Ο Μπερλουσκόνι και το κινητό
Umberto Εco, ΤΟ ΒΗΜΑ, Δημοσιευμένο: 2008-05-31
Πρώτη σκέψη: τις προάλλες διάβασα την εξής εκπληκτική είδηση στην εφημερίδα: «Ρώμη. Μαροκινός καταπίνει ένα κινητό και σώζεται από την αστυνομία». Με άλλα λόγια, αργά κάποιο βράδυ η αστυνομία εντοπίζει έναν άνθρωπο ξαπλωμένο στο έδαφος, να φτύνει αίμα, περιτριγυρισμένος από τους συμπατριώτες του. Τον σηκώνουν και τον πηγαίνουν στο νοσοκομείο, όπου ένα κινητό τηλέφωνο μάρκας Νokia εξάγεται από τον λάρυγγά του.
Λοιπόν, μου φαίνεται αδύνατον (εκτός αν σκεφτεί κανείς ότι θα μπορούσε να είναι ένα διαφημιστικό κόλπο της Νokia) ένας άνθρωπος, όσο και αν έχει μεθύσει ή όσα ναρκωτικά και αν έχει πάρει, να καταπιεί ένα κινητό τηλέφωνο. Ο δημοσιογράφος έλεγε ότι το επεισόδιο συνέβη κατά τη διάρκεια ενός ξεκαθαρίσματος λογαριασμών του υποκόσμου ανάμεσα σε βαποράκια. Επομένως είναι πιθανό το κινητό τηλέφωνο να σπρώχτηκε βίαια στον λαιμό του ανθρώπου, όχι επειδή θα του έκανε καλό να το φάει αλλά ως αντίποινα (ίσως να είχε τηλεφωνήσει σε κάποιον και να είχε πει κάτι που δεν έπρεπε).
Στους κύκλους της ιταλικής Μαφίας μια πέτρα σφηνωμένη ανάμεσα στις σιαγόνες του θύματος είναι σημάδι ότι κάποιος αποκάλυψε μυστικά σε ανθρώπους εκτός του κύκλου και θα ήταν περίεργο αυτό το έθιμο να έχει υιοθετηθεί από άλλες εθνοτικές ομάδες. Από την άλλη πλευρά η Μαφία αποτελεί σε τέτοιον βαθμό διεθνούς εύρους φαινόμενο ώστε πριν από χρόνια στη Μόσχα κάποιος είχε ρωτήσει τον ρώσο διερμηνέα μου πώς λέγεται η λέξη «μαφία» στα ιταλικά.
Τη φορά αυτή ωστόσο δεν ήταν μια πέτρα αλλά ένα κινητό τηλέφωνο, και αυτό μου φαίνεται εξαιρετικά συμβολικό. Το σύγχρονο έγκλημα δεν είναι πια αγροτικό αλλά αστικό, και τεχνολογικό. Και έτσι είναι φυσικό το θύμα του φόνου να μην είναι πια «incaprettato»- δεμένο σαν κατσίκα με τα χέρια και τα πόδια πίσω από την πλάτη και ένα σχοινί γύρω από τον λαιμό ώστε με την παραμικρή κίνηση να στραγγαλιστεί. Σήμερα, αντ΄ αυτού είναι - σαν να λέμε- «incyborgizzato», «μηχανοποιείται».
Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Το τηλέφωνο έχει εξελιχθεί στο πιο οικείο και προσωπικό πράγμα που κατέχει ένας άνθρωπος, σε φυσικό συμπλήρωμα του σώματός του, σε προέκταση των αφτιών και των ματιών του.
Το να πνίγεις κάποιον με το ίδιο του το τηλέφωνο είναι σαν να τον στραγγαλίζεις με τα ίδια του τα εντόσθια. Κοίτα, έχεις μήνυμα.
