Η ιδεολογική αποενοχοποίηση της Δεξιάς στο μεταναστευτικό

Οι θέσεις της ηγεσίας της ΝΔ

«Η ιδεολογική απoενοχοποίηση και η απελευθέρωση της ιδεολογικής ταυτότητας» της Δεξιάς συνιστά δημοσίως διακηρυγμένο στόχο του νεοεκλεγέντος προέδρου της Ν.Δ., Αντώνη Σαμαρά (Κεντρική Επιτροπή της Ν.Δ., 23.1.2010). Υπʼ αυτό το πρίσμα, αποτυπώνουν τα πρώτα δείγματα γραφής της νέας ηγεσίας σε θέματα μετανάστευσης τη στροφή σε σκληρότερες, «παραδοσιακά» συντηρητικές θέσεις, οι οποίες αδυνατούν να κρύψουν την ακραία, ανοιχτά ή συγκεκαλυμμένα, ξενοφοβική και δημαγωγική υφή τους.

Εθνοκεντρικές εμμονές

Σε κομματική εκδήλωση του τομέα μεταναστευτικής πολιτικής της Ν.Δ. στις αρχές Ιουλίου, ο αρχηγός της μείζονος αντιπολίτευσης παρουσίασε τις θέσεις του για τη μεταναστευτική πολιτική. Συνοψίζονται τούτες στη δέσμευσή του ότι, όταν κάποτε σχηματίσει κυβέρνηση, θα καταργήσει τον πρόσφατα ψηφισθέντα νόμο που ρυθμίζει θέματα ιθαγένειας. Στον αντιπολιτευτικό του οίστρο, επικρίνοντας την κυβέρνηση ότι «με την πολιτική της προκαλεί διαλυτικά φαινόμενα στην ελληνική κοινωνία», ενέπλεξε σκόπιμα την ιθαγένεια (ήτοι, την πολιτική ουσία του πολίτη με το κράτος) με το μεταναστευτικό ζήτημα, ενώ, προκρίνοντας το γερμανικό μοντέλο ως λύση, διαστρέβλωσε σε πολλά σημεία τόσο το πνεύμα όσο και τις ρυθμίσεις του.

Ήδη από την αρχή της ομιλίας του ο Α. Σαμαράς παίρνει ξεκάθαρη θέση: «Το μεταναστευτικό είναι ένα πρόβλημα, δεν είναι πρόσχημα». Με τον αφορισμό αυτό μεταφέρεται στην εσωτερική δημόσια συζήτηση η κυρίαρχη άποψη της Νέας Δεξιάς ότι η Ευρώπη κινδυνεύει να αλλοιωθεί από την παρουσία των μεταναστών. Πρόκειται για τη γνωστή φαντασίωση της Δεξιάς για μια Ευρώπη-Φρούριο με ερμητικά κλειστές πύλες για τους «άλλους». Αποφαίνεται δε ο πρόεδρος της Ν.Δ. --και έχει σημασία η επιλογή των εννοιών-- ότι «η Ελλάδα είναι κράτος με εθνικό κορμό, δεν είναι μεταναστευτικό κράτος». Υπονοεί, κατά συνέπεια, ότι αυτό τον ομοιογενή «εθνικό κορμό» απειλούν να νοθεύσουν οι μετανάστες που εντάσσονται στη διαδικασία κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας.

