Χαρτοπόλεμος στα εγχειρίδια
Στρατής Μπουρνάζος, Αυγή της Κυριακής, Δημοσιευμένο: 2007-09-23
"Δεν υπάρχει πράγματι αλληλεγγύη μεγαλύτερα τής μεταξύ του γραφείου του ιστοριογράφου και της σκηνής του στρατοπέδου. Επ αμφοτέρων μετεωρίζεται μία και η αυτή σημαία, η σημαία της πατρίδος"
Σπυρίδων Λάμπρος, 1905
Μετά το βιβλίο Ιστορίας της ΣΤ΄ Δημοτικού, σειρά είχε το βιβλίο της Γ΄ Λυκείου, στον ιδιότυπο έλεγχο για την απόκτηση πιστοποιητικού "εθνικών φρονημάτων" των σχολικών εγχειριδίων. Το ζήτημα ξέσπασε λίγες μέρες πριν τις εκλογές, με αιχμή έναν χάρτη όπου υπήρχε η ακατονόμαστη ονομασία "Μακεδονία" εκτός των ελληνικών συνόρων. Το γεγονός ότι επικεφαλής της συγραφικής ομάδας ήταν ο ακαδημαϊκός Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, πρόεδρος του Ιδρύματος Καραμανλή, καθιστούσε το ζήτημα (το οποίο, φευ, ανακινήθηκε από το ΠΑΣΟΚ) λίαν πρόσφορο για προεκλογική αντιπαράθεση. Ας σταθούμε σε δυο τρία σημεία, που ξεπερνούν τον φλοιό της επικαιρότητας.
|Ποιο ήταν το επίμαχο;| Σε χάρτη με θέμα το Ολοκαύτωμα των Εβραίων, εμφανίζεται η ονομασία "Μακεδονία" εντός των συνόρων της Βουλγαρίας, στην περιοχή περίπου όπου δημιουργήθηκε αργότερα το ομόσπονδο κράτος της Γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας. Επίσης, τα σύνορα της Ελλάδας σταματάνε κάπου στην Καβάλα, καθώς και η Δ. Θράκη έχει ενταχθεί στη Βουλγαρία. "Η Ν.Δ. και ο Κ. Καραμανλής προχωρούν στη στρέβλωση της ιστορικής αλήθειας αποδεικνύοντας πόσο επικίνδυνοι εθνικά είναι", "ιστορική γκάφα", "παρανοϊκός χάρτης" ήταν ορισμένες από τις κατηγόριες που ακούστηκαν.
Τι συνέβη; Είναι ηλίου φαεινότερο ότι οι συγγραφείς αναπαρήγαγαν τον χάρτη από κάποια ξένη πηγή~ και εκεί, φυσικά, υπήρχε η ονομασία Μακεδονία, ενώ τα σύνορα ήταν αυτά του 1941-1944. Απλά, απλούστατα. (Για ορισμένα ειδικότερα ζητήματα, παραπέμπω στο κατατοπιστικότατο άρθρο του καθηγητή του ΑΠΘ Γιάννη Στεφανίδη, στο www.skai.gr). Στον χάρτη όμως, όπως και σε όλες τις εικόνες του βιβλίου, δεν αναφέρεται πηγή. Και αυτό συνιστά μείζον πρόβλημα.
Πρώτον, δεοντολογίας: οι μαθητές (πολλοί από τους οποίους, τον επόμενο χρόνο, θα είναι φοιτητές) διδάσκονται ότι μπορούμε να αλιεύουμε εικόνες πανταχόθεν, χωρίς μνεία της προέλευσης.
