, να διατείνονται ότι θα χαράξουν πολιτική που θα της επιφέρει κόστος, να της επιβάλλουν κυρώσεις, να κλείνουν τα σημεία επικοινωνίας με τους Τουρκοκυπρίους κ.ο.κ. Το έδαφος για τον Ν. Χριστοδουλίδη είναι πρόσφορο, στρωμένο από τον κυνισμό και τη διγλωσσία του πολιτικού του μέντορα Νίκου Αναστασιάδη.

Η επιβράβευση Χριστοδουλίδη από το εκλογικό σώμα, όμως, είναι ταυτόχρονα η εκδίκηση απέναντι στον ΔΗΣΥ και στο ΑΚΕΛ, που με τις επιλογές των ηγετών τους υποτάχθηκαν στον εθνικολαϊκισμό. Τα δύο μεγάλα κόμματα ΔΗΣΥ και ΑΚΕΛ βλέπουν την εκλογική επιρροή τους να συρρικνώνεται και κυριολεκτικά το έδαφος να χάνεται κάτω από τα πόδια τους.

Η εξήγηση είναι ακέραιη: ο μετριοπαθής ΔΗΣΥ, που εξέφρασε ιδεολογικά ο Γλαύκος Κληρίδης, ταυτίστηκε με τις επιλογές του Νίκου Αναστασιάδη. Κανείς δεν σήκωσε το γάντι για τον Κραν Μοντανά και την ιδεοθύελλα των δύο κρατών. Ετσι, ο Αβέρωφ Νεοφύτου έμεινε χωρίς διακριτό πολιτικό εκτόπισμα στη σκιά του Ν. Αναστασιάδη. Η πολιτική προοπτική του ΑΚΕΛ είναι ακόμα πιο θολή. Το ΑΚΕΛ είδε τα εκλογικά του ποσοστά να συρρικνώνονται στο 23%. Με την υποψηφιότητα Ανδρέα Μαυρογιάννη η εκλογική απήχησή του περιορίζεται ακόμα παραπάνω και η στρατηγική ήττα –η 3η συνεχόμενη– είναι πολύ πιθανή.

Ολα μετά τον Φεβρουάριο θα είναι διαφορετικά για τον ΔΗΣΥ και το ΑΚΕΛ. Θα είναι τέλος εποχής και για την υπόθεση της επανένωσης;