Η εθνική ομοιογένεια χρησιμοποιείται εδώ ως κατασκευή διαφοροποίησης (ομογενής/ αλλογενής, ημεδαπός/αλλοδαπός) και αποκλεισμού (το προσόν να είναι κάποιος Έλληνας με βάση την καθαρότητα του αίματός του). Θα είχε ενδιαφέρον ο πρόεδρος της ΝΔ να αναλύσει περαιτέρω την έννοια «εθνικός κορμός». Θεωρεί ότι οι Έλληνες είναι μια «φυλή» που αποτελεί «βιολογική πραγματικότητα»; Μια αυθύπαρκτη, υπερβατική οντότητα που οι απαρχές της χάνονται μέσα στο χρόνο, μια αιματοσυγγενική και γλωσσική συνομάδωση όπως τα «έθνεα» του Ηροδότου; Σε ποια θολά νερά ψαρεύει διεγείροντας τα εθνικιστικά αντανακλαστικά όσων αντιλαμβάνονται το έθνος είτε ως «κοινωνική φαντασίωση» (R. Miles, Racism, Routlege, Αθήνα 1989) είτε ως «ανθρώπινη κοινότητα που φαντάζεται τον εαυτό της ως πολιτική κοινότητα, εγγενώς οριοθετημένη και ταυτόχρονα κυρίαρχη» (σε φαντασιακό ωστόσο επίπεδο, επειδή κανένα μέλος δεν θα γνωρίσει ποτέ περισσότερα από τα υπόλοιπα μέλη, δεν θα συναντήσει ούτε καν θα ακούσει γιʼ αυτά, έχοντας όμως την αίσθηση του συνανήκειν) (Benedict Anderson, Φαντασιακές κοινότητες. Στοχασμοί για τις απαρχές και τη διάδοση του εθνικισμού, μτφ. Ποθητή Χαντζαρούλα, Νεφέλη, Αθήνα 1997 [α΄ έκδ.: 1983]).

Κινδυνολογία και ανακρίβειες

Ο πρόεδρος της ΝΔ θυμίζει ότι «οι μετανάστες μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού μπήκαν μαζικά και απότομα στην Ελλάδα μέσα σε μια εικοσαετία». Το «απότομα» και το «εικοσαετία» εμπεριέχουν μια ολοφάνερη αντίφαση. Όμως, πέραν τούτου, προσπερνάει με άνεση το γεγονός ότι ήταν μέλος της κυβέρνησης Μητσοτάκη, η οποία άνοιξε στις αρχές του ʼ90 τα ελληνοαλβανικά σύνορα. Συνεπώς, δεν γίνεται ιδιαίτερα πιστευτός από τους αποδέκτες των απόψεών του, οι οποίοι περιμένουν από τον νυν πρόεδρο της Ν.Δ. αυτοκριτική για την τότε «εθνική μειοδοσία». Εξάλλου, δεν πρέπει να διαφεύγει από τους ταγούς της Νέας Δεξιάς ότι δεν συνέβη την τελευταία εικοσαετία στην Ελλάδα τίποτε περισσότερο και τίποτε λιγότερο απʼ ό,τι σε όλες τις μη ανατολικοευρωπαϊκές χώρες, από τη Σουηδία και τη Γερμανία ως την Ελβετία και την Ιταλία.

Η διαφοροποίηση της Ελλάδας από τις άλλες χώρες έγκειται σε ένα άλλο σημείο: στο πόσο απροετοίμαστη και αδιάφορη ήταν και παρέμειναν η ελληνική πολιτεία και κοινωνία να υποδεχθούν και να ενσωματώσουν τους νέους μετανάστες. Και επίσης: υπαινίσσεται ότι τα «μαζικά» μεταναστευτικά ρεύματα από τη Βουλγαρία, την Τσεχία και τη Ρουμανία συνεχίζουν να είναι επί εικοσαετία υπαρκτά, ακόμη και μετά την ένταξη των χωρών αυτών στην Ευρωπαϊκή Ένωση; Ο Α. Σαμαράς αναφέρει, επιπλέον, ότι στην πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα η Ελλάδα έχει γίνει πόλος έλξης μεταναστευτικών κυμάτων από την Ασία. Και εξαίρει την Ιταλία και την Ισπανία, μεσογειακές χώρες αμφότερες, επειδή κατάφεραν να ελέγξουν τα κύματα λαθραίας εισόδου των οικονομικών μεταναστών. Αποφεύγει όμως να αποσαφηνίσει εάν προκρίνει και ο ίδιος την τακτική του ιταλικού λιμενικού να σταματά με τη βία, μεσοπέλαγα, τις βάρκες μεταναστών είτε βουλιάζοντάς τες είτε αναγκάζοντάς τες να επιστρέψουν στη Λιβύη, χώρα που έχει καταδικαστεί επανειλημμένα από διεθνείς οργανισμούς για κατάφωρη παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την ανυπαρξία νομοθεσίας ασύλου και την παντελή απουσία εγγυήσεων παροχής προστασίας σε ανθρώπους που την έχουν ανάγκη (Έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας για τη Λιβύη, σ. 94).

