Εχουμε αντισώματα στον αποπληθωρισμό;

Από την αρχή του καλοκαιριού έχουν αυξηθεί και πάλι σε μεγάλο βαθμό οι αμφιβολίες για το κατά πόσον είναι στέρεες οι βάσεις της ανάκαμψης της παγκόσμιας οικονομίας.

Λίγοι οικονομικοί υπεύθυνοι κι ακόμα λιγότεροι οικονομολόγοι τολμούν σήμερα να μας διαβεβαιώσουν ότι έχουμε πλέον ξεπεράσει τις δυσκολίες. Η υπόθεση που προβάλλεται συχνότερα προβλέπει μια «double dip» (διπλή βουτιά), δηλαδή ότι είναι πιθανή μια νέα ύφεση που θα διαδεχτεί μια δειλή ανάκαμψη, η οποία θα σβήσει πολύ σύντομα, όπως ακριβώς συνέβη με την υποτροπή της κρίσης κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Υφεσης.

Οι πλέον βέβαιοι απ’ αυτούς -ο Πολ Κρούγκμαν, ο Μάρτιν Γουλφ, ο Ρόμπερτ Σκιντέρσκι ή ο Πατρίκ Αρτίς- δεν διστάζουν πλέον να μιλάνε για την απειλή της απότομης εμφάνισης του αποπληθωρισμού... Φυσικά, δεν γνωρίζουμε τις ακριβείς πιθανότητες να επέλθει αυτός ο κίνδυνος, ούτε και είναι εύκολο να εκτιμήσουμε τις ολέθριες επιπτώσεις που θα προκαλέσει.

Ορισμένοι θα πουν ότι, εάν δεν γνωρίζουμε ούτε τον ένα παράγοντα (τις πιθανότητες εκδήλωσης αυτού του φαινομένου), ούτε και τον άλλο (τις επιπτώσεις του), τότε καλά θα κάνουμε να αποφεύγουμε να μιλήσουμε γι’ αυτό. Ωστόσο, και μόνο το γεγονός ότι ένα παρόμοιο σενάριο είναι έστω και ελάχιστα πιθανό, πρέπει να μας κάνει να σταθούμε λίγο σε αυτό και να αναρωτηθούμε -για κάθε ενδεχόμενο- κατά πόσον έχουμε όντως αναπτύξει τα κατάλληλα αντισώματα απέναντι σε έναν τέτοιο κίνδυνο.

Από την άποψη των συμπτωμάτων, ο αποπληθωρισμός είναι κατά κάποιον τρόπο το αντίθετο του πληθωρισμού. Πρόκειται για μια γενικευμένη και σωρευτική πτωτική τάση των τιμών... και των μισθών (πράγματι, δεν θα ήταν δυνατόν να μειώνονται οι τιμές για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς να μειώνονται και οι μισθοί με τη σειρά τους). Ομως, αν κάτι είναι οδυνηρό σε αυτό το φαινόμενο, αυτό δεν είναι αυτά καθ’ εαυτά τα συμπτώματα: εάν οι μισθοί και οι τιμές μειώνονται με τον ίδιο ρυθμό, τότε διατηρείται η αγοραστική δύναμη των δύο κυριότερων πηγών εισοδήματος, των μισθών και των κερδών. Αντίθετα, οι συνέπειες αυτού του πτωτικού φαύλου κύκλου είναι εκείνες που μπορεί να αποδειχθούν δραματικές. Αφ’ ενός, η πτώση των τιμών και των μισθών αυξάνει το πραγματικό βάρος των χρεών (τα οποία συνάπτονται σε μια σταθερή νομισματική αξία) για τις δύο κυριότερες κατηγορίες των «παικτών» του οικονομικού παιχνιδιού που αναγκάζονται να καταφύγουν στον δανεισμό: για τα νοικοκυριά που δανείζονται για να χρηματοδοτήσουν την κατανάλωσή τους ή την επένδυσή τους σε κατοικία, καθώς και για τις επιχειρήσεις που βρίσκονται σε φάση ανάπτυξης και επέκτασης. Από την άλλη πλευρά, η διαρκής πτώση των τιμών ενδέχεται να πυροδοτήσει συμπεριφορές αναμονής στους υποψήφιους αγοραστές, οι οποίοι επιθυμούν να επωφεληθούν από ακόμα χαμηλότερες τιμές. Αυτά τα δύο φαινόμενα φρενάρουν την πραγματοποίηση δαπανών στην οικονομική δραστηριότητα, με αποτέλεσμα να επιβραδύνεται η παραγωγή και η απασχόληση. Επιπλέον, η αύξηση της ανεργίας πιέζει τους μισθούς προς τα κάτω και η μείωση της ζήτησης υποχρεώνει τις επιχειρήσεις να μειώσουν τις τιμές τους. Ο πτωτικός φαύλος κύκλος μετατρέπεται πλέον σε αυτοτροφοδούμενο φαινόμενο και εντείνει το φρενάρισμα της ζήτησης και της οικονομικής δραστηριότητας...

