Όχι στα... κούφια λόγια περί δημοκρατίας
Έρικ Χόμπσμπωμ, Τα Νέα, Δημοσιευμένο: 2007-10-26
«ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΙΕΡΟΤΕΡΕΣ ΑΓΕΛΑΔΕΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΥ
ΔΥΤΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ- Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ- ΠΑΡΑΓΕΙ
ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΓΑΛΑ ΑΠ΄ ΟΣΟ ΥΠΟΤΙΘΕΤΑΙ ΣΥΝΗΘΩΣ».
ΤΕΤΟΙΕΣ ΠΑΡΑΚΙΝΔΥΝΕΥΜΕΝΕΣ ΘΕΣΕΙΣ, ΤΕΚΜΗΡΙΩΜΕΝΕΣ
ΟΜΩΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΚΑΙ ΣΕ ΒΑΘΟΣ, ΘΑ ΔΙΑΒΑΣΟΥΜΕ
ΠΟΛΛΕΣ ΣΤΟ ΠΛΕΟΝ ΠΡΟΣΦΑΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
Το γενικό πρόβλημα του πολέμου και της ειρήνης στον 21ο αιώνα, το παρελθόν και το μέλλον των παγκόσμιων αυτοκρατοριών, η φύση και τα μεταβαλλόμενα συμφραζόμενα του εθνικισμού, οι προοπτικές της φιλελεύθερης δημοκρατίας και το ζήτημα της πολιτικής βίας και τρομοκρατίας. Αυτά τα «βασικά πολιτικά προβλήματα» που αντιμετωπίζουμε σήμερα, εξετάζει και αναλύει ο Έρικ Χόμπσμπωμ στο καινούργιο του βιβλίο το οποίο βασίζεται σε δοκίμια που έγραψε μεταξύ 2000 και 2006 με αφορμή διαλέξεις του σε ποικίλα ακροατήρια. (Μεταξύ τους και ο πανηγυρικός του λόγος για το τέλος των αυτοκρατοριών κατά την απονομή, το 2004, του τίτλου του επίτιμου διδάκτορα από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης).
Πρόκειται δηλαδή για κείμενα που συμπληρώνουν όσα έχει γράψει παλιότερα, ιδίως στην Εποχή των άκρων και στο Έθνη και εθνικισμός αλλά επειδή παίρνουν υπόψη τους τις τελευταίες εξελίξεις, επειδή έχουν διάθεση μαχητική περισσότερο παρά ακαδημαϊκή, επειδή φέρουν τη σφραγίδα της μοναδικής γλαφυρότητάς του, είναι και ιδιαίτερα δραστικά. Τόσο για ένα κοινό ιστορικών και πολιτικών επιστημόνων όσο και για ένα ευρύτερο υποψιασμένο κοινό. Το «Βιβλιοδρόμιο» προδημοσιεύει μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα.
Μακρόπνοη προοπτική
Η αποστολή του ιστορικού που θέλει να κατανοήσει σύγχρονα φαινόμενα, είναι, λέει ο Χόμπσμπωμ, να υπενθυμίζει όσα οι άλλοι έχουν ξεχάσει· και κυρίως «να αποστασιοποιείται από τους συγκαιρινούς απολογισμούς και να τους εξετάζει μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο και σε πιο μακρόπνοη προοπτική».
Έτσι λοιπόν κι αυτός, εξετάζει τα φαινόμενα που τον απασχολούν «σε μια παγκόσμια σκηνή που κυριαρχείται από δυο αλληλένδετες εξελίξεις: την τεράστια και διαρκή επιτάχυνση της ικανότητας του ανθρώπινου είδους να αλλάζει τον πλανήτη μέσω της τεχνολογίας και της οικονομικής δραστηριότητας, και την παγκοσμιοποίηση». Μια παγκοσμιοποίηση («του τύπου της ελεύθερης αγοράς») που αφενός αυξάνει τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες
Με δηλωμένη απέχθεια απέναντι στον ιμπεριαλισμό των μεγάλων δυνάμεων και των λευκών, βαθιά επικριτικός απέναντι στο σχέδιο του ιρακινού πολέμου, ο Έρικ Χόμπσμπωμ, που γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια και σπούδασε στη Βιέννη, στο Βερολίνο, στο Λονδίνο και στο Κέμπριτζ, είναι καχύποπτος, λέει, απέναντι «στη μεγαλομανία, την “επαγγελματική ασθένεια” των κρατών και των ηγεμόνων που πιστεύουν ότι δεν υπάρχουν όρια στην ισχύ ή στην επιτυχία τους» οπότε «βρίσκεται στη ρίζα των κοινωνικών και πολιτικών εντάσεων του νέου αιώνα» και αφετέρου «έχει πολιτικό και πολιτισμικό αντίκτυπο δυσανάλογα μεγάλο» (βλ. το πολιτικό πρόβλημα της μετανάστευσης). Ειδικότερα, οι αναλύσεις του καθρεφτίζουν «τις ιδιαίτερες διεθνείς συγκυρίες που κυριάρχησαν από την απόφαση της αμερικάνικης κυβέρνησης το 2001, να επιβάλει μια μονομερή παγκόσμια ηγεμονία».