Δεύτερον, χάρτες χωρίς αναφορά στην πηγή ή τα στοιχεία βάσει των οποίων φτιάχτηκαν καταντούν συχνά άχρηστοι. Σε χάρτες, λ.χ., της Μακεδονίας του 19ου αιώνα η χρωματική (όρα: εθνολογική) εικόνα διαφέρει ριζικά, ανάλογα με το αν η προέλευσή τους είναι σέρβικη, ελληνική ή βουλγάρικη. Ή, πώς θα κρίνουμε την εγκυρότητα ενός πίνακα ή χάρτη με νούμερα, όπως ο παρών για την εξόντωση των Εβραίων, αν δεν ξέρουμε από πού προκύπτουν;^1^ Από γερμανικούς καταλόγους, από αρχεία εβραϊκών κοινοτήτων, από απογραφές, από εκτιμήσεις και αναγωγές, από συγκρίσεις, από μαρτυρίες;
Με λίγα λόγια, αν για κάτι πρέπει να ελέγξουμε το βιβλίο αυτό δεν είναι η μειωμένη "εθνική ευαισθησία", αλλά η προχειρότητά του: κακοτυπωμένες εικόνες, η ίδια φωτογραφία δυο φορές στην ίδια σελίδα (σ. 119), χάρτες όπου τα σύμβολα δεν εξηγούνται στο υπόμνημα (σ. 133), συνύπαρξη πολυτονικών και μονοτονικών χαρτών (άλλη μια από τις βλαβερές συνέπειες της αντιγραφής). Για να μείνουμε στον επίμαχο χάρτη, στο υπόμνημα συναντάμε την "Οριστική Λύση" (στη διπλανή σελίδα ο όρος αποδίδεται δόκιμα "Τελική Λύση", εκεί όμως εμφανίζεται το στρατόπεδο του "Μπέλζετς" -- προφανώς Μπέλσεν). Παρόλο που απεχθάνομαι τη "λαθολογία" ως μέθοδο κριτικής, δεν μπορούμε να προσπεράσουμε την προχειρότητα του βιβλίου^2^, καθώς και το γεγονός ότι υπολείπεται αισθητά από το προηγούμενο εγχειρίδιο (των Β. Σκουλάτου, Ν. Δημακοπούλου, Σ. Κόνδη).
Το σημαντικότερο όμως ζήτημα είναι η απάντηση των δύο βασικών συντακτών του βιβλίου. Κ. Σβολόπουλος: "Ο συγκεκριμένος χάρτης, για το Ολοκαύτωμα, απεικονίζει μια παράνομη, απ άκρου εις άκρον, ναζιστική Ευρώπη […]. Αποτελεί ολίσθημα η απόδοση οποιασδήποτε αποδεικτικής αξίας στον παρανοϊκό αυτό σχεδιασμό. Το βιβλίο είναι αυτονόητα, στο σύνολό του, σαφώς και αταλάντευτα τοποθετημένο υπέρ των ελληνικών απόψεων για την Ιστορία της Μακεδονίας".
Και ο Γ. Κολιόπουλος: "[…] ως γηγενής Έλληνας της Μακεδονίας […] βρίσκομαι στη δυσάρεστη ανάγκη να επισημάνω τα ακόλουθα: Είναι εθνικά επικίνδυνη η προβολή της άποψης ότι ο όρος "γηγενείς" στη Μακεδονία αναφέρεται σε μη Έλληνες. Η άποψη αυτή προβλήθηκε από την παλαιότερη και τη σύγχρονη ανθελληνική προπαγάνδα. […]" (αναφέρεται στην ακόλουθη διατύπωση του βιβλίου, που επίσης καταγγέλθηκε ως "αντεθνική": "O σκληρός αγώνας στη Μακεδονία και για τη Μακεδονία δοκίμασε επί πέντε σχεδόν χρόνια (1904-1908) την αντοχή |των γηγενών, που έπρεπε να διαλέξουν στρατόπεδο"|).
Εδώ υπάρχει ένα σοβαρό ζήτημα: Γιατί οι άνθρωποι αυτοί, σεβαστοί ακαδημαϊκοί και καθηγητές, αναγκάζονται να λένε ανακρίβειες και να διακηρύσσουν την πίστη τους στα "εθνικά δίκαια"; Ενδεχομένως επειδή είναι φλογεροί πατριώτες ή επειδή ασπάζονται την άποψη του Σπυρίδωνος Λάμπρου για το γραφείο του ιστοριογράφου… Μακάρι, αλλά κομμάτι δύσκολο. Συντηρητικοί και εγνωσμένης δεξιότητας (ιστορικής και πολιτικής) είναι, αλλά όχι ανόητοι ή Πλεύρηδες. Ξέρουν, λ.χ., πολύ καλά ότι σε όλη τη διεθνή βιβλιογραφία, σε όλα τα επιστημονικά συνέδρια, παντού, το "κρατίδιο" ονομάζεται "Μακεδονία" (υποθέτω και οι ίδιοι, αν θέλουν να γίνουν αντιληπτοί, το αποκαλούν FYROM). Γιατί λοιπόν -μετά συγχωρήσεως- λένε όλες αυτές τις σαχλαμάρες;
Πολύ απλά, επειδή φοβούνται~ επειδή, στο ζήτημα του "ονόματος", δεν επιτρέπεται να πουν δημοσίως τα αυτονόητα. Η εθνικιστική τύφλωση των συλλαλητηρίων έχει αφήσει βαθιά ίχνη. Είναι η ίδια που ανάγκασε την κυβέρνηση Σημίτη να μην εκπροσωπηθεί στον εορτασμό για την απελευθέρωση του Άουσβιτς, επειδή θα υπήρχε εκπρόσωπος της Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Είναι η ίδια που ανάγκασε, στο ντιμπέιτ, τον πρωθυπουργό να ψελλίσει απρόθυμα ότι θα προβάλει βέτο σε περίπτωση που "τα Σκόπια" επιχειρήσουν να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ ή την ΕΕ ως "Μακεδονία" - κι ας φαινόταν καθαρά από όλη του την έκφραση, ακόμα και τις κινήσεις του σώματός του, ότι δεν το πίστευε. Είναι η ίδια που έκανε πολλές εφημερίδες να γράφουν για την "μαχαιριά" του Καναδά που αναγνώρισε προχθές τη Μακεδονία ως Μακεδονία κ.λπ. κ.λπ.
Με λίγα λόγια, για άλλη μια φορά, όταν τίθεται το ζήτημα "ή στραβός είν ο γιαλός ή στραβά αρμενίζουμε", αποφαινόμαστε, "σαφώς και αταλάντευτα", υπέρ του πρώτου.
ΥΓ. Τίτλος ειδήσεων σε κανάλι, την εποχή των συλλαλητηρίων: "Νέα πρόκληση των Σκοπίων: Προτείνουν διάλογο για το ζήτημα του ονόματος!".
ΥΓ2: Γιατί άραγε ξέφυγε, από τους συγγραφείς, τους διορθωτές και τους κριτές, η "απαγορευμένη ονομασία"; Δεν μπορούμε να ξέρουμε, έχω ωστόσο μια ακράδαντη υποψία: επειδή, επιστημονικά, είναι απολύτως εξοικειωμένοι μ αυτήν. Αν, στο ίδιο σημείο, ο χάρτης έγραφε Γουαδελούπη, Μοζαμβίκη ή Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το μάτι τους μάλλον δεν θα το προσπέρναγε. Αλλά όλα αυτά είναι εικασίες.
^1^ Ο Γιάννης Στεφανίδης επισημαίνει ότι οι αριθμοί του χάρτη δεν συμφωνούν με αυτούς που παραθέτουν διεθνώς αναγνωρισμένα έργα για το Ολοκαύτωμα.
^2^ Έτσι, στις σελίδες του εμφανίζονται και πρόσωπα όπως ο ζωγράφος "Αλέκος" Ακριθάκης ή ο "μεγάλος στοχαστής" "Μπαρ" (=Ρενέ Μπαρτ).
Σπυρίδων Λάμπρος, 1905
Μετά το βιβλίο Ιστορίας της ΣΤ΄ Δημοτικού, σειρά είχε το βιβλίο της Γ΄ Λυκείου, στον ιδιότυπο έλεγχο για την απόκτηση πιστοποιητικού "εθνικών φρονημάτων" των σχολικών εγχειριδίων. Το ζήτημα ξέσπασε λίγες μέρες πριν τις εκλογές, με αιχμή έναν χάρτη όπου υπήρχε η ακατονόμαστη ονομασία "Μακεδονία" εκτός των ελληνικών συνόρων. Το γεγονός ότι επικεφαλής της συγραφικής ομάδας ήταν ο ακαδημαϊκός Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, πρόεδρος του Ιδρύματος Καραμανλή, καθιστούσε το ζήτημα (το οποίο, φευ, ανακινήθηκε από το ΠΑΣΟΚ) λίαν πρόσφορο για προεκλογική αντιπαράθεση. Ας σταθούμε σε δυο τρία σημεία, που ξεπερνούν τον φλοιό της επικαιρότητας.
|Ποιο ήταν το επίμαχο;| Σε χάρτη με θέμα το Ολοκαύτωμα των Εβραίων, εμφανίζεται η ονομασία "Μακεδονία" εντός των συνόρων της Βουλγαρίας, στην περιοχή περίπου όπου δημιουργήθηκε αργότερα το ομόσπονδο κράτος της Γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας. Επίσης, τα σύνορα της Ελλάδας σταματάνε κάπου στην Καβάλα, καθώς και η Δ. Θράκη έχει ενταχθεί στη Βουλγαρία. "Η Ν.Δ. και ο Κ. Καραμανλής προχωρούν στη στρέβλωση της ιστορικής αλήθειας αποδεικνύοντας πόσο επικίνδυνοι εθνικά είναι", "ιστορική γκάφα", "παρανοϊκός χάρτης" ήταν ορισμένες από τις κατηγόριες που ακούστηκαν.
Τι συνέβη; Είναι ηλίου φαεινότερο ότι οι συγγραφείς αναπαρήγαγαν τον χάρτη από κάποια ξένη πηγή~ και εκεί, φυσικά, υπήρχε η ονομασία Μακεδονία, ενώ τα σύνορα ήταν αυτά του 1941-1944. Απλά, απλούστατα. (Για ορισμένα ειδικότερα ζητήματα, παραπέμπω στο κατατοπιστικότατο άρθρο του καθηγητή του ΑΠΘ Γιάννη Στεφανίδη, στο www.skai.gr). Στον χάρτη όμως, όπως και σε όλες τις εικόνες του βιβλίου, δεν αναφέρεται πηγή. Και αυτό συνιστά μείζον πρόβλημα.
Πρώτον, δεοντολογίας: οι μαθητές (πολλοί από τους οποίους, τον επόμενο χρόνο, θα είναι φοιτητές) διδάσκονται ότι μπορούμε να αλιεύουμε εικόνες πανταχόθεν, χωρίς μνεία της προέλευσης.
Δεύτερον, χάρτες χωρίς αναφορά στην πηγή ή τα στοιχεία βάσει των οποίων φτιάχτηκαν καταντούν συχνά άχρηστοι. Σε χάρτες, λ.χ., της Μακεδονίας του 19ου αιώνα η χρωματική (όρα: εθνολογική) εικόνα διαφέρει ριζικά, ανάλογα με το αν η προέλευσή τους είναι σέρβικη, ελληνική ή βουλγάρικη. Ή, πώς θα κρίνουμε την εγκυρότητα ενός πίνακα ή χάρτη με νούμερα, όπως ο παρών για την εξόντωση των Εβραίων, αν δεν ξέρουμε από πού προκύπτουν;^1^ Από γερμανικούς καταλόγους, από αρχεία εβραϊκών κοινοτήτων, από απογραφές, από εκτιμήσεις και αναγωγές, από συγκρίσεις, από μαρτυρίες;
Με λίγα λόγια, αν για κάτι πρέπει να ελέγξουμε το βιβλίο αυτό δεν είναι η μειωμένη "εθνική ευαισθησία", αλλά η προχειρότητά του: κακοτυπωμένες εικόνες, η ίδια φωτογραφία δυο φορές στην ίδια σελίδα (σ. 119), χάρτες όπου τα σύμβολα δεν εξηγούνται στο υπόμνημα (σ. 133), συνύπαρξη πολυτονικών και μονοτονικών χαρτών (άλλη μια από τις βλαβερές συνέπειες της αντιγραφής). Για να μείνουμε στον επίμαχο χάρτη, στο υπόμνημα συναντάμε την "Οριστική Λύση" (στη διπλανή σελίδα ο όρος αποδίδεται δόκιμα "Τελική Λύση", εκεί όμως εμφανίζεται το στρατόπεδο του "Μπέλζετς" -- προφανώς Μπέλσεν). Παρόλο που απεχθάνομαι τη "λαθολογία" ως μέθοδο κριτικής, δεν μπορούμε να προσπεράσουμε την προχειρότητα του βιβλίου^2^, καθώς και το γεγονός ότι υπολείπεται αισθητά από το προηγούμενο εγχειρίδιο (των Β. Σκουλάτου, Ν. Δημακοπούλου, Σ. Κόνδη).
Το σημαντικότερο όμως ζήτημα είναι η απάντηση των δύο βασικών συντακτών του βιβλίου. Κ. Σβολόπουλος: "Ο συγκεκριμένος χάρτης, για το Ολοκαύτωμα, απεικονίζει μια παράνομη, απ άκρου εις άκρον, ναζιστική Ευρώπη […]. Αποτελεί ολίσθημα η απόδοση οποιασδήποτε αποδεικτικής αξίας στον παρανοϊκό αυτό σχεδιασμό. Το βιβλίο είναι αυτονόητα, στο σύνολό του, σαφώς και αταλάντευτα τοποθετημένο υπέρ των ελληνικών απόψεων για την Ιστορία της Μακεδονίας".
Και ο Γ. Κολιόπουλος: "[…] ως γηγενής Έλληνας της Μακεδονίας […] βρίσκομαι στη δυσάρεστη ανάγκη να επισημάνω τα ακόλουθα: Είναι εθνικά επικίνδυνη η προβολή της άποψης ότι ο όρος "γηγενείς" στη Μακεδονία αναφέρεται σε μη Έλληνες. Η άποψη αυτή προβλήθηκε από την παλαιότερη και τη σύγχρονη ανθελληνική προπαγάνδα. […]" (αναφέρεται στην ακόλουθη διατύπωση του βιβλίου, που επίσης καταγγέλθηκε ως "αντεθνική": "O σκληρός αγώνας στη Μακεδονία και για τη Μακεδονία δοκίμασε επί πέντε σχεδόν χρόνια (1904-1908) την αντοχή |των γηγενών, που έπρεπε να διαλέξουν στρατόπεδο"|).
