Είκοσι έτη μετά, το Τείχος
Ανταίος Χρυσοστομίδης, Κυριακάτικη Αυγή, Δημοσιευμένο: 2009-11-01
Αν περπατήσεις στους δρόμους της Γερμανίας και συναντήσεις κάποιον που δεν ξέρει αγγλικά, τότε είναι σίγουρα ανατολικογερμανός. Είναι ένας απλός τρόπος για να καταλάβεις την προέλευσή του. Επίσης αν σου φερθεί κάπως απότομα ή και σε βρίσει -μου έτυχε κι αυτό- επειδή μιλάς αγγλικά και όχι γερμανικά, σημαίνει ότι μεγάλωσε κάπου εκεί, σε όχι μεγάλη συνάφεια με τους ξένους. Περιέργως -ή, μάλλον, καθόλου περιέργως- ο εθνικισμός αναπτύχθηκε περισσότερο εκεί όπου θεωρητικώς θριάμβευε ο προλεταριακός διεθνισμός. Αυτά όμως τα ξέρουμε: όπου είναι λιγότερο και πιο άνοστο το ψωμί, τόσο περισσότερο ευδοκιμούν τα εθνικιστικά τέρατα.
Οι ίδιοι οι Γερμανοί αναγνωρίζονται μεταξύ τους κι από άλλα πράγματα: π.χ. από την προφορά, ή από τη χρήση ενός λεξιλογίου που δεν πολυχρησιμοποιείται στη μια ή στην άλλη όχθη. Ίσως κι από άλλες λεπτομέρειες, που έχουν σχέση με την πολιτισμική βαλίτσα που κουβαλάει ο καθένας, στο καλό και στο κακό.
Άλλα πράγματα, όμως, μέσα σε αυτά τα είκοσι χρόνια έχουν αλλάξει: οι ακριβότερες συνοικίες είναι πλέον αυτές του ανατολικού Βερολίνου, που εξακολουθούν να είναι πιο όμορφες και πιο ανθρώπινες. Κι αν το ένα αρχιτεκτονικό έμβλημα του ανατολικού Βερολίνου -ο πύργος της τηλεόρασης- έμεινε στη θέση του, το άλλο -το κτίριο του κοινοβουλίου από τζάμι, σίδερα και αμίαντο- γκρεμίστηκε για μια επιστροφή στο αυτοκρατορικό παρελθόν που θα φέρει τουρίστες και χρήματα.
Στη θέση τους έμειναν και τα τεράστια κτιριακά συγκροτήματα σταλινικής αρχιτεκτονικής έμπνευσης, να θυμίζουν ότι η πόλη αυτή έζησε ένα σοσιαλίζον παρελθόν, κι αυτό το αποτύπωμα είναι πολύ πιο δυνατό από τα υπολείμματα του τείχους ή από το άγαλμα του Μαρξ και του Έγκελς που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά και μόνο για αναμνηστικές φωτογραφίες. Υπήρχαν και καλά πράγματα στην ανατολική Γερμανία, λέει σε κάθε ευκαιρία ο συγγραφέας Ίνγκο Σούλτσε, μόνο που πέθαναν σχεδόν ακαριαία, στη διάρκεια λίγων μόνο εβδομάδων μετά την πτώση του τείχους, και οι δυτικοί δεν ενδιαφέρθηκαν καν να μελετήσουν. Η ένωση των δύο Γερμανιών, λέει ο Σούλτσε, δεν έγινε ποτέ: αυτό που έγινε ήταν η ενσωμάτωση της ανατολικής Γερμανίας στη δυτική.