Από την άλλη, ο Χόμπσμπωμ θεωρεί καθήκον του να διασκορπίσει τα κούφια λόγια περί δημοκρατίας. Όμως, ενώ στηλιτεύει την παθολογία της φιλελεύθερης δημοκρατίας (επισημαίνει λ.χ. ότι η σχέση μεταξύ πολιτών και δημόσιων αρχών γίνεται πιο απόμακρη ή ότι ένα μεγάλο μέρος της πολιτικής αποφασίζεται και παζαρεύεται στα παρασκήνια), ταυτόχρονα διευκρινίζει ότι παραμένει «σταθερά δεσμευμένος στην αρχή της διακυβέρνησης για τον λαό- όλο το λαό, πλούσιους και φτωχούς, ανόητους και ευφυείς, ενημερωμένους και αδαείςκαι με τη δική του γνωμοδότηση και συγκατάθεση».
Στον 21ο αιώνα, μας λέει, η φιλελεύθερη δημοκρατία δεν πρόκειται να κινδυνέψει από την εγκαθίδρυση στρατιωτικών δικτατοριών όπως συνέβη στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Το πιο άμεσο και σοβαρό πρόβλημά της είναι ότι «σε έναν ολοένα και πιο παγκοσμιοποιημένο, υπερεθνικό κόσμο, οι εθνικές κυβερνήσεις συνυπάρχουν με δυνάμεις που έχουν πάνω στην καθημερινή ζωή των πολιτών τους τουλάχιστον τον ίδιο αντίκτυπο όπως και οι ίδιες, αλλά βρίσκονται σε ποικίλους βαθμούς πέρα από τον έλεγχό τους».
Όσο για την τρομοκρατία και την πολιτική βία (που δεν διαχωρίζεται κατά τη γνώμη του από τη γενική κοινωνική βία), υποστηρίζει μεταξύ άλλων ότι «ο πραγματικός κίνδυνος εκ μέρους των νέων και διεθνών τρομοκρατικών δικτύων προς τα καθεστώτα σταθερών κρατών στον ανεπτυγμένο κόσμο αλλά και στην Ασία, παραμένει αμελητέος».
Φυσικά, ο Χόμπσμπωμ δεν προτείνει προγράμματα ούτε πρακτικές λύσεις.
Όμως τα δοκίμιά του μας βοηθούν να προσδιορίσουμε τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε στο ξεκίνημα του 21ου αιώνα.
ΔΥΤΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ- Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ- ΠΑΡΑΓΕΙ
ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΓΑΛΑ ΑΠ΄ ΟΣΟ ΥΠΟΤΙΘΕΤΑΙ ΣΥΝΗΘΩΣ».
ΤΕΤΟΙΕΣ ΠΑΡΑΚΙΝΔΥΝΕΥΜΕΝΕΣ ΘΕΣΕΙΣ, ΤΕΚΜΗΡΙΩΜΕΝΕΣ
ΟΜΩΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΚΑΙ ΣΕ ΒΑΘΟΣ, ΘΑ ΔΙΑΒΑΣΟΥΜΕ
ΠΟΛΛΕΣ ΣΤΟ ΠΛΕΟΝ ΠΡΟΣΦΑΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
Το γενικό πρόβλημα του πολέμου και της ειρήνης στον 21ο αιώνα, το παρελθόν και το μέλλον των παγκόσμιων αυτοκρατοριών, η φύση και τα μεταβαλλόμενα συμφραζόμενα του εθνικισμού, οι προοπτικές της φιλελεύθερης δημοκρατίας και το ζήτημα της πολιτικής βίας και τρομοκρατίας. Αυτά τα «βασικά πολιτικά προβλήματα» που αντιμετωπίζουμε σήμερα, εξετάζει και αναλύει ο Έρικ Χόμπσμπωμ στο καινούργιο του βιβλίο το οποίο βασίζεται σε δοκίμια που έγραψε μεταξύ 2000 και 2006 με αφορμή διαλέξεις του σε ποικίλα ακροατήρια. (Μεταξύ τους και ο πανηγυρικός του λόγος για το τέλος των αυτοκρατοριών κατά την απονομή, το 2004, του τίτλου του επίτιμου διδάκτορα από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης).
Πρόκειται δηλαδή για κείμενα που συμπληρώνουν όσα έχει γράψει παλιότερα, ιδίως στην Εποχή των άκρων και στο Έθνη και εθνικισμός αλλά επειδή παίρνουν υπόψη τους τις τελευταίες εξελίξεις, επειδή έχουν διάθεση μαχητική περισσότερο παρά ακαδημαϊκή, επειδή φέρουν τη σφραγίδα της μοναδικής γλαφυρότητάς του, είναι και ιδιαίτερα δραστικά. Τόσο για ένα κοινό ιστορικών και πολιτικών επιστημόνων όσο και για ένα ευρύτερο υποψιασμένο κοινό. Το «Βιβλιοδρόμιο» προδημοσιεύει μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα.