Στο επόμενο σημείο, ο πρόεδρος της Ν.Δ. ξεπερνάει ακόμη και τον Καρατζαφέρη σε δημαγωγία: ισχυρίζεται ότι «η εισροή παρανόμων αντιστοιχεί στο 25% του συνολικού εγχώριου πληθυσμού της Ελλάδας με μετριοπαθείς υπολογισμούς». Δηλαδή οι μετανάστες ανέρχονται στα 2,5 εκατομμύρια! Οι αριθμοί τον διαψεύδουν: Σύμφωνα με την Eurostat, ο πληθυσμός των μεταναστών που διαβιούσαν το 2008 στην Ελλάδα έφτανε τις 906.000 χιλιάδες. Παλαιότερη έκθεση του ΕΛΙΑΜΕΠ τους υπολογίζει σε 850.000 «νόμιμους» και 200.000 «παράτυπους». Πρόσφατη μελέτη τού, φιλικού προς τη Ν.Δ., Ινστιτούτου Μεταναστευτικής Πολιτικής, με τίτλο «Εκτίμηση όγκου αλλοδαπών που διαμένουν παράνομα στην Ελλάδα» (2009) καταλήγει στην εκτίμηση «από 172.250 έως 209.402 χιλιάδες». Από πού προκύπτουν τα στοιχεία της Ν.Δ.; Η ανεύθυνη κινδυνολογία του Α. Σαμαρά κορυφώνεται με την παράθεση υποθετικών παραδειγμάτων «για να φανταστούμε αν νομιμοποιούνταν όλοι αυτοί μαζικά, τι θα γινόταν»: Αν δηλαδή η Γερμανία νομιμοποιούσε εν μια νυκτί 20 εκατομμύρια και οι ΗΠΑ 75 εκατομμύρια παράνομους.

Στο στόχαστρο ο Κώδικας Ιθαγένειας

Για ποιο λόγο επιλέγει τη φτηνή δημαγωγία ο πρόεδρος της Ν.Δ., ως «εκπρόσωπος ενός λαού, ως εκ των ηγετών της χώρας και όχι ενός γεωγραφικού χώρου, ενός λαού και χώρας που είναι απόθεμα παράδοσης και πολιτισμού, ως υπερασπιστής του εθνικού συμφέροντος και της εθνικής συνέχειας», προσθέτοντας ότι «δεν ενσωματώνουμε τους πάντες, αυτόματα και μαζικά»; Για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ακριβώς «αυτό γίνεται στη χώρα», ότι «η χώρα έχει καταντήσει ξέφραγο αμπέλι» και να δεσμευτεί ότι θα καταργήσει τον νόμο για την ιθαγένεια, που είναι και ο πραγματικός του στόχος, η κίνηση-λάβαρο της ιδεολογικής αποενοχοποίησης της Δεξιάς και της «νομιμοποίησης» σκληρών θέσεων. Οι «πάντες» υποδηλώνουν την εικόνα του τριτοκοσμικού ανθρώπου, ο οποίος για να επιβιώσει, κατακλύζει (και) την Ελλάδα απειλώντας τον πολιτισμό και την κοινωνική συνοχή της. Για τη Νέα Δεξιά, είναι «η απόδειξη της δήθεν ανικανότητας (του μετανάστη) να αναπτυχθεί και να προοδεύσει, γεγονός που επιβεβαιώνει τη φυλετική του κατωτερότητα» (Ζ. Παπαδημητρίου, Ο ευρωπαϊκός ρατσισμός, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000).

