Αριστερά και Οικολογία
Χρήστος Στάικος, Δημοσιευμένο: 2008-02-07
Η οικολογική κρίση που βιώνουμε, αποτελεί ένα από τα μείζονα προβλήματα του αιώνα που διανύουμε και πυροδοτεί έντονες αντιπαραθέσεις σε πολιτικό, κοινωνικό και επιστημονικό επίπεδο. Η υπερθέρμανση του πλανήτη, η καταστροφή του στρώματος του όζοντος, ο αφανισμός των τροπικών δασών, οι αλιευτικές καταχρήσεις, η εξαφάνιση διαφόρων ειδών, η απώλεια της γενετικής ποικιλότητας, η γενικότερη υποβάθμιση του περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής, η απερήμωση, η συρρίκνωση των υδάτινων αποθεμάτων, η έλλειψη καθαρού νερού και η ραδιενεργός μόλυνση αποτελούν τα κυριότερα σημεία αυτού που αποκαλούμε «περιβαλλοντική κρίση». Αν και σε κάθε σημείο του πλανήτη υπάρχουν διαφορετικά προβλήματα τοπικού χαρακτήρα, αυτά εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα παγκόσμια (πχ η υπερθέρμανση του πλανήτη συνδέεται με τις πυρκαγιές), δείχνοντας με αυτό τον τρόπο ότι ζούμε σε μια εποχή κατά την οποία το τοπικό αναδεικνύεται σε παγκόσμιο και το παγκόσμιο επιδρά στο τοπικό.
Αυτή η ανάγνωση της πραγματικότητας αναδεικνύει με πιο εμφανή τρόπο την ευρύτερη έννοια της παγκοσμιοποίησης, η οποία περιλαμβάνει και την «περιβαλλοντική κρίση». Αυτή ,ωστόσο, δεν συμβαίνει ξεχωριστά, αλλά είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την κρίση της κοινωνικής κατάρρευσης, γεγονός που πρέπει να μας κάνει να τις αντιμετωπίζουμε σαν ξεχωριστές εκδηλώσεις των ίδιων δομικών δυνάμεων. Αυτές δεν είναι άλλες παρά οι «ευκαιρίες κέρδους», οι οποίες συνδυάζονται με την υπερεκμετάλλευση ανθρώπινων και φυσικών πόρων και την αδιαφορία για τις περιβαλλοντικές συνέπειες. Είναι το νεοφιλελεύθερο καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα που βασίζεται στη λογική του «αυξήσου ή πέθανε», μια λογική που εξυπηρετεί τη μεγαλύτερη κερδοφορία σε βάρος του περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής των πολιτών. Ιδιαίτερα εκείνων, που ζουν σε δύσκολες συνθήκες είτε στις μεγαλουπόλεις είτε στις φτωχές και αναπτυσσόμενες χώρες. Σε αυτές, οι επιπτώσεις είναι δυσμενέστερες (πχ πλημμύρες στο Μπαγκλαντές) και αυτές κατά ένα μεγάλο ποσοστό «τρώνε τη ρύπανση» (πχ απόθεση τοξικών αποβλήτων από ανεπτυγμένες χώρες σε χώρες της Αφρικής).
Όλα τα παραπάνω αναδεικνύουν την επείγουσα αναγκαιότητα μιας ρήξης με τον βιομηχανισμό, την υπερεκμετάλλευση των πόρων, τον καταναλωτισμό και με αυτή τη θρησκεία της ανάπτυξης που είναι σύμφυτη με τον καπιταλισμό, αλλά και της άρνησης των υπαρκτών σοσιαλισμών, όχι μόνο για την μη ύπαρξη εσωτερικής δημοκρατίας και ελευθερίας, αλλά και για την άμιλλα προς το καπιταλιστικό παραγωγικό μοντέλο ανάπτυξης, που εκτός των άλλων είχε και ως αποτέλεσμα την καταστροφή του περιβάλλοντός τους.
Βρισκόμενοι λοιπόν, σε αντιπαράθεση με την υπάρχουσα κατάσταση οφείλουμε σαν αριστερά να αναζητάμε μιαν οικονομία ριζικά διαφορετική από την παρούσα, μιαν οικονομία στην οποία ο πρωταρχικός σκοπός δεν θα είναι το κέρδος και στην οποία ο πλούτος δεν θα εκφράζεται ούτε θα μετριέται μόνο με χρηματικούς όρους, αναδεικνύοντας με αυτό τον τρόπο μέσα από τα κινήματα, παγκόσμια και τοπικά, το σύνθημα «οι άνθρωποι και το περιβάλλον πάνω από τα κέρδη».
Μέσα από αυτή τη λογική διεκδικούμε την αλλαγή του μοντέλου ανάπτυξης που περιγράψαμε γιατί θέλουμε να έρθουμε σε ρήξη με τον οικονομισμό, να τραβήξουμε την προσοχή μας στο γεγονός ότι στη βάση κάθε κοινωνίας, κάθε οικονομίας, υπάρχει μια μη οικονομία, που αποτελείται από πλούτη τα οποία δεν είναι ανταλλάξιμα, από δώρα χωρίς ανταπόδοση, από ανιδιοτελείς προσφορές, από κοινά αγαθά. Στο δρόμο ,λοιπόν, για σοσιαλισμό με δημοκρατία και ελευθερία, πρέπει να επανακαθορίσουμε τόσο τους δρόμους όσο και του στόχους της σοσιαλιστικής παραγωγής μέσα σε ένα οικολογικό πλαίσιο.
