Απόσυρση, νέο προϊόν ή επανατοποθέτηση ;
Αντώνης Μιχαλάκης, Δημοσιευμένο: 2009-07-01
Είναι σαφές πλέον ότι το εκλογικό αποτέλεσμα των Ευρωεκλογών δεν ήταν καλό για το ΣΥΝ και το συμμαχικό του σχήμα το ΣΥΡΙΖΑ. Ένα αποτέλεσμα που χαρακτηρίστηκε από πρωτοφανή για τα εκλογικά δεδομένα της Ελλάδος αποχή, όχι μονάχα στα στρώματα της νεολαίας αλλά και στα ευρέως γνωστά ως δυναμικά μεσαία στρώματα. Αυτό δηλώνει σαφέστατα ότι ο ΣΥΝ δεν κεφαλαιοποίησε την δυναμική της δημοσκοπικής ανόδου αλλά ούτε και την όποια επιρροή μπορεί να είχε στη νεολαία. Ήταν μια ήττα όχι τόσο ως αποτέλεσμα συγκρινόμενο με παλιότερες εκλογικές επιδόσεις του κόμματος όσο με τη διάψευση των ελπίδων και των προσδοκιών που είχε θρέψει ένα σημαντικό κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας. Είναι όμως η μία όψη του νομίσματος. Η άλλη έχει να κάνει με χρονίζοντα προβλήματα της πολιτικής φυσιογνωμίας κάτι που άρχισε να φαίνεται αμέσως μετά τις εκλογές.
Οι βασικές τοποθετήσεις των μετεκλογικών κριτικών εντοπίζονται σε ένα τρίπτυχο εξόχως απλουστευτικό και ταυτόχρονα βαθύτατα αντιδραστικό και παραλυτικό. Αναζήτηση και στοχοποίηση του εσωτερικού εχθρού, καταγγελία του εξωτερικού εχθρού και αντιμετώπιση των όποιων προβλημάτων απορρέουν από την πολιτική του κόμματος με μια οργανωτίστικη λογική. Μία ανάλυση δηλαδή με παλιά και φθαρμένα εργαλεία που το μόνο που μπορεί να αποδώσει είναι μια «καθαρή» γραμμή στην κοινωνία. Ταυτόχρονα βέβαια είναι άμεσος ο κίνδυνος της περιθωριοποίησης και της αποσπασματικής αντιμετώπισης των προβλημάτων μέσα από μια τάση αναχωρητισμού από τα πολιτικά επίδικα.
Η αναζήτηση και η στοχοποίηση του εσωτερικού εχθρού, πάγια τακτική των αριστερών κομμάτων κατά τον 20ο αιώνα (αλλά απ’ ότι φαίνεται και στον 21ο) οδήγησε σε διασπάσεις, διαγραφές, μίση. Η αλληλεγγύη αντικαταστάθηκε από την επιθετικότητα και η συντροφικότητα από τη διχόνοια. Το πείραμα του ΣΥΝ προσπάθησε να ξεπεράσει αυτή τη λογική μέσα από την πολιτική ενότητα με ταυτόχρονη θεσμική κατοχύρωση των διάφορων ιδεολογικών ρευμάτων. Πολιτικά προτάγματα όπως ο προοδευτικός εκσυγχρονισμός, η οικολογία, ο αριστερός ευρωπαϊσμός, η δημοκρατική εμβάθυνση κατάφεραν να γίνουν, μέσα από ιδιαίτερα δύσκολες συνθετικές διαδικασίες, κυρίαρχες αντιλήψεις σε ένα ευρύτερο κομμάτι της Αριστεράς. Είναι δυνατόν δηλαδή, να ακολουθηθεί ένας άλλος δρόμος από τον προτεινόμενο δρόμο της στοχοποίησης του εσωκομματικών διαφορετικών απόψεων, κι αυτός ο δρόμος είναι ο δρόμος της σύνθεσης.
