Αστυνομία στα Πανεπιστήμια;

Τον Φεβρουάριο του 2021 τέθηκε σε ισχύ από την κυβέρνηση της Ν.Δ. ο νόμος 4777/21 «Εισαγωγή στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, προστασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας, αναβάθμιση του ακαδημαϊκού περιβάλλοντος και άλλες διατάξεις».

Ο νόμος αυτός εισήγαγε ρυθμίσεις οι οποίες συνθλίβουν τη δημόσια τριτοβάθμια εκπαίδευση, που έχει χρόνια πληγεί από την οικονομική κρίση, η οποία άφησε και συνεχίζει να αφήνει ισχυρό αποτύπωμα στην υποχρηματοδότηση και την υποστελέχωση των ΑΕΙ. Η τοποθέτηση συστημάτων Ελεγχόμενης Πρόσβασης, Κέντρων Ελέγχου και Λήψης Σημάτων και Εικόνων σε όλα τα ΑΕΙ της χώρας και η εγκατάσταση Ομάδων Περιφρούρησης Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων (ΟΠΠΙ), σε συγκεκριμένα κεντρικά ΑΕΙ φάνηκε να δημιουργούν μια νέα πραγματικότητα.

Ηταν σαφές, σε όσες και όσους από εμάς υποστηρίζαμε το δημόσιο Πανεπιστήμιο, ότι οι ρυθμίσεις και οι θεσμοθετήσεις σε μια τέτοια κατεύθυνση υποδήλωναν, σε συνάρτηση με σχετικά κυρίαρχα ιδεολογήματα, την αντιμετώπιση των ΑΕΙ ως «φυτώριων» παραβατικότητας. Διαφαινόταν ο διασυρμός των ελληνικών δημόσιων Πανεπιστημίων και η απαξίωσή τους. Οσοι έχουμε υπηρετήσει σε ελληνικά ΑΕΙ γνωρίζουμε πολύ καλά την εξέχουσα παρουσία των ελληνικών Πανεπιστημίων σε πλήθος διεθνών κατατάξεων. Αυτή είναι η αλήθεια και η αλήθεια αυτή αφορά την εμπειρική πραγματικότητα.

Οι αρμοδιότητες που έδινε ο νόμος στις ομάδες ΟΠΠΙ ήταν αμιγώς αστυνομικές, δεδομένου ότι θα στελέχωναν τα Κέντρα Ελέγχου Λήψης Σημάτων και Εικόνων, θα πραγματοποιούσαν πεζές και εποχούμενες περιπολίες εντός των χώρων των ΑΕΙ, με δυνατότητα άμεσης επέμβασης στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων τους.

Θα μπορούσαν με τη σύμπραξη της ΕΛ.ΑΣ. να σχεδιάζουν και να εκτελούν αστυνομικές επιχειρήσεις, με τη δυνατότητα συλλήψεων και φέροντας ειδικό εξοπλισμό. Ηταν σαφής η υπονόμευση, με όρους «Νόμου και Τάξης», της διοίκησης του ιδρύματος, η οποία έπρεπε να συνδεθεί αναπόσπαστα με το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη και μέρος της λειτουργίας του ιδρύματος να εκχωρηθεί σε αυτό. Η εικόνα ήταν grotesque. Δεν ήταν δυνατόν ως πανεπιστημιακοί δάσκαλοι και ερευνητές να ανακαλέσουμε παρόμοιες αναπαραστάσεις από Πανεπιστήμια της Ευρώπης.

Στη Σύγκλητο τού Π.Ι. έγιναν έντονες συζητήσεις, υπήρξαν επιχειρήματα και τοποθετήσεις με αναφορά στην ταυτότητα και στον ρόλο του Πανεπιστημίου στην ιστορικότητά του και στην εννοιολόγηση του όρου «academia». Στην εισήγηση του θέματος στη Σύγκλητο αποτυπώθηκε ότι τόσο η λεγόμενη Πανεπιστημιακή Αστυνομία όσο και η υπερβολική έμφαση σε υπηρεσίες παρακολούθησης και καταστολής είναι μέτρα που δεν ικανοποιούν τις πραγματικές ανάγκες σε φύλαξη και προστασία ευαίσθητων υποδομών. Δηλώθηκε καθαρά ότι εκφοβιστικές πολιτικές δεν έχουν θέση στο Πανεπιστήμιο και δεν υπηρετούν τον σκοπό της ακαδημαϊκής λειτουργίας του.

Με απόφαση της Συγκλήτου, το Π.Ι. διαφώνησε με την ίδρυση ειδικού αστυνομικού σώματος, με εκτελεστικές και προανακριτικές αρμοδιότητες, όπως και με την εγκατάσταση έδρας εντός των ΑΕΙ. Η ευθύνη της εφαρμογής του νόμου ανήκει στον πρύτανη και σε αυτό το πλαίσιο ο μόνος δρόμος ήταν η επικέντρωση στη «νομιμότητα» του νόμου. Το διαχειριστικό μέρος της εφαρμογής του νόμου αναδείχθηκε σημαντικό για να διασώσει το όραμα και τα κεκτημένα του ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου, τη συγκεκριμένη στιγμή.

Εντοπίσαμε ένα ζήτημα που ήγειρε ασυμβατότητες με καταλυτικό ρόλο στην οικοδόμηση της δυστοπίας που δημιουργούσε η οργανωμένη παρουσία της αστυνομίας στα ΑΕΙ. Αντιπαρατεθήκαμε στη νομιμότητα με νομιμότητα. Ο νόμος ανέφερε ότι βασικές και απαρέγκλιτες προϋποθέσεις για να εγκατασταθούν ΟΠΠΙ εντός των χώρων των ιδρυμάτων ήταν η προηγούμενη εγκατάσταση Κέντρων Ελέγχου και Λήψης Σημάτων και Εικόνων.

Το Κέντρο Ελέγχου θα ήταν διασυνδεδεμένο και θα ελεγχόταν από το Αρχηγείο της ΕΛ.ΑΣ. Η υπογραφή μνημονίου μεταξύ του ΑΕΙ και του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη θα ήταν αναγκαία, καθώς και η έκδοση σχετικού προεδρικού διατάγματος, το οποίο θα προσδιόριζε επακριβώς τις λεπτομέρειες και τον τρόπο με τον οποίο θα γινόταν η επεξεργασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Τέλος, ο ίδιος ο νόμος όριζε ότι, πριν από την εγκατάσταση των ηλεκτρονικών συστημάτων, κάθε ΑΕΙ ξεχωριστά όφειλε να εκπονήσει «Μελέτη Εκτίμησης Αντικτύπου», ώστε να διαπιστωθεί αν η εγκατάσταση των ηλεκτρονικών συστημάτων παραβιάζει τα προσωπικά δεδομένα καθώς και άλλες ατομικές ελευθερίες όσων θα εισέρχονταν στους χώρους των ΑΕΙ.

Προχωρήσαμε στη Μελέτη Εκτίμησης Αντικτύπου με αιχμή το μείζον ζήτημα της επεξεργασίας των προσωπικών δεδομένων. Συγκεκριμένα, προβλεπόταν να υπάρχει άμεση διαβίβαση στην Ελληνική Αστυνομία προσωπικών δεδομένων όλων όσοι θα εισέρχονταν στο Ιδρυμα – φοιτητών, προσωπικού, επισκεπτών, συνεργατών κτλ. Ηταν σαφές ότι δεν τηρούνταν στο ελάχιστο οι προϋποθέσεις ενημέρωσης για την επεξεργασία που θα υφίσταντο αυτά τα δεδομένα. Ο άκριτος ηλεκτρονικός έλεγχος όλων των εισερχομένων στις πανεπιστημιουπόλεις, σε συνάρτηση με την παντελή απουσία κριτηρίων προσδιορισμού της έννοιας του «υπόπτου τέλεσης αδικημάτων» ή έστω δικαιολογημένων υπονοιών τέλεσης μελλοντικού αδικήματος, συνυφαίνεται με τον κίνδυνο χαρακτηρισμού ως υπόπτου κάθε προσώπου που εισέρχεται στο πεδίο λήψης και καταγραφής του συστήματος επιτήρησης. Διαφαινόταν μια συνθήκη ηλεκτρονικού φακελώματος από την ΕΛ.ΑΣ. Κάποιοι θυμηθήκαμε άλλες εποχές.