Στάικος Χρήστος
Πηγές:
1. Τζον Μπέλαμι Φόστερ, Ecology Against Capitalism , στην ελληνική έκδοση «ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ», εκδ. ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, 2005.
2. Joel Kovel και Michael Loewy, Οικοσοσιαλιστικό Μανιφέστο.
3. Andre Gorz, Η οικολογία είναι μια επιστήμη βαθιά αντικαπιταλιστική και ανατρεπτική, συνέντευξη στη «Le Nouvel Observateur», επαναδημοσιευμένη στο τεύχος 75 του περιοδικού, «Δαίμων της Οικολογίας».
4. Κώστας Φωτεινάκης, εκδότης του ηλεκτρονικού περιοδικού «προσανατολισμοί», www.prosanatolismoi.gr
Αυτή η ανάγνωση της πραγματικότητας αναδεικνύει με πιο εμφανή τρόπο την ευρύτερη έννοια της παγκοσμιοποίησης, η οποία περιλαμβάνει και την «περιβαλλοντική κρίση». Αυτή ,ωστόσο, δεν συμβαίνει ξεχωριστά, αλλά είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την κρίση της κοινωνικής κατάρρευσης, γεγονός που πρέπει να μας κάνει να τις αντιμετωπίζουμε σαν ξεχωριστές εκδηλώσεις των ίδιων δομικών δυνάμεων. Αυτές δεν είναι άλλες παρά οι «ευκαιρίες κέρδους», οι οποίες συνδυάζονται με την υπερεκμετάλλευση ανθρώπινων και φυσικών πόρων και την αδιαφορία για τις περιβαλλοντικές συνέπειες. Είναι το νεοφιλελεύθερο καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα που βασίζεται στη λογική του «αυξήσου ή πέθανε», μια λογική που εξυπηρετεί τη μεγαλύτερη κερδοφορία σε βάρος του περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής των πολιτών. Ιδιαίτερα εκείνων, που ζουν σε δύσκολες συνθήκες είτε στις μεγαλουπόλεις είτε στις φτωχές και αναπτυσσόμενες χώρες. Σε αυτές, οι επιπτώσεις είναι δυσμενέστερες (πχ πλημμύρες στο Μπαγκλαντές) και αυτές κατά ένα μεγάλο ποσοστό «τρώνε τη ρύπανση» (πχ απόθεση τοξικών αποβλήτων από ανεπτυγμένες χώρες σε χώρες της Αφρικής).
Όλα τα παραπάνω αναδεικνύουν την επείγουσα αναγκαιότητα μιας ρήξης με τον βιομηχανισμό, την υπερεκμετάλλευση των πόρων, τον καταναλωτισμό και με αυτή τη θρησκεία της ανάπτυξης που είναι σύμφυτη με τον καπιταλισμό, αλλά και της άρνησης των υπαρκτών σοσιαλισμών, όχι μόνο για την μη ύπαρξη εσωτερικής δημοκρατίας και ελευθερίας, αλλά και για την άμιλλα προς το καπιταλιστικό παραγωγικό μοντέλο ανάπτυξης, που εκτός των άλλων είχε και ως αποτέλεσμα την καταστροφή του περιβάλλοντός τους.
Βρισκόμενοι λοιπόν, σε αντιπαράθεση με την υπάρχουσα κατάσταση οφείλουμε σαν αριστερά να αναζητάμε μιαν οικονομία ριζικά διαφορετική από την παρούσα, μιαν οικονομία στην οποία ο πρωταρχικός σκοπός δεν θα είναι το κέρδος και στην οποία ο πλούτος δεν θα εκφράζεται ούτε θα μετριέται μόνο με χρηματικούς όρους, αναδεικνύοντας με αυτό τον τρόπο μέσα από τα κινήματα, παγκόσμια και τοπικά, το σύνθημα «οι άνθρωποι και το περιβάλλον πάνω από τα κέρδη».
Μέσα από αυτή τη λογική διεκδικούμε την αλλαγή του μοντέλου ανάπτυξης που περιγράψαμε γιατί θέλουμε να έρθουμε σε ρήξη με τον οικονομισμό, να τραβήξουμε την προσοχή μας στο γεγονός ότι στη βάση κάθε κοινωνίας, κάθε οικονομίας, υπάρχει μια μη οικονομία, που αποτελείται από πλούτη τα οποία δεν είναι ανταλλάξιμα, από δώρα χωρίς ανταπόδοση, από ανιδιοτελείς προσφορές, από κοινά αγαθά. Στο δρόμο ,λοιπόν, για σοσιαλισμό με δημοκρατία και ελευθερία, πρέπει να επανακαθορίσουμε τόσο τους δρόμους όσο και του στόχους της σοσιαλιστικής παραγωγής μέσα σε ένα οικολογικό πλαίσιο.
Στάικος Χρήστος
Πηγές:
1. Τζον Μπέλαμι Φόστερ, Ecology Against Capitalism , στην ελληνική έκδοση «ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ», εκδ. ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, 2005.
2. Joel Kovel και Michael Loewy, Οικοσοσιαλιστικό Μανιφέστο.
3. Andre Gorz, Η οικολογία είναι μια επιστήμη βαθιά αντικαπιταλιστική και ανατρεπτική, συνέντευξη στη «Le Nouvel Observateur», επαναδημοσιευμένη στο τεύχος 75 του περιοδικού, «Δαίμων της Οικολογίας».
4. Κώστας Φωτεινάκης, εκδότης του ηλεκτρονικού περιοδικού «προσανατολισμοί», www.prosanatolismoi.gr