Η καταγγελία των εξωτερικών εχθρών (προς στιγμή των ΜΜΕ) δεν είναι παρά μια φοβική αντίδραση. Υποδηλώνει μια ανύψωση της αριστερής συνωμοτικότητας, μια αποπολιτικοποίηση των κοινωνικών πεπραγμένων. Συμμετέχει σε μια διαδικασία επιβεβαίωσης του αλάθητου των ηγεσιών και των στρατηγικών ενώ ταυτόχρονα προσδιορίζει με σαφείς γραμμές την συνέχεια. Την υπεράσπιση δηλαδή της κυρίαρχης πολιτικής του κόμματος με κύριο γνώμονα την πανταχόθεν επίθεση από τους εξωτερικούς εχθρούς του κόμματος.
Η αντιμετώπιση των πολιτικών αναντιστοιχιών του κόμματος με την κοινωνία με τη λήψη μέτρων οργανωτικής ανασυγκρότησης μόνο ως ντουφεκιά στον αέρα μπορεί να ακουστεί. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι είναι ικανοποιητικό το επίπεδο λειτουργίας του κόμματος. Η αναγκαία συνθήκη της εμβάπτισης του κομματικού μηχανισμού στη δημοκρατική κολυμβήθρα δεν σημαίνει ότι είναι και η ικανή συνθήκη επίλυσης της πολιτικής αναντιστοιχίας. Αντίθετα θα υποστήριζα ότι με το να κοιτάμε το δέντρο (οργανωτική ανασυγκρότηση) χάνουμε το δάσος (πολιτικά και κοινωνικά επίδικα). Χάνουμε δηλαδή το βασικό κομμάτι συντεταγμένης υπεροχής της Αριστεράς που δεν είναι άλλο από την πολιτική απάντηση στα προβλήματα της κοινωνίας. Κι αυτή την απάντηση δεν την δίνουμε.
Η απάντηση της Αριστεράς
Η πλήρης αποδόμηση του παραγωγικού ιστού της χώρας και η δημιουργία μιας οικονομίας κατά βάση υπηρεσιών, χαρακτηρίζει τη γενικότερη πολιτική των κυβερνήσεων της τελευταίας δεκαετίας. Έντεχνα το ΠΑΣΟΚ και άτεχνα η ΝΔ, δημιούργησαν εκείνες τις προϋποθέσεις ώστε να μιλάμε αυτή τη στιγμή για την αποβιομηχάνιση της χώρας. Κι εδώ φαίνεται το πραγματικό διαρθρωτικό έλλειμμα των κοινωνικών και οικονομικών υποδομών. Δηλαδή από τη μια μεριά η αντίδραση του επιχειρηματικού κόσμου απέναντι στις παγκοσμιοποιημένες διαδικασίες είναι σπασμωδική και κινείται στη λογική, όχι της ανάπτυξης τομέων με υψηλή προστιθέμενη αξία, αλλά στη λογική της μείωσης του κόστους εργασίας. Από την άλλη η αντίδραση του κόσμου της εργασίας στηρίζεται κατά κύριο λόγο στη διατήρηση κεκτημένων που δε συνάδουν με τη σύγχρονη εποχή (πχ μονιμότητα χωρίς αξιολόγηση στον ευρύτερο δημόσιο τομέα).
Το μεγάλο ερωτηματικό για την Αριστερά είναι ο τρόπος που πρέπει να κινηθεί στη σύγχρονη πραγματικότητα. Γιατί η Αριστερά δεν μπορεί να εμπνεύσει μεγάλα κομμάτια της μισθωτής εργασίας; Γιατί υπάρχει η κρίση και η απαξίωση του κοινωνικού μοντέλου ιδιαίτερα στην Ευρώπη, αλλά και πιο έντονα τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα;
Κατά τη γνώμη μου υπάρχουν τρεις βασικές κατηγορίες αιτιών:
1) Κοινωνικές αιτίες:
- Η παρακμή της βιομηχανικής εργατικής τάξης και η είσοδός της σε ένα μετα-φορντικό ή μετα-ταιηλοριστικό μοντέλο παραγωγής όπου ο εξειδικευμένος εργάτης έχει δώσει τη θέση του σε multi-skill μισθωτούς.