Είχαμε, ήδη, δημιουργήσει ένα ζήτημα νομιμότητας που εμπόδιζε την εγκατάσταση της «νομιμότητας» της νέας τάξης πραγμάτων. Η εφαρμογή του νόμου έπρεπε να ξεπεράσει τον σκόπελο του Γενικού Κανονισμού Προστασίας Δεδομένων, καθώς και των οριζομένων στην Εθνική Νομοθεσία. Διαπιστώνοντας ότι ο συγκεκριμένος νόμος ήταν εξαιρετικά δύσκολο έως αδύνατο να εφαρμοστεί και σε συνεργασία με την αρμόδια υπηρεσία του Πανεπιστημίου, αποφασίστηκε το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων να προσφύγει στην Αρμόδια Ανεξάρτητη Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα.

Το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων ήταν το πρώτο ίδρυμα που εκπόνησε Μελέτη Εκτίμησης Αντικτύπου και διαπίστωσε την αδυναμία εφαρμογής του νόμου. Διοργάνωσε τον Μάιο του 2022, στο πλαίσιο της προεδρίας του, τη Σύνοδο Πρυτάνεων. Το πρόγραμμα της Συνόδου συμπεριέλαβε σε ειδική συνεδρία το συγκεκριμένο ζήτημα καθώς αφορούσε όλα τα ιδρύματα εν όψει της εφαρμογής του νόμου. Προσκλήθηκαν τα μέλη της Αρχής ώστε να ενημερωθούν οι διοικήσεις των Πανεπιστημίων για τα θέματα νομιμότητας που θα ανέκυπταν στο ενδεχόμενο άκριτης εφαρμογής των διατάξεων του νόμου. Το θέμα προκάλεσε εξαιρετικό ενδιαφέρον στους συμμετέχοντες και αναδείχθηκαν τα προβλήματα που θα προέκυπταν από την εφαρμογή του νόμου.

Η προβλεπόμενη μελέτη αντικτύπου που είχε εκπονηθεί από την αρμόδια υπηρεσία τού Π.Ι., σχετικά με την ελεγχόμενη πρόσβαση και την καταγραφή εικόνας και ήχου, ανέφερε με σαφήνεια ότι υφίσταται σοβαρός κίνδυνος παραβίασης ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων σύμφωνα με τον ΓΚΠΔ και τον Ν. 4624/2019. Αναδείχθηκε η αδυναμία εφαρμογής του Νόμου και καταδείχθηκαν αντιφάσεις που αναπόδραστα κατέληγαν στο «αδύνατον» της εφαρμογής. Πρόσφατα, τα σώματα ΟΠΠΙ πήραν φύλλα πορείας για τη στελέχωση των Αστυνομικών Τμημάτων της χώρας.

Για την ασφαλή λειτουργία του Πανεπιστημίου στην Ηπειρο, εκπονήθηκε ειδικό σχέδιο προστασίας των υποδομών που αφορά την ενίσχυση των περιφράξεων των εκτεταμένων πανεπιστημιουπόλεων σε Ιωάννινα, Αρτα και Πρέβεζα, ενίσχυση του φωτισμού κ.ά., καθώς και την πρόσληψη προσωπικού φύλαξης ενταγμένου σε υπηρεσία του Πανεπιστημίου.

Καταγράφηκε μια νίκη που έδινε ελπίδα στη δυστοπία που διαφαινόταν από την έναρξη της εφαρμογής του Νόμου. Το δημόσιο Πανεπιστήμιο υπάρχει και συνεχίζει να μένει όρθιο απέναντι σε εκφοβιστικές πολιτικές, παράγοντας γνώση με την κοινωνία και για την κοινωνία…

*Πρώην πρύτανης Πανεπιστημίου Ιωαννίνων