Το τρυκ του Α. Σαμαρά είναι να εμπλέκει το μεταναστευτικό με την ιθαγένεια. Δεν προκαλεί τυχαία σύγχυση. Η πολεμική της Δεξιάς στον νόμο για την κτήση της ιθαγένειας αποτελεί στρατηγική επιλογή της, καθώς, όπως έχει γράψει και ο καθηγητής Δημήτρης Χριστόπουλος στα «Ενθέματα», «για πρώτη φορά συζητάμε το ποιος μπορεί να είναι Έλληνας. Μέχρι σήμερα το ποιος μπορεί να γίνει Έλληνας δεν σχετιζόταν με κανόνες, ήταν αποτέλεσμα μόνο απόφασης, πολιτικής βούλησης και όχι κανόνων». Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο νόμος για την κτήση της ιθαγένειας δεν νομιμοποιεί «τους πάντες». Αποτελεί όμως το πρώτο βήμα για τη ρύθμιση ζητημάτων πολιτογράφησης και την αναγνώριση πολιτικών δικαιωμάτων ξένων πολιτών που ζουν επί μακρόν σʼ αυτό τον τόπο και είναι μέλη μιας συγκεκριμένης κοινωνικής πραγματικότητας, με ό,τι η συμμετοχή σʼ αυτή μπορεί να συνεπάγεται για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους.

Το πνεύμα και η ουσία του γερμανικού νόμου

Η αντιπρόταση Σαμαρά είναι, υποτίθεται, ο γερμανικός νόμος του 1999 «για την απόδοση της ιθαγένειας» (Staatsangehörigkeitsgesetz). Επικρίνει μάλιστα την κυβέρνηση Παπανδρέου ότι «διάβασε μόνο την πρώτη του σελίδα». Ωστόσο, όπως θα δούμε, και ο ίδιος, βάσει όσων δηλώνει ότι περιλαμβάνει το εν λόγω γερμανικό νομοθέτημα, συλλαμβάνεται ψευδόμενος ή αδιάβαστος.

Ο Α. Σαμαράς ισχυρίζεται ότι ο γερμανικός νόμος παρέχει: α) αυτόματη ιθαγένεια σε παιδιά που γεννιούνται μετά την ψήφισή του, όχι αναδρομικά, β) αυτόματη ιθαγένεια σε παιδιά μεταναστών που όχι μόνο βρίσκονται στη χώρα νόμιμα, αλλά έχουν κλείσει αρκετά χρόνια παραμονής.

Η πραγματικότητα όμως έχει ως εξής: Από 1.1.2000 παιδιά αλλοδαπών που γεννιούνται στη Γερμανία, με βάση το δίκαιο του εδάφους, λαμβάνουν υπό προϋποθέσεις τη γερμανική υπηκοότητα και εγγράφονται στα ληξιαρχεία. Οι προϋποθέσεις είναι: α) ο ένας γονιός να ζει ήδη οκτώ χρόνια στη χώρα (από 15 που ίσχυε πριν το 1999) και β) να έχει άδεια παραμονής. Στην περίπτωση που το τέκνο διαθέτει και δεύτερη υπηκοότητα, αυτή των γονέων, τη διατηρεί μέχρι τα 18 έτη και κατόπιν, εντός πενταετίας, έως το 23ο έτος του, οφείλει να αποφασίσει αν θα κρατήσει μόνο τη γερμανική αποποιούμενο την άλλη (άρθρο 29 παρ. 3), υποβάλλοντας σχετική αίτηση στις αρμόδιες αρχές. Σύμφωνα με το άρθρο 40β του γερμανικού Κώδικα Ιθαγένειας, σε παιδιά ηλικίας ως 10 ετών που γεννήθηκαν πριν από την 1.1.2000, παραχωρείται ειδική προθεσμία ενός χρόνου, μέχρι 31.12.2000 προκειμένου να πολιτογραφηθούν.