- Η ενδυνάμωση των μεσαίων μισθωτών τάξεων, των απασχολούμενων σε εξειδικευμένες πνευματικές εργασίες.
- Η διαφοροποίηση εντός της τάξεων των μισθωτών (μισθωτοί δημοσίου, μισθωτοί μεγάλων επιχειρήσεων με ισχυρούς συνδικαλιστικούς φορείς, μισθωτοί μικρομεσαίων επιχειρήσεων, μισθωτοί πολύ μικρών βιοτεχνικών επιχειρήσεων, ατυπικοί μισθωτοί, μετανάστες μισθωτοί, προσωρινοί μισθωτοί κλπ).
2) Ιδεολογικές αιτίες:
- Η αποσάθρωση της εργατικής κουλτούρας.
- Η υποχώρηση της ταξικής συνείδησης.
- Η επέκταση του εγωιστικού ατομικισμού.
- Νέου τύπου διαταξικές προβληματικές.
3) Πολιτικές αιτίες:
- Η απομάκρυνση των συνδικάτων από τους χώρους εργασίας.
- Η χαλάρωση των δεσμών των κομμάτων με ευρύτερα στρώματα της κοινωνίας και γενικότερα με αυτό που ονομάζουμε κοινωνία των ενεργών πολιτών.
- Η απομόνωση των ηγετικών ελίτ από τη βάση των κομμάτων.
- Η κρίση της κομματικής δράσης και συμμετοχής. Στη σημερινή εποχή είναι ιδιαίτερα δύσκολο να μιλήσουμε για ελκτικά προς εν δυνάμει νέα μέλη, κομματικά περιβάλλοντα όταν συνεχίζουν αυτά να διέπονται από μια κλειστή πυραμιδική κάθετη οργανωτική δομή, μην αφήνοντας και εγκλωβίζοντας τις οριζόντιες γραμμές επικοινωνίας και δράσης
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο είναι αναγκαίο όσο ποτέ να μιλήσουμε για το θετικό πολιτικό ρόλο της Αριστεράς. Ένα ρόλο που θα συνδέει την κριτική στον καπιταλισμό με την κριτική στο βιομηχανικό και το μετα-βιομηχανικό μοντέλο ανάπτυξης, ενώ ταυτόχρονα θα προτείνει ένα συνεκτικό ολοκληρωμένο πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό σχέδιο για την ανασυγκρότηση της χώρας. Ένα σχέδιο που θα χαρακτηρίζεται από μετάφραση των αιτημάτων των κινημάτων σε μια γενικότερη προσέγγιση, θα δίνει το στίγμα ενός εναλλακτικού μοντέλου ανάπτυξης με στοχευμένες κλαδικές πολιτικές, θα θέτει με σαφήνεια προγραμματικούς άξονες και λύσεις για την καθημερινότητα των πολιτών, θα αναμοχλεύει και θα διαβάζει τη νέα κοινωνική πραγματικότητα χρησιμοποιώντας νέα αναλυτικά εργαλεία, θα οσμίζεται τα νέα κοινωνικά και πολιτικά επίδικα χωρίς βεβαιότητες και αποκλεισμούς, θα επισυνάπτει σε κάθε πρόταση λεπτομερή αιτιολόγηση, θα δίνει το σύνθημα για ευρείες συγκρουσιακές ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις, θα αναγάγει τη δημοκρατική εμβάθυνση των θεσμών σε μια νέα ουτοπία, θα υπερασπίζεται τον οικολογικό μετασχηματισμό της κοινωνίας.
