Η μπούργκα
Ανδρέας Πανταζόπουλος, Ελευθεροτυπία, Δημοσιευμένο: 2009-08-22
Μέχρι πού μπορεί να οδηγήσει η αποδοχή μιας εργαλειακής χρήσης του λεγόμενου δικαιώματος στη διαφορά;
Οι δυτικές δημοκρατικές και εκκοσμικευμένες κοινωνίες, στο όνομα μιας τέτοιας χρήσης του εν λόγω δικαιώματος, θα πρέπει να ανεχθούν μια θρησκευτικού τύπου αμφίεση για τις γυναίκες; Αμφίεση που προσβάλλει όχι μόνο τα «δυτικά» ήθη, αλλά και, στο πλαίσιο αυτό, ενσαρκώνει μια ευθεία απειλή για τη γυναικεία ανεξαρτησία, τη γυναικεία χειραφέτηση;
Αυτά είναι ορισμένα από τα ερωτήματα που προκύπτουν, με ιδιαίτερη ένταση, είναι αλήθεια, τον τελευταίο καιρό στη Γαλλία, με αφορμή το φαινόμενο μουσουλμάνες γυναίκες να φέρουν το ολόσωμο ιερό ένδυμα της θρησκείας τους. Από τη διαμάχη για το (απαγορευμένο διά νόμου) φουλάρι των μαθητριών του Λυκείου που απασχολούσε μέχρι πρότινος τη σχετική συζήτηση, περάσαμε σε αυτήν για την μπούργκα. Αν και το φαινόμενο δεν είναι, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, ιδιαίτερα διαδεδομένο, οι κοσμικοί αντίπαλοι της μπούργκας θεωρούν ότι αυτό θέτει μείζονα προβλήματα στον δημόσιο χώρο. Προβλήματα που σχετίζονται εν δυνάμει με την αμφισβήτηση του κοσμικού-ουδετερόθρησκου χαρακτήρα της δημοσιότητας και τα οποία υποκρύπτουν μια βούληση κοινοτιστικού κατακερματισμού της. Η μπούργκα αντιπροσωπεύει, ακόμα και ανεξάρτητα από τη θέληση αυτής που τη φορά, ένα αίτημα «αναγνώρισης» μιας θρησκευτικής «διαφοράς» και θα πρέπει να κατανοείται ως ένα πρώτο βήμα για την κοινοτιστική αποδιάρθρωση του κοινωνικού δεσμού. Αν σε αυτό το σημείο, συνεχίζουν οι πολέμιοι της μπούργκας, συνυπολογίσουμε την επιρροή που ασκεί και το ριζοσπαστικό Ισλάμ προς μια τέτοια κατεύθυνση κοινοτιστικού εγκλεισμού, ιδιαίτερα έντονη σε ορισμένες συνοικίες αναφομοίωτων μεταναστών/τριών, τότε έχουμε ενώπιόν μας έναν κίνδυνο κοινωνικής αποσταθεροποίησης, ο οποίος μπορεί να γίνει αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης.
Είναι μέσα σε τέτοια συμφραζόμενα που πριν από λίγο καιρό, και με πρωτοβουλία κομμουνιστή βουλευτή, βουλευτές απ’ όλα τα πολιτικά κόμματα ζήτησαν ουσιαστικά την απαγόρευση της μπούργκας. Και είναι αλήθεια ότι τα επιχειρήματά τους είναι ιδιαίτερα σοβαρά, αφού θεωρούν ότι αυτό που τελικά πλήττεται είναι η γυναικεία αξιοπρέπεια, η ισότητα άνδρα/γυναίκας. Γιατί η μπούργκα δεν είναι άλλο παρά μια αντιδραστική επιχείρηση «γυναικείας εξημέρωσης», επιστροφής της γυναίκας στο σπίτι, εκεί που τα αφεντικά είναι ο άνδρας ή ο αδελφός! Η γυναικεία καταπίεση ξαναβρίσκει σε αυτή την αρχή του 21ου αιώνα την παραδοσιακή εστία της, το σπίτι. Εκτός σπιτιού, η γυναίκα είναι χωρίς πρόσωπο, θα έλεγε κανείς χωρίς σώμα.
Το φαινόμενο της μπούργκας μάς θέτει εκ νέου το ζήτημα του δικαιώματος στην (πολιτισμική, θρησκευτική κ.λπ.) διαφορά και κυρίως την εργαλειοποίησή της. Δεν ισχυρίζομαι ότι η απάντησή του είναι εύκολη και χωρίς κόστος. Εκείνο που σκέφτομαι είναι ότι η αβασάνιστη, γενική και ανύποπτη αποδοχή ενός τέτοιου δικαιώματος, που έρχεται στη συγκεκριμένη περίπτωση σε ευθεία αντίθεση με ακριβά και θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, περιπλέκει και ενισχύει τους όποιους κινδύνους. Η αποδοχή της μπούργκας, στη βάση της «πολιτικής ορθότητας», θα ισοδυναμούσε με εκούσια παραίτηση από χειραφετητικές πολιτικές αξίες που πολλοί λαοί έδωσαν για την κατίσχυσή τους. Αν ο νόμος είναι η ύστατη προσφυγή για την υπεράσπιση μιας τέτοιας ουμανιστικής κληρονομιάς, ο ιδεολογικός αγώνας είναι το πρώτιστο καθήκον. Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι γυναικείες και οι αντιρατσιστικές οργανώσεις θα έπρεπε, εδώ, να έχουν τον πρώτο λόγο. Για να μη γίνει και αυτό το ζήτημα βορά της ακροδεξιάς.