Αυτό ο πρόεδρος της Ν.Δ. το αποσιωπά. Και παρά τους ισχυρισμούς του ότι στην Ελλάδα ανοίγει ο δρόμος για πιο εύκολη πολιτογράφηση του γονέα σε σύγκριση με τη Γερμανία, μάλλον το αντίθετο ισχύει. Η γερμανική περίπτωση δεν προϋποθέτει τη νομιμότητα και των δύο γονέων, δεν περιλαμβάνει την εξαντλητική περιπτωσιολογία του δικού μας άρθρου 5α του Κώδικα και τους όρους ποινικών κωλυμάτων, δεν περιέχει φαιδρές ρυθμίσεις περί συστατικών επιστολών, αλλά ούτε και ακατανόητα υψηλά παράβολα. Οι ενήλικοι αλλοδαποί μπορούν να πολιτογραφηθούν εκεί μετά από οχτώ χρόνια μόνιμης και νόμιμης κατοικίας (όντως μεγαλύτερο διάστημα απʼ ό,τι στην Ελλάδα), αποδεικνύοντας επαρκή γνώση της γλώσσας (να μπορούν π.χ. να στείλουν καρτποστάλ στη γερμανική γλώσσα), δηλώνοντας σεβασμό στις συνταγματικές αρχές της χώρας, έχοντας λευκό ποινικό μητρώο και ικανούς πόρους να ζήσουν την οικογένειά τους. Μπορούν όμως να λάβουν την υπηκοότητα πιο σύντομα (7 χρόνια), με πιστοποιητικό συμμετοχής τους σε σεμινάρια ενσωμάτωσης της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Μετανάστευσης.

Στην αιτιολογική έκθεση του γερμανικού νόμου --πρωτοβουλίας του συνασπισμού Σοσιαλδημοκρατών και Πρασίνων-- αναφέρεται ότι το 1998 ζούσαν στη Γερμανία 7,3 εκατ. αλλοδαποί -- 30% εξ αυτών πάνω από είκοσι χρόνια. Από το 1,63 εκατ. τέκνα αλλοδαπών που γεννήθηκαν στη χώρα, τα 2/3 ήταν το 1998 ανήλικα: «Όλα αυτά αποδεικνύουν ότι από τις αρχές του 1970 έχει δημιουργηθεί στη Γερμανία ένα μη αναστρέψιμο μεταναστευτικό ρεύμα ανθρώπων που εγκαταστάθηκαν εδώ, οι οποίοι ουσιαστικά είναι Γερμανοί, για τους νόμους, ωστόσο, λογίζονται ως ξένοι». Σημειώνεται ότι, ήδη από το 1988, η κυβέρνηση Κολ εξέφραζε τη θέση ότι «δεν είναι επιθυμητό ένα σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας ως μειονότητα αλλοδαπών να παραμένει γενιά προς γενιά αποκλεισμένο από την ομοσπονδιακή κοινότητα, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του γερμανού πολίτη». Ο Α. Σαμαράς δεν συνειδητοποίησε το προοδευτικό πνεύμα της γερμανικής μεταρρύθμισης, με συνέπεια να εκτίθεται οσάκις την ενδύεται ως λεοντή της αντιμεταναστευτικής του εμμονής.

Στο αίτημα της εθνικής ομογενοποίησης της διεθνούς Νέας Δεξιάς και της δαιμονοποίησης του «ξένου», θέσεις επικίνδυνες από τις οποίες διαπνέεται και η ιδεολογική κατήχηση του νεοδημοκρατικού κομματικού ακροατηρίου, αναδύονται οι ίδιες φυλετικές χίμαιρες που στο παρελθόν οδήγησαν στον όλεθρο, και σήμερα επωάζουν την ξενοφοβία και τον ρατσισμό. Η υπεράσπιση των δικαιωμάτων των προσφύγων και των μεταναστών συνδέεται άρρηκτα με την εμβάθυνση της δημοκρατίας, εδράζεται σε οικουμενικές αξίες, την ελευθερία του ατόμου, τη δυνατότητα να απολαμβάνει ο κάθε πολίτης από κοινού και ισότιμα τα αγαθά του παραχθέντος κοινωνικού πλούτου.