Και όμως η κούρσα δεν τέλειωσε!

Τέλος καλό, όλα καλά. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες άρχισαν και τέλειωσαν καλά. Με ασφάλεια αλλά χωρίς κλίμα φοβίας. Με συλλογική πειθαρχία αλλά και με διάχυτη ανεμελιά. Με επαγγελματισμό αλλά και με εθελοντισμό. Με αισθητική και αυτοπεποίθηση. Δεν έλειψαν βέβαια τα παρατράγουδα, τα απαράδεκτα γεγονότα και κυρίως η ανοχή σ’ αυτά και οι ιδεοληπτικές αρλούμπες - όπως τα γεγονότα του KAT, η ιστορία των whereabouts, οι δηλώσεις περί «γεννημένων πρώτων», περί «κυττάρων των Ελλήνων» και η υβριστική στάση στον τελικό των 200 μ. Ήταν όμως κι αυτά, χαρακτηριστικά δείγματα του έντονου δυϊσμού της νοοτροπίας που συνεχίζει να συνοδεύει την ελληνική κοινωνία, παρά τα τεράστια βήματα προόδου που έχει διανύσει. Σήμερα, εκ των πραγμάτων, η λήξη των Ολυμπιακών σημαδεύει την ολοκλήρωση μιας έντονης αναπτυξιακής προσπάθειας και προσφέρεται για ένα γενικότερο στοχασμό πάνω στην αναπτυξιακή προοπτική της χώρας μας.

H ελληνική οικονομία - υπό την πίεση δύο σημαντικών εξωτερικών καταναγκασμών (ΟΝΕ και Ολυμπιακοί Αγώνες) που επέβαλαν μια πειθαρχία στο σύστημα - διέγραψε με την κατάλληλη πολιτική διεύθυνση και την ανάλογη συλλογική προσπάθεια, μια ισχυρή δεκαετή αναπτυξιακή τροχιά.

Ήδη όμως διαφαίνονται σημάδια αναπτυξιακής κόπωσης - καθώς εξαντλείται η δυναμική και το μοντέλο ανάπτυξης σημαντικών έως σήμερα τομέων, όπως π.χ. ο τουρισμός, ο αγροτικός τομέας, η κλωστοϋφαντουργία, η ένδυση. Στην εξέλιξη αυτή προστίθενται: η στασιμότητα του κλάδου των τροφίμων και η αναμενόμενη επιβράδυνση των κατασκευών. H ελληνική οικονομία συνεπώς, έπειτα από μία δεκαετή ανοδική πορεία φαίνεται να λαχανιάζει, να εμφανίζει σημεία αναπτυξιακής εμπλοκής. Πολλές ελληνικές επιχειρήσεις, σε κλάδους οικονομικής δραστηριότητας που στήριξαν την ανάπτυξη για μεγάλες χρονικές περιόδους, δείχνουν να υποφέρουν από το «σύνδρομο του εγκλωβισμού» στο πεδίο των ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων (stuck in the middle). Με απλά λόγια, είμαστε ακριβότεροι από τους φθηνούς παραγωγούς και χειρότεροι από τους ποιοτικούς παραγωγούς, τους οποίους έχουμε πλησιάσει ως προς το κόστος, χωρίς αυτό να δικαιολογείται από την αντίστοιχη βελτίωση ποιότητας.

Και όμως η οικονομία είναι σαν το ποδήλατο. Για να μην πέσει πρέπει να προχωρήσει. Τα τελευταία χρόνια λ.χ., θεωρούσαμε δεδομένη την οικονομική μεγέθυνση και μας απασχολούσε μόνον η διάχυση της ανάπτυξης. Όμως, αυτή η μεγέθυνση δεν είναι δεδομένη και προφανώς δεν μπορεί αυτομάτως να διατηρηθεί επ’ άπειρον. Τι θα γίνει αν κάποια στιγμή ο ρυθμός αύξησης του εθνικού προϊόντος μειωθεί δραστικά ή σχεδόν μηδενιστεί;