Δεύτερη σκέψη. Ενας γερουσιαστής του νικηφόρου συνασπισμού του Μπερλουσκόνι πρότεινε αναθεώρηση των σχολικών βιβλίων άρα και, πιστεύω, των ανθολογιών. Αρχισα να συγκεντρώνω μερικά κομμάτια που θα πρέπει να εμφανίζονται στις ανθολογίες του μέλλοντος. Ο φίλος μου, Ντιέγκο Μαρκόνι, επέστησε την προσοχή μου σε αυτό το συναρπαστικό απόσπασμα από το σπουδαίο βιβλίο του Αλέξις ντε Τοκβίλ, Δημοκρατία στην Αμερική, το οποίο εξακολουθεί να αποτελεί καλό ανάγνωσμα σήμερα, αν και γράφτηκε πριν από 173 χρόνια:
«Παρ΄ όλα αυτά μπορεί να συμβεί μια υπερβολική τάση για την υλική ιδιοκτησία, να οδηγήσει τον άνθρωπο στο να θέσει τον εαυτό του στα χέρια του πρώτου δυνάστη που θα παρουσιαστεί. Στην πραγματικότητα,στη ζωή κάθε δημοκρατικού λαού υπάρχει μια πολύ επικίνδυνη μετάβαση. Οταν η τάση για υλική ευημερία αναπτύσσεται πιο γρήγορα από την αίσθηση του πολίτη και τη συνήθεια της ελευθερίας, φθάνει μια στιγμή στην οποία οι άνθρωποι αφήνουν τον εαυτό τους να παρασυρθεί και σχεδόν χάνουν τον νου τους στη θέα των αποκτημάτων που πρόκειται να κατακτήσουν.
Σκεπτόμενοι μόνο πώς να κάνουν περιουσία δεν καταφέρνουν να συλλάβουν τον στενό δεσμό που συνδέει την ευημερία του ατόμου με την ευημερία του συνόλου.Σε τέτοιου είδους περιπτώσεις δεν είναι καν απαραίτητο να τους αρπάξει κανείς τα δικαιώματα που απολαμβάνουν: θα τα εγκαταλείψουν πρόθυμα από μόνοι τους...
Αν ένα ικανό και φιλόδοξο άτομο κατορθώσει να αποκτήσει εξουσία σε μια τέτοιου είδους κρίσιμη στιγμή, θα βρει τον δρόμο ανοιχτό για κάθε κατάχρηση. Αρκεί να μπει στον κόπο να φροντίσει τα υλικά συμφέροντα και κανείς δεν πρόκειται να του ζητήσει να ανταποκριθεί στα υπόλοιπα. Πάνω απ΄ όλα, να εγγυηθεί την τάξη...». Ενα έθνος που ζητάει από τις κυβερνήσεις μόνο να διατηρούν την τάξη είναι ήδη υποδουλωμένο στην καρδιά, υποδουλωμένο στην ευημερία του και από τη μια στιγμή την άλλη, ο άνθρωπος που προορίζεται να το υποδουλώσει μπορεί να εμφανιστεί. Οταν στη μεγάλη πλειονότητά τους οι πολίτες θέλουν να ασχολούνται μόνο με τις ιδιωτικές υποθέσεις τους, ακόμη και τα πιο μικρά κόμματα μπορούν να καταλάβουν την εξουσία.
«Ετσι δεν είναι ασυνήθιστο να βλέπουμε στην τεράστια σκηνή του κόσμου πλήθη που εκπροσωπούνται από μια χούφτα ανθρώπων οι οποίοι μιλούν στο όνομα ενός απόντος ή απρόσεκτου όχλου, ανδρών οι οποίοι ενεργούν μέσα στην οικουμενική ακινησία, χειριζόμενοι τα πάντα ανάλογα με τα καπρίτσια τους: αλλάζοντας νόμους και τυραννικές συνήθειες όπως τους αρέσει. Σε τέτοιον βαθμό ώστε είναι αδύνατον να μην εκφράζουμε έκπληξη βλέποντας σε πόσο αδύναμα και ανάξια χέρια μπορεί να πέσει ένας μεγάλος λαός».
Ισως κάποτε στο μέλλον η ανθολογία μου να δώσει στους αναγνώστες το όφελος τής εκ των υστέρων γνώσης: ίσως δουν την εποχή μας ως την περίοδο κατά την οποία οι ισχυροί- σε όλα τα επίπεδα- άρχισαν να ασκούν έλεγχο όχι μόνο στα μέσα αλλά και στις επικοινωνίες.