Μα θα μπορούσε να γίνει αλλιώς; Πάντα οι ηττημένοι δεν υποκλίνονται στους νικητές; Κι εδώ, οι νικητές ήταν νικητές από την πρώτη στιγμή, πριν ακόμα γίνει οποιαδήποτε μάχη. Αρκεί να διαβάσει κανείς τον «Κατάσκοπο που γύρισε από το κρύο» του Τζον Λε Καρέ (τότε, βεβαίως, η αριστερά σε όλο τον κόσμο τον θεωρούσε αντιδραστικό, έτσι όπως εξακολουθούσε να πιστεύει ότι οι κατάσκοποι του ανατολικού μπλοκ ήταν καλοί, ενώ οι κατάσκοποι της Δύσης επαίσχυντοι...) για να καταλάβει ότι το παιχνίδι είχε χαθεί από τότε, από την ημέρα που κάποιοι -οι Σοβιετικοί- αποφάσισαν να ορθώσουν το Τείχος. Σήμερα το Τείχος είναι μια σειρά από παλιές φωτογραφίες κι ένας μακρύς κατάλογος νεκρών που δεν άντεχαν την απομόνωση και διεκδικούσαν για τον εαυτό τους την ελευθερία, ή αυτό εν πάση περιπτώσει που οι ίδιοι θεωρούσαν ελευθερία.
Σε αυτά τα είκοσι χρόνια που πέρασαν από εκείνες τις άλλες φωτογραφίες, με τους χιλιάδες νεαρούς από τις δύο Γερμανίες να ανεβαίνουν πάνω στο Τείχος και να αγκαλιάζονται μεταξύ τους σε μια από τις πιο σπάνιες στιγμές κοινωνικής ευδαιμονίας στην ευρωπαϊκή Ιστορία, σκεφτήκαμε πολλές φορές ότι ήταν τελικώς κακό που κατέρρευσαν οι λεγόμενες σοσιαλιστικές χώρες: οι ΗΠΑ των Μπους είχαν μείνει μόνες να διαφεντεύουν τον κόσμο.
Σήμερα όμως, είκοσι ακριβώς χρόνια μετά την πτώση του Τείχους (7 Νοεμβρίου 1989, μέρα που επίσης είδε την κατάρρευση του αγαπημένου «παιδιού» των Σοβιετικών, του Βουλγάρου Ζίβκωφ...), με τον Ομπάμα στις ΗΠΑ, τον νέο Τσάρο απασών των Ρωσιών Πούτιν και τους Κινέζους να διεκδικούν τα δικά τους μερίδια, βρισκόμαστε μπροστά σε νέες ισορροπίες, και ο «υπαρκτός» δεν λείπει σε κανένα - ούτε, βεβαίως, στα μέλη των κεντρικών οργάνων του ΚΚΣΕ που σήμερα ευημερούν είτε ως μεγαλοβιομήχανοι είτε ως μαφιόζοι. Ένα μεγάλο ιστορικό κρατικό πείραμα κατέρρευσε σαν πύργος από τραπουλόχαρτα, μην αφήνοντας πίσω του τίποτα. Ούτε καν τις αυτοκτονίες κάποιων που έζησαν όλη τους τη ζωή πιστεύοντας ακράδαντα στον σταλινικό και μπρεζνιεφικό παράδεισο.
Οι ίδιοι οι Γερμανοί αναγνωρίζονται μεταξύ τους κι από άλλα πράγματα: π.χ. από την προφορά, ή από τη χρήση ενός λεξιλογίου που δεν πολυχρησιμοποιείται στη μια ή στην άλλη όχθη. Ίσως κι από άλλες λεπτομέρειες, που έχουν σχέση με την πολιτισμική βαλίτσα που κουβαλάει ο καθένας, στο καλό και στο κακό.
Άλλα πράγματα, όμως, μέσα σε αυτά τα είκοσι χρόνια έχουν αλλάξει: οι ακριβότερες συνοικίες είναι πλέον αυτές του ανατολικού Βερολίνου, που εξακολουθούν να είναι πιο όμορφες και πιο ανθρώπινες. Κι αν το ένα αρχιτεκτονικό έμβλημα του ανατολικού Βερολίνου -ο πύργος της τηλεόρασης- έμεινε στη θέση του, το άλλο -το κτίριο του κοινοβουλίου από τζάμι, σίδερα και αμίαντο- γκρεμίστηκε για μια επιστροφή στο αυτοκρατορικό παρελθόν που θα φέρει τουρίστες και χρήματα.