¨Όλα αυτά τα «θα» προϋποθέτουν ανοιχτά μυαλά και γενναίες πολιτικές αποφάσεις. Προϋποθέτουν την επανατοποθέτηση (repositioning) του ΣΥΝ στο πολιτικό σκηνικό. Μια επανατοποθέτηση που θα οριοθετείται από βελτιστοποίηση των ριζοσπαστικών μεταρρυθμιστικών θέσεων, από πολιτική στροφή προς τον ενιαίο δημόσιο χώρο της Αριστεράς και της Οικολογίας, από την υπεράσπιση της δημοκρατίας ως την αρχή του δρόμου για τον σοσιαλισμό. Μια τέτοια πρόταση είναι αρκετά ρεαλιστική ώστε να χαρακτηριστεί ως «δεξιά» και αρκετά ουτοπική ώστε να δηλωθεί ως «αριστερή». Παίρνεται όποια εκδοχή σαν ικανοποιεί.
Αντώνης Μιχαλάκης
Μέλος ΠΕ Α’ Θεσ/νίκης
Οι βασικές τοποθετήσεις των μετεκλογικών κριτικών εντοπίζονται σε ένα τρίπτυχο εξόχως απλουστευτικό και ταυτόχρονα βαθύτατα αντιδραστικό και παραλυτικό. Αναζήτηση και στοχοποίηση του εσωτερικού εχθρού, καταγγελία του εξωτερικού εχθρού και αντιμετώπιση των όποιων προβλημάτων απορρέουν από την πολιτική του κόμματος με μια οργανωτίστικη λογική. Μία ανάλυση δηλαδή με παλιά και φθαρμένα εργαλεία που το μόνο που μπορεί να αποδώσει είναι μια «καθαρή» γραμμή στην κοινωνία. Ταυτόχρονα βέβαια είναι άμεσος ο κίνδυνος της περιθωριοποίησης και της αποσπασματικής αντιμετώπισης των προβλημάτων μέσα από μια τάση αναχωρητισμού από τα πολιτικά επίδικα.
Η αναζήτηση και η στοχοποίηση του εσωτερικού εχθρού, πάγια τακτική των αριστερών κομμάτων κατά τον 20ο αιώνα (αλλά απ’ ότι φαίνεται και στον 21ο) οδήγησε σε διασπάσεις, διαγραφές, μίση. Η αλληλεγγύη αντικαταστάθηκε από την επιθετικότητα και η συντροφικότητα από τη διχόνοια. Το πείραμα του ΣΥΝ προσπάθησε να ξεπεράσει αυτή τη λογική μέσα από την πολιτική ενότητα με ταυτόχρονη θεσμική κατοχύρωση των διάφορων ιδεολογικών ρευμάτων. Πολιτικά προτάγματα όπως ο προοδευτικός εκσυγχρονισμός, η οικολογία, ο αριστερός ευρωπαϊσμός, η δημοκρατική εμβάθυνση κατάφεραν να γίνουν, μέσα από ιδιαίτερα δύσκολες συνθετικές διαδικασίες, κυρίαρχες αντιλήψεις σε ένα ευρύτερο κομμάτι της Αριστεράς. Είναι δυνατόν δηλαδή, να ακολουθηθεί ένας άλλος δρόμος από τον προτεινόμενο δρόμο της στοχοποίησης του εσωκομματικών διαφορετικών απόψεων, κι αυτός ο δρόμος είναι ο δρόμος της σύνθεσης.
Η καταγγελία των εξωτερικών εχθρών (προς στιγμή των ΜΜΕ) δεν είναι παρά μια φοβική αντίδραση. Υποδηλώνει μια ανύψωση της αριστερής συνωμοτικότητας, μια αποπολιτικοποίηση των κοινωνικών πεπραγμένων. Συμμετέχει σε μια διαδικασία επιβεβαίωσης του αλάθητου των ηγεσιών και των στρατηγικών ενώ ταυτόχρονα προσδιορίζει με σαφείς γραμμές την συνέχεια. Την υπεράσπιση δηλαδή της κυρίαρχης πολιτικής του κόμματος με κύριο γνώμονα την πανταχόθεν επίθεση από τους εξωτερικούς εχθρούς του κόμματος.