©2008 Umberto Εco/ L΄ Εspresso (Distributed by Νew Υork Τimes Syndicate)
Το πιο πρόσφατο βιβλίο του δοκιμιογράφου και συγγραφέα Ουμπέρτο Εκο είναι η «Ιστορία της ασχήμιας».
Λοιπόν, μου φαίνεται αδύνατον (εκτός αν σκεφτεί κανείς ότι θα μπορούσε να είναι ένα διαφημιστικό κόλπο της Νokia) ένας άνθρωπος, όσο και αν έχει μεθύσει ή όσα ναρκωτικά και αν έχει πάρει, να καταπιεί ένα κινητό τηλέφωνο. Ο δημοσιογράφος έλεγε ότι το επεισόδιο συνέβη κατά τη διάρκεια ενός ξεκαθαρίσματος λογαριασμών του υποκόσμου ανάμεσα σε βαποράκια. Επομένως είναι πιθανό το κινητό τηλέφωνο να σπρώχτηκε βίαια στον λαιμό του ανθρώπου, όχι επειδή θα του έκανε καλό να το φάει αλλά ως αντίποινα (ίσως να είχε τηλεφωνήσει σε κάποιον και να είχε πει κάτι που δεν έπρεπε).
Στους κύκλους της ιταλικής Μαφίας μια πέτρα σφηνωμένη ανάμεσα στις σιαγόνες του θύματος είναι σημάδι ότι κάποιος αποκάλυψε μυστικά σε ανθρώπους εκτός του κύκλου και θα ήταν περίεργο αυτό το έθιμο να έχει υιοθετηθεί από άλλες εθνοτικές ομάδες. Από την άλλη πλευρά η Μαφία αποτελεί σε τέτοιον βαθμό διεθνούς εύρους φαινόμενο ώστε πριν από χρόνια στη Μόσχα κάποιος είχε ρωτήσει τον ρώσο διερμηνέα μου πώς λέγεται η λέξη «μαφία» στα ιταλικά.
Τη φορά αυτή ωστόσο δεν ήταν μια πέτρα αλλά ένα κινητό τηλέφωνο, και αυτό μου φαίνεται εξαιρετικά συμβολικό. Το σύγχρονο έγκλημα δεν είναι πια αγροτικό αλλά αστικό, και τεχνολογικό. Και έτσι είναι φυσικό το θύμα του φόνου να μην είναι πια «incaprettato»- δεμένο σαν κατσίκα με τα χέρια και τα πόδια πίσω από την πλάτη και ένα σχοινί γύρω από τον λαιμό ώστε με την παραμικρή κίνηση να στραγγαλιστεί. Σήμερα, αντ΄ αυτού είναι - σαν να λέμε- «incyborgizzato», «μηχανοποιείται».
Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Το τηλέφωνο έχει εξελιχθεί στο πιο οικείο και προσωπικό πράγμα που κατέχει ένας άνθρωπος, σε φυσικό συμπλήρωμα του σώματός του, σε προέκταση των αφτιών και των ματιών του.
Το να πνίγεις κάποιον με το ίδιο του το τηλέφωνο είναι σαν να τον στραγγαλίζεις με τα ίδια του τα εντόσθια. Κοίτα, έχεις μήνυμα.