Στη θέση τους έμειναν και τα τεράστια κτιριακά συγκροτήματα σταλινικής αρχιτεκτονικής έμπνευσης, να θυμίζουν ότι η πόλη αυτή έζησε ένα σοσιαλίζον παρελθόν, κι αυτό το αποτύπωμα είναι πολύ πιο δυνατό από τα υπολείμματα του τείχους ή από το άγαλμα του Μαρξ και του Έγκελς που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά και μόνο για αναμνηστικές φωτογραφίες. Υπήρχαν και καλά πράγματα στην ανατολική Γερμανία, λέει σε κάθε ευκαιρία ο συγγραφέας Ίνγκο Σούλτσε, μόνο που πέθαναν σχεδόν ακαριαία, στη διάρκεια λίγων μόνο εβδομάδων μετά την πτώση του τείχους, και οι δυτικοί δεν ενδιαφέρθηκαν καν να μελετήσουν. Η ένωση των δύο Γερμανιών, λέει ο Σούλτσε, δεν έγινε ποτέ: αυτό που έγινε ήταν η ενσωμάτωση της ανατολικής Γερμανίας στη δυτική.
Μα θα μπορούσε να γίνει αλλιώς; Πάντα οι ηττημένοι δεν υποκλίνονται στους νικητές; Κι εδώ, οι νικητές ήταν νικητές από την πρώτη στιγμή, πριν ακόμα γίνει οποιαδήποτε μάχη. Αρκεί να διαβάσει κανείς τον «Κατάσκοπο που γύρισε από το κρύο» του Τζον Λε Καρέ (τότε, βεβαίως, η αριστερά σε όλο τον κόσμο τον θεωρούσε αντιδραστικό, έτσι όπως εξακολουθούσε να πιστεύει ότι οι κατάσκοποι του ανατολικού μπλοκ ήταν καλοί, ενώ οι κατάσκοποι της Δύσης επαίσχυντοι...) για να καταλάβει ότι το παιχνίδι είχε χαθεί από τότε, από την ημέρα που κάποιοι -οι Σοβιετικοί- αποφάσισαν να ορθώσουν το Τείχος. Σήμερα το Τείχος είναι μια σειρά από παλιές φωτογραφίες κι ένας μακρύς κατάλογος νεκρών που δεν άντεχαν την απομόνωση και διεκδικούσαν για τον εαυτό τους την ελευθερία, ή αυτό εν πάση περιπτώσει που οι ίδιοι θεωρούσαν ελευθερία.
Σε αυτά τα είκοσι χρόνια που πέρασαν από εκείνες τις άλλες φωτογραφίες, με τους χιλιάδες νεαρούς από τις δύο Γερμανίες να ανεβαίνουν πάνω στο Τείχος και να αγκαλιάζονται μεταξύ τους σε μια από τις πιο σπάνιες στιγμές κοινωνικής ευδαιμονίας στην ευρωπαϊκή Ιστορία, σκεφτήκαμε πολλές φορές ότι ήταν τελικώς κακό που κατέρρευσαν οι λεγόμενες σοσιαλιστικές χώρες: οι ΗΠΑ των Μπους είχαν μείνει μόνες να διαφεντεύουν τον κόσμο.
Σήμερα όμως, είκοσι ακριβώς χρόνια μετά την πτώση του Τείχους (7 Νοεμβρίου 1989, μέρα που επίσης είδε την κατάρρευση του αγαπημένου «παιδιού» των Σοβιετικών, του Βουλγάρου Ζίβκωφ...), με τον Ομπάμα στις ΗΠΑ, τον νέο Τσάρο απασών των Ρωσιών Πούτιν και τους Κινέζους να διεκδικούν τα δικά τους μερίδια, βρισκόμαστε μπροστά σε νέες ισορροπίες, και ο «υπαρκτός» δεν λείπει σε κανένα - ούτε, βεβαίως, στα μέλη των κεντρικών οργάνων του ΚΚΣΕ που σήμερα ευημερούν είτε ως μεγαλοβιομήχανοι είτε ως μαφιόζοι. Ένα μεγάλο ιστορικό κρατικό πείραμα κατέρρευσε σαν πύργος από τραπουλόχαρτα, μην αφήνοντας πίσω του τίποτα. Ούτε καν τις αυτοκτονίες κάποιων που έζησαν όλη τους τη ζωή πιστεύοντας ακράδαντα στον σταλινικό και μπρεζνιεφικό παράδεισο.