Η αντιμετώπιση των πολιτικών αναντιστοιχιών του κόμματος με την κοινωνία με τη λήψη μέτρων οργανωτικής ανασυγκρότησης μόνο ως ντουφεκιά στον αέρα μπορεί να ακουστεί. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι είναι ικανοποιητικό το επίπεδο λειτουργίας του κόμματος. Η αναγκαία συνθήκη της εμβάπτισης του κομματικού μηχανισμού στη δημοκρατική κολυμβήθρα δεν σημαίνει ότι είναι και η ικανή συνθήκη επίλυσης της πολιτικής αναντιστοιχίας. Αντίθετα θα υποστήριζα ότι με το να κοιτάμε το δέντρο (οργανωτική ανασυγκρότηση) χάνουμε το δάσος (πολιτικά και κοινωνικά επίδικα). Χάνουμε δηλαδή το βασικό κομμάτι συντεταγμένης υπεροχής της Αριστεράς που δεν είναι άλλο από την πολιτική απάντηση στα προβλήματα της κοινωνίας. Κι αυτή την απάντηση δεν την δίνουμε.
Η απάντηση της Αριστεράς
Η πλήρης αποδόμηση του παραγωγικού ιστού της χώρας και η δημιουργία μιας οικονομίας κατά βάση υπηρεσιών, χαρακτηρίζει τη γενικότερη πολιτική των κυβερνήσεων της τελευταίας δεκαετίας. Έντεχνα το ΠΑΣΟΚ και άτεχνα η ΝΔ, δημιούργησαν εκείνες τις προϋποθέσεις ώστε να μιλάμε αυτή τη στιγμή για την αποβιομηχάνιση της χώρας. Κι εδώ φαίνεται το πραγματικό διαρθρωτικό έλλειμμα των κοινωνικών και οικονομικών υποδομών. Δηλαδή από τη μια μεριά η αντίδραση του επιχειρηματικού κόσμου απέναντι στις παγκοσμιοποιημένες διαδικασίες είναι σπασμωδική και κινείται στη λογική, όχι της ανάπτυξης τομέων με υψηλή προστιθέμενη αξία, αλλά στη λογική της μείωσης του κόστους εργασίας. Από την άλλη η αντίδραση του κόσμου της εργασίας στηρίζεται κατά κύριο λόγο στη διατήρηση κεκτημένων που δε συνάδουν με τη σύγχρονη εποχή (πχ μονιμότητα χωρίς αξιολόγηση στον ευρύτερο δημόσιο τομέα).
Το μεγάλο ερωτηματικό για την Αριστερά είναι ο τρόπος που πρέπει να κινηθεί στη σύγχρονη πραγματικότητα. Γιατί η Αριστερά δεν μπορεί να εμπνεύσει μεγάλα κομμάτια της μισθωτής εργασίας; Γιατί υπάρχει η κρίση και η απαξίωση του κοινωνικού μοντέλου ιδιαίτερα στην Ευρώπη, αλλά και πιο έντονα τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα;
Κατά τη γνώμη μου υπάρχουν τρεις βασικές κατηγορίες αιτιών:
1) Κοινωνικές αιτίες:
- Η παρακμή της βιομηχανικής εργατικής τάξης και η είσοδός της σε ένα μετα-φορντικό ή μετα-ταιηλοριστικό μοντέλο παραγωγής όπου ο εξειδικευμένος εργάτης έχει δώσει τη θέση του σε multi-skill μισθωτούς.
- Η ενδυνάμωση των μεσαίων μισθωτών τάξεων, των απασχολούμενων σε εξειδικευμένες πνευματικές εργασίες.
- Η διαφοροποίηση εντός της τάξεων των μισθωτών (μισθωτοί δημοσίου, μισθωτοί μεγάλων επιχειρήσεων με ισχυρούς συνδικαλιστικούς φορείς, μισθωτοί μικρομεσαίων επιχειρήσεων, μισθωτοί πολύ μικρών βιοτεχνικών επιχειρήσεων, ατυπικοί μισθωτοί, μετανάστες μισθωτοί, προσωρινοί μισθωτοί κλπ).
2) Ιδεολογικές αιτίες:
- Η αποσάθρωση της εργατικής κουλτούρας.
- Η υποχώρηση της ταξικής συνείδησης.
- Η επέκταση του εγωιστικού ατομικισμού.
- Νέου τύπου διαταξικές προβληματικές.
3) Πολιτικές αιτίες:
- Η απομάκρυνση των συνδικάτων από τους χώρους εργασίας.
- Η χαλάρωση των δεσμών των κομμάτων με ευρύτερα στρώματα της κοινωνίας και γενικότερα με αυτό που ονομάζουμε κοινωνία των ενεργών πολιτών.
- Η απομόνωση των ηγετικών ελίτ από τη βάση των κομμάτων.
- Η κρίση της κομματικής δράσης και συμμετοχής. Στη σημερινή εποχή είναι ιδιαίτερα δύσκολο να μιλήσουμε για ελκτικά προς εν δυνάμει νέα μέλη, κομματικά περιβάλλοντα όταν συνεχίζουν αυτά να διέπονται από μια κλειστή πυραμιδική κάθετη οργανωτική δομή, μην αφήνοντας και εγκλωβίζοντας τις οριζόντιες γραμμές επικοινωνίας και δράσης
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο είναι αναγκαίο όσο ποτέ να μιλήσουμε για το θετικό πολιτικό ρόλο της Αριστεράς. Ένα ρόλο που θα συνδέει την κριτική στον καπιταλισμό με την κριτική στο βιομηχανικό και το μετα-βιομηχανικό μοντέλο ανάπτυξης, ενώ ταυτόχρονα θα προτείνει ένα συνεκτικό ολοκληρωμένο πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό σχέδιο για την ανασυγκρότηση της χώρας. Ένα σχέδιο που θα χαρακτηρίζεται από μετάφραση των αιτημάτων των κινημάτων σε μια γενικότερη προσέγγιση, θα δίνει το στίγμα ενός εναλλακτικού μοντέλου ανάπτυξης με στοχευμένες κλαδικές πολιτικές, θα θέτει με σαφήνεια προγραμματικούς άξονες και λύσεις για την καθημερινότητα των πολιτών, θα αναμοχλεύει και θα διαβάζει τη νέα κοινωνική πραγματικότητα χρησιμοποιώντας νέα αναλυτικά εργαλεία, θα οσμίζεται τα νέα κοινωνικά και πολιτικά επίδικα χωρίς βεβαιότητες και αποκλεισμούς, θα επισυνάπτει σε κάθε πρόταση λεπτομερή αιτιολόγηση, θα δίνει το σύνθημα για ευρείες συγκρουσιακές ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις, θα αναγάγει τη δημοκρατική εμβάθυνση των θεσμών σε μια νέα ουτοπία, θα υπερασπίζεται τον οικολογικό μετασχηματισμό της κοινωνίας.
¨Όλα αυτά τα «θα» προϋποθέτουν ανοιχτά μυαλά και γενναίες πολιτικές αποφάσεις. Προϋποθέτουν την επανατοποθέτηση (repositioning) του ΣΥΝ στο πολιτικό σκηνικό. Μια επανατοποθέτηση που θα οριοθετείται από βελτιστοποίηση των ριζοσπαστικών μεταρρυθμιστικών θέσεων, από πολιτική στροφή προς τον ενιαίο δημόσιο χώρο της Αριστεράς και της Οικολογίας, από την υπεράσπιση της δημοκρατίας ως την αρχή του δρόμου για τον σοσιαλισμό. Μια τέτοια πρόταση είναι αρκετά ρεαλιστική ώστε να χαρακτηριστεί ως «δεξιά» και αρκετά ουτοπική ώστε να δηλωθεί ως «αριστερή». Παίρνεται όποια εκδοχή σαν ικανοποιεί.
Αντώνης Μιχαλάκης
Μέλος ΠΕ Α’ Θεσ/νίκης