Δεύτερη σκέψη. Ενας γερουσιαστής του νικηφόρου συνασπισμού του Μπερλουσκόνι πρότεινε αναθεώρηση των σχολικών βιβλίων άρα και, πιστεύω, των ανθολογιών. Αρχισα να συγκεντρώνω μερικά κομμάτια που θα πρέπει να εμφανίζονται στις ανθολογίες του μέλλοντος. Ο φίλος μου, Ντιέγκο Μαρκόνι, επέστησε την προσοχή μου σε αυτό το συναρπαστικό απόσπασμα από το σπουδαίο βιβλίο του Αλέξις ντε Τοκβίλ, Δημοκρατία στην Αμερική, το οποίο εξακολουθεί να αποτελεί καλό ανάγνωσμα σήμερα, αν και γράφτηκε πριν από 173 χρόνια:
«Παρ΄ όλα αυτά μπορεί να συμβεί μια υπερβολική τάση για την υλική ιδιοκτησία, να οδηγήσει τον άνθρωπο στο να θέσει τον εαυτό του στα χέρια του πρώτου δυνάστη που θα παρουσιαστεί. Στην πραγματικότητα,στη ζωή κάθε δημοκρατικού λαού υπάρχει μια πολύ επικίνδυνη μετάβαση. Οταν η τάση για υλική ευημερία αναπτύσσεται πιο γρήγορα από την αίσθηση του πολίτη και τη συνήθεια της ελευθερίας, φθάνει μια στιγμή στην οποία οι άνθρωποι αφήνουν τον εαυτό τους να παρασυρθεί και σχεδόν χάνουν τον νου τους στη θέα των αποκτημάτων που πρόκειται να κατακτήσουν.
Σκεπτόμενοι μόνο πώς να κάνουν περιουσία δεν καταφέρνουν να συλλάβουν τον στενό δεσμό που συνδέει την ευημερία του ατόμου με την ευημερία του συνόλου.Σε τέτοιου είδους περιπτώσεις δεν είναι καν απαραίτητο να τους αρπάξει κανείς τα δικαιώματα που απολαμβάνουν: θα τα εγκαταλείψουν πρόθυμα από μόνοι τους...
Αν ένα ικανό και φιλόδοξο άτομο κατορθώσει να αποκτήσει εξουσία σε μια τέτοιου είδους κρίσιμη στιγμή, θα βρει τον δρόμο ανοιχτό για κάθε κατάχρηση. Αρκεί να μπει στον κόπο να φροντίσει τα υλικά συμφέροντα και κανείς δεν πρόκειται να του ζητήσει να ανταποκριθεί στα υπόλοιπα. Πάνω απ΄ όλα, να εγγυηθεί την τάξη...». Ενα έθνος που ζητάει από τις κυβερνήσεις μόνο να διατηρούν την τάξη είναι ήδη υποδουλωμένο στην καρδιά, υποδουλωμένο στην ευημερία του και από τη μια στιγμή την άλλη, ο άνθρωπος που προορίζεται να το υποδουλώσει μπορεί να εμφανιστεί. Οταν στη μεγάλη πλειονότητά τους οι πολίτες θέλουν να ασχολούνται μόνο με τις ιδιωτικές υποθέσεις τους, ακόμη και τα πιο μικρά κόμματα μπορούν να καταλάβουν την εξουσία.
«Ετσι δεν είναι ασυνήθιστο να βλέπουμε στην τεράστια σκηνή του κόσμου πλήθη που εκπροσωπούνται από μια χούφτα ανθρώπων οι οποίοι μιλούν στο όνομα ενός απόντος ή απρόσεκτου όχλου, ανδρών οι οποίοι ενεργούν μέσα στην οικουμενική ακινησία, χειριζόμενοι τα πάντα ανάλογα με τα καπρίτσια τους: αλλάζοντας νόμους και τυραννικές συνήθειες όπως τους αρέσει. Σε τέτοιον βαθμό ώστε είναι αδύνατον να μην εκφράζουμε έκπληξη βλέποντας σε πόσο αδύναμα και ανάξια χέρια μπορεί να πέσει ένας μεγάλος λαός».
Ισως κάποτε στο μέλλον η ανθολογία μου να δώσει στους αναγνώστες το όφελος τής εκ των υστέρων γνώσης: ίσως δουν την εποχή μας ως την περίοδο κατά την οποία οι ισχυροί- σε όλα τα επίπεδα- άρχισαν να ασκούν έλεγχο όχι μόνο στα μέσα αλλά και στις επικοινωνίες.
©2008 Umberto Εco/ L΄ Εspresso (Distributed by Νew Υork Τimes Syndicate)
Το πιο πρόσφατο βιβλίο του δοκιμιογράφου και συγγραφέα Ουμπέρτο Εκο είναι η «Ιστορία της ασχήμιας».