Οι δυτικές δημοκρατικές και εκκοσμικευμένες κοινωνίες, στο όνομα μιας τέτοιας χρήσης του εν λόγω δικαιώματος, θα πρέπει να ανεχθούν μια θρησκευτικού τύπου αμφίεση για τις γυναίκες; Αμφίεση που προσβάλλει όχι μόνο τα «δυτικά» ήθη, αλλά και, στο πλαίσιο αυτό, ενσαρκώνει μια ευθεία απειλή για τη γυναικεία ανεξαρτησία, τη γυναικεία χειραφέτηση;
Αυτά είναι ορισμένα από τα ερωτήματα που προκύπτουν, με ιδιαίτερη ένταση, είναι αλήθεια, τον τελευταίο καιρό στη Γαλλία, με αφορμή το φαινόμενο μουσουλμάνες γυναίκες να φέρουν το ολόσωμο ιερό ένδυμα της θρησκείας τους. Από τη διαμάχη για το (απαγορευμένο διά νόμου) φουλάρι των μαθητριών του Λυκείου που απασχολούσε μέχρι πρότινος τη σχετική συζήτηση, περάσαμε σε αυτήν για την μπούργκα. Αν και το φαινόμενο δεν είναι, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, ιδιαίτερα διαδεδομένο, οι κοσμικοί αντίπαλοι της μπούργκας θεωρούν ότι αυτό θέτει μείζονα προβλήματα στον δημόσιο χώρο. Προβλήματα που σχετίζονται εν δυνάμει με την αμφισβήτηση του κοσμικού-ουδετερόθρησκου χαρακτήρα της δημοσιότητας και τα οποία υποκρύπτουν μια βούληση κοινοτιστικού κατακερματισμού της. Η μπούργκα αντιπροσωπεύει, ακόμα και ανεξάρτητα από τη θέληση αυτής που τη φορά, ένα αίτημα «αναγνώρισης» μιας θρησκευτικής «διαφοράς» και θα πρέπει να κατανοείται ως ένα πρώτο βήμα για την κοινοτιστική αποδιάρθρωση του κοινωνικού δεσμού. Αν σε αυτό το σημείο, συνεχίζουν οι πολέμιοι της μπούργκας, συνυπολογίσουμε την επιρροή που ασκεί και το ριζοσπαστικό Ισλάμ προς μια τέτοια κατεύθυνση κοινοτιστικού εγκλεισμού, ιδιαίτερα έντονη σε ορισμένες συνοικίες αναφομοίωτων μεταναστών/τριών, τότε έχουμε ενώπιόν μας έναν κίνδυνο κοινωνικής αποσταθεροποίησης, ο οποίος μπορεί να γίνει αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης.
Είναι μέσα σε τέτοια συμφραζόμενα που πριν από λίγο καιρό, και με πρωτοβουλία κομμουνιστή βουλευτή, βουλευτές απ’ όλα τα πολιτικά κόμματα ζήτησαν ουσιαστικά την απαγόρευση της μπούργκας. Και είναι αλήθεια ότι τα επιχειρήματά τους είναι ιδιαίτερα σοβαρά, αφού θεωρούν ότι αυτό που τελικά πλήττεται είναι η γυναικεία αξιοπρέπεια, η ισότητα άνδρα/γυναίκας. Γιατί η μπούργκα δεν είναι άλλο παρά μια αντιδραστική επιχείρηση «γυναικείας εξημέρωσης», επιστροφής της γυναίκας στο σπίτι, εκεί που τα αφεντικά είναι ο άνδρας ή ο αδελφός! Η γυναικεία καταπίεση ξαναβρίσκει σε αυτή την αρχή του 21ου αιώνα την παραδοσιακή εστία της, το σπίτι. Εκτός σπιτιού, η γυναίκα είναι χωρίς πρόσωπο, θα έλεγε κανείς χωρίς σώμα.
Το φαινόμενο της μπούργκας μάς θέτει εκ νέου το ζήτημα του δικαιώματος στην (πολιτισμική, θρησκευτική κ.λπ.) διαφορά και κυρίως την εργαλειοποίησή της. Δεν ισχυρίζομαι ότι η απάντησή του είναι εύκολη και χωρίς κόστος. Εκείνο που σκέφτομαι είναι ότι η αβασάνιστη, γενική και ανύποπτη αποδοχή ενός τέτοιου δικαιώματος, που έρχεται στη συγκεκριμένη περίπτωση σε ευθεία αντίθεση με ακριβά και θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, περιπλέκει και ενισχύει τους όποιους κινδύνους. Η αποδοχή της μπούργκας, στη βάση της «πολιτικής ορθότητας», θα ισοδυναμούσε με εκούσια παραίτηση από χειραφετητικές πολιτικές αξίες που πολλοί λαοί έδωσαν για την κατίσχυσή τους. Αν ο νόμος είναι η ύστατη προσφυγή για την υπεράσπιση μιας τέτοιας ουμανιστικής κληρονομιάς, ο ιδεολογικός αγώνας είναι το πρώτιστο καθήκον. Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι γυναικείες και οι αντιρατσιστικές οργανώσεις θα έπρεπε, εδώ, να έχουν τον πρώτο λόγο. Για να μη γίνει και αυτό το ζήτημα βορά της ακροδεξιάς.