Την ίδια ώρα, η ελληνική κοινωνία, ύστερα από μια περίοδο θεμελιωδών αλλαγών (που χαρακτηρίστηκε από την εισαγωγή στο ευρώ, την αναβάθμιση των εθνικών υποδομών, την ομαλή ένταξη ενός εκατομμυρίου μεταναστών, τον νέο διεθνή προσανατολισμό της χώρας, τη βελτίωση των σχέσεων με τις γειτονικές χώρες κ.ά.) δείχνει σημάδια κόπωσης και συντηρητικοποίησης, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις παρατηρείται μια δυσκολία κατανόησης από τον «συλλογικό κοινό νου» των εξελίξεων στο διεθνές περιβάλλον. ʼλλωστε, έχει διαπιστωθεί και εμπειρικά ότι «η Ελλάδα έχει προχωρήσει πιο μπροστά από τους Έλληνες» (Γ. Βούλγαρης, έρευνα στάσεων και νοοτροπιών, EKKE). Ταυτόχρονα, ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών ομάδων νιώθει μια ανασφάλεια σχετικά με το μέλλον, είτε ως προς τη δυνατότητα διατήρησης ενός υψηλότερου επιπέδου ζωής που έχει κατακτηθεί, είτε ως προς τον κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού. Δείχνουμε, ως κοινωνικό σύνολο να μην επιθυμούμε - επί του παρόντος - άλλες αλλαγές.

Και όμως, οι αλλαγές είναι αναγκαίες. H χώρα μας δεν μπορεί να διατηρήσει τη θέση της και πολύ περισσότερο να τη βελτιώσει στον διεθνή καταμερισμό εργασίας, με αμυντικές προστατευτικές πολιτικές και με δραστηριότητες που βασίζονται στη φθηνή εργασία. Σήμερα, η ικανότητα μιας χώρας να είναι ανταγωνιστική και να ευημερεί στο νέο διεθνοποιημένο περιβάλλον συνδέεται σε μεγάλο βαθμό και με την ικανότητά της να αναπτύξει, αλλά και να προσελκύσει δημιουργικούς ανθρώπους, να αξιοποιήσει την τεχνολογία και να καλλιεργήσει τις αξίες μιας ανεκτικής, ανοιχτής και δίκαιης κοινωνίας. Οι σκανδιναβικές χώρες μας έχουν δώσει το μέτρο - του επιτυχημένου συνδυασμού της τεχνολογικής-οικονομικής επιτυχίας με την κοινωνική δικαιοσύνη και στην κατεύθυνση αυτή, οι έννοιες της δημιουργικότητας, της καινοτομίας και της δυναμικής επιχειρηματικότητας (όχι της αναγκαστικής επιχειρηματικότητας για βιοπορισμό) αποκτούν κεντρική σημασία για τη διαμόρφωση μιας νέας αναπτυξιακής πολιτικής.

H υιοθέτηση λοιπόν ενός αναπτυξιακού μοντέλου δημιουργικής ανταγωνιστικότητας προϋποθέτει:

· μετατόπιση της έμφασης από τις υποδομές - που εν πολλοίς έχουν δημιουργηθεί - στο παρεχόμενο περιεχόμενο.

· ορθολογική αξιοποίηση και χρήση των πόρων παντού,

· συνοδευτικές οργανωτικές και θεσμικές αλλαγές, κυρίως δε αλλαγές νοοτροπιών, αντιλήψεων και τρόπων εργασίας στο δημόσιο τομέα αλλά και στις επιχειρήσεις.

· επενδύσεις για την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού και σημαντικές αλλαγές στο περιεχόμενο της εκπαίδευσης.

· διαμόρφωση ανταγωνιστικών στρατηγικών σε κάθε περιφέρεια.

Σε μια τέτοια προοπτική θα αξιοποιήσουμε καλύτερα τα δύο βασικά συγκριτικά πλεονεκτήματα της ελληνικής οικονομίας: το φυσικό κλίμα και το ανθρώπινο δυναμικό. Αντί για «κύτταρα» και για «γεννημένους πρώτους» ας αξιοποιήσουμε μια ιστορικά διαμορφωμένη δημιουργική ικανότητα προσαρμογής, ευελιξίας και εφευρετικότητας. Ας προσπαθήσουμε να συνδυάσουμε το μεράκι και το φιλότιμο με τη σύγχρονη οργάνωση και την τεχνολογία, έχοντας στο επίκεντρο την κοινωνία.