Εδώ υπάρχει ένα σοβαρό ζήτημα: Γιατί οι άνθρωποι αυτοί, σεβαστοί ακαδημαϊκοί και καθηγητές, αναγκάζονται να λένε ανακρίβειες και να διακηρύσσουν την πίστη τους στα "εθνικά δίκαια"; Ενδεχομένως επειδή είναι φλογεροί πατριώτες ή επειδή ασπάζονται την άποψη του Σπυρίδωνος Λάμπρου για το γραφείο του ιστοριογράφου… Μακάρι, αλλά κομμάτι δύσκολο. Συντηρητικοί και εγνωσμένης δεξιότητας (ιστορικής και πολιτικής) είναι, αλλά όχι ανόητοι ή Πλεύρηδες. Ξέρουν, λ.χ., πολύ καλά ότι σε όλη τη διεθνή βιβλιογραφία, σε όλα τα επιστημονικά συνέδρια, παντού, το "κρατίδιο" ονομάζεται "Μακεδονία" (υποθέτω και οι ίδιοι, αν θέλουν να γίνουν αντιληπτοί, το αποκαλούν FYROM). Γιατί λοιπόν -μετά συγχωρήσεως- λένε όλες αυτές τις σαχλαμάρες;
Πολύ απλά, επειδή φοβούνται~ επειδή, στο ζήτημα του "ονόματος", δεν επιτρέπεται να πουν δημοσίως τα αυτονόητα. Η εθνικιστική τύφλωση των συλλαλητηρίων έχει αφήσει βαθιά ίχνη. Είναι η ίδια που ανάγκασε την κυβέρνηση Σημίτη να μην εκπροσωπηθεί στον εορτασμό για την απελευθέρωση του Άουσβιτς, επειδή θα υπήρχε εκπρόσωπος της Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Είναι η ίδια που ανάγκασε, στο ντιμπέιτ, τον πρωθυπουργό να ψελλίσει απρόθυμα ότι θα προβάλει βέτο σε περίπτωση που "τα Σκόπια" επιχειρήσουν να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ ή την ΕΕ ως "Μακεδονία" - κι ας φαινόταν καθαρά από όλη του την έκφραση, ακόμα και τις κινήσεις του σώματός του, ότι δεν το πίστευε. Είναι η ίδια που έκανε πολλές εφημερίδες να γράφουν για την "μαχαιριά" του Καναδά που αναγνώρισε προχθές τη Μακεδονία ως Μακεδονία κ.λπ. κ.λπ.
Με λίγα λόγια, για άλλη μια φορά, όταν τίθεται το ζήτημα "ή στραβός είν ο γιαλός ή στραβά αρμενίζουμε", αποφαινόμαστε, "σαφώς και αταλάντευτα", υπέρ του πρώτου.
ΥΓ. Τίτλος ειδήσεων σε κανάλι, την εποχή των συλλαλητηρίων: "Νέα πρόκληση των Σκοπίων: Προτείνουν διάλογο για το ζήτημα του ονόματος!".
ΥΓ2: Γιατί άραγε ξέφυγε, από τους συγγραφείς, τους διορθωτές και τους κριτές, η "απαγορευμένη ονομασία"; Δεν μπορούμε να ξέρουμε, έχω ωστόσο μια ακράδαντη υποψία: επειδή, επιστημονικά, είναι απολύτως εξοικειωμένοι μ αυτήν. Αν, στο ίδιο σημείο, ο χάρτης έγραφε Γουαδελούπη, Μοζαμβίκη ή Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το μάτι τους μάλλον δεν θα το προσπέρναγε. Αλλά όλα αυτά είναι εικασίες.
^1^ Ο Γιάννης Στεφανίδης επισημαίνει ότι οι αριθμοί του χάρτη δεν συμφωνούν με αυτούς που παραθέτουν διεθνώς αναγνωρισμένα έργα για το Ολοκαύτωμα.
^2^ Έτσι, στις σελίδες του εμφανίζονται και πρόσωπα όπως ο ζωγράφος "Αλέκος" Ακριθάκης ή ο "μεγάλος στοχαστής" "Μπαρ" (=Ρενέ Μπαρτ).