Μακρόπνοη προοπτική
Η αποστολή του ιστορικού που θέλει να κατανοήσει σύγχρονα φαινόμενα, είναι, λέει ο Χόμπσμπωμ, να υπενθυμίζει όσα οι άλλοι έχουν ξεχάσει· και κυρίως «να αποστασιοποιείται από τους συγκαιρινούς απολογισμούς και να τους εξετάζει μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο και σε πιο μακρόπνοη προοπτική».
Έτσι λοιπόν κι αυτός, εξετάζει τα φαινόμενα που τον απασχολούν «σε μια παγκόσμια σκηνή που κυριαρχείται από δυο αλληλένδετες εξελίξεις: την τεράστια και διαρκή επιτάχυνση της ικανότητας του ανθρώπινου είδους να αλλάζει τον πλανήτη μέσω της τεχνολογίας και της οικονομικής δραστηριότητας, και την παγκοσμιοποίηση». Μια παγκοσμιοποίηση («του τύπου της ελεύθερης αγοράς») που αφενός αυξάνει τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες
Με δηλωμένη απέχθεια απέναντι στον ιμπεριαλισμό των μεγάλων δυνάμεων και των λευκών, βαθιά επικριτικός απέναντι στο σχέδιο του ιρακινού πολέμου, ο Έρικ Χόμπσμπωμ, που γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια και σπούδασε στη Βιέννη, στο Βερολίνο, στο Λονδίνο και στο Κέμπριτζ, είναι καχύποπτος, λέει, απέναντι «στη μεγαλομανία, την “επαγγελματική ασθένεια” των κρατών και των ηγεμόνων που πιστεύουν ότι δεν υπάρχουν όρια στην ισχύ ή στην επιτυχία τους» οπότε «βρίσκεται στη ρίζα των κοινωνικών και πολιτικών εντάσεων του νέου αιώνα» και αφετέρου «έχει πολιτικό και πολιτισμικό αντίκτυπο δυσανάλογα μεγάλο» (βλ. το πολιτικό πρόβλημα της μετανάστευσης). Ειδικότερα, οι αναλύσεις του καθρεφτίζουν «τις ιδιαίτερες διεθνείς συγκυρίες που κυριάρχησαν από την απόφαση της αμερικάνικης κυβέρνησης το 2001, να επιβάλει μια μονομερή παγκόσμια ηγεμονία».
Από την άλλη, ο Χόμπσμπωμ θεωρεί καθήκον του να διασκορπίσει τα κούφια λόγια περί δημοκρατίας. Όμως, ενώ στηλιτεύει την παθολογία της φιλελεύθερης δημοκρατίας (επισημαίνει λ.χ. ότι η σχέση μεταξύ πολιτών και δημόσιων αρχών γίνεται πιο απόμακρη ή ότι ένα μεγάλο μέρος της πολιτικής αποφασίζεται και παζαρεύεται στα παρασκήνια), ταυτόχρονα διευκρινίζει ότι παραμένει «σταθερά δεσμευμένος στην αρχή της διακυβέρνησης για τον λαό- όλο το λαό, πλούσιους και φτωχούς, ανόητους και ευφυείς, ενημερωμένους και αδαείςκαι με τη δική του γνωμοδότηση και συγκατάθεση».
Στον 21ο αιώνα, μας λέει, η φιλελεύθερη δημοκρατία δεν πρόκειται να κινδυνέψει από την εγκαθίδρυση στρατιωτικών δικτατοριών όπως συνέβη στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Το πιο άμεσο και σοβαρό πρόβλημά της είναι ότι «σε έναν ολοένα και πιο παγκοσμιοποιημένο, υπερεθνικό κόσμο, οι εθνικές κυβερνήσεις συνυπάρχουν με δυνάμεις που έχουν πάνω στην καθημερινή ζωή των πολιτών τους τουλάχιστον τον ίδιο αντίκτυπο όπως και οι ίδιες, αλλά βρίσκονται σε ποικίλους βαθμούς πέρα από τον έλεγχό τους».
Όσο για την τρομοκρατία και την πολιτική βία (που δεν διαχωρίζεται κατά τη γνώμη του από τη γενική κοινωνική βία), υποστηρίζει μεταξύ άλλων ότι «ο πραγματικός κίνδυνος εκ μέρους των νέων και διεθνών τρομοκρατικών δικτύων προς τα καθεστώτα σταθερών κρατών στον ανεπτυγμένο κόσμο αλλά και στην Ασία, παραμένει αμελητέος».
Φυσικά, ο Χόμπσμπωμ δεν προτείνει προγράμματα ούτε πρακτικές λύσεις.
Όμως τα δοκίμιά του μας βοηθούν να προσδιορίσουμε τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε στο ξεκίνημα του 21ου αιώνα.