Βέβαια, δεν μπορούμε ποτέ να είμαστε σίγουροι ότι τελικά θα συμβεί το χειρότερο δυνατό σενάριο· ωστόσο, απ’ ό,τι φαίνεται, όλες οι προϋποθέσεις του υπάρχουν ήδη. Πράγματι, έχουν αρχίσει να μειώνονται οι θετικές επιδράσεις στη ζήτηση που πυροδότησαν τα σχέδια ανάκαμψης της οικονομίας και η ανασυγκρότηση των στοκ στην οποία προχώρησαν μαζικά οι επιχειρήσεις. Τώρα, η μεγάλη στροφή προς τη λιτότητα που πραγματοποιούν συντονισμένα οι περισσότερες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, ωθεί τις εξελίξεις προς την αντίθετη κατεύθυνση. Μπροστά σε αυτήν την επιβράδυνση της εγχώριας ζήτησης, αλλά και στην εμμονή μεγάλων οικονομικών δυνάμεων όπως η Γερμανία και η Κίνα στη στρατηγική των εξαγωγών, οι εμπορικοί εταίροι τους θεωρούν ότι ο μοναδικός τρόπος για να διατηρήσουν την ανταγωνιστικότητά τους είναι η μισθολογική αυτοσυγκράτηση και η μείωση των τιμών. Παράλληλα, η διατήρηση υψηλών επιπέδων ανεργίας αυξάνει επικίνδυνα τις πτωτικές πιέσεις που ασκούνται στους μισθούς.

Οι δε επιχειρήσεις, οι οποίες υπόκεινται όσο ποτέ άλλοτε στο παρελθόν στις πιέσεις των μετόχων τους για αύξηση της κερδοφορίας, δεν θα παραλείψουν να εκμεταλλευθούν αυτήν την πίεση για να επιχειρήσουν να αλλάξουν ακόμα περισσότερο προς όφελός τους την κατανομή του παραγόμενου πλούτου ανάμεσα στους μισθούς και στα επιχειρηματικά κέρδη. Και πολύ δύσκολα μπορούμε να φανταστούμε ποια θα είναι τα νέα Ελντοράντο τα οποία θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ξαφνικά στις επιχειρήσεις την έντονη επιθυμία να επενδύσουν (συνεπώς, τα κέρδη των επιχειρήσεων δεν θα επενδυθούν αλλά θα αποταμιευθούν). Με λίγα λόγια, η αναιμική ζήτηση πιέζει προς τα κάτω τις τιμές και η διατήρηση της ανεργίας σε υψηλά επίπεδα πιέζει τους μισθούς προς την ίδια κατεύθυνση. Εξαιτίας όλων αυτών, ο Πατρίκ Αρτίς, υπεύθυνος της υπηρεσίας οικονομικής έρευνας της τράπεζας Natixis, θεωρεί ότι «ο αποπληθωρισμός είναι ήδη εδώ». Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του, η παραγωγικότητα της εργασίας αυξήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες κατά 6% μέσα σε ένα χρόνο, τη στιγμή που οι πραγματικοί μισθοί αυξήθηκαν μονάχα κατά 1%. Σε παγκόσμιο επίπεδο, αυτοί οι αριθμοί είναι αντίστοιχα 3% για την παραγωγικότητα και 1,5% για τους πραγματικούς μισθούς.

Συνεπώς, το πραγματικό ερώτημα συνίσταται στο να γνωρίζουμε κατά πόσον αυτός ο φαύλος κύκλος μπορεί να λάβει εκρηκτικές διαστάσεις. Χωρίς αμφιβολία, πολλοί οικονομολόγοι είναι έτοιμοι να θεωρήσουν ότι έχουμε αναπτύξει τα αναγκαία αντισώματα τα οποία θα μας προφυλάξουν από παρόμοιο ενδεχόμενο, δεδομένου ότι σε πολλές χώρες υπάρχουν κανόνες που θεσπίζουν κατώτατο μισθό, ενώ επιπλέον, υπογράφονται συμβάσεις εργασίας αορίστου χρόνου με τις οποίες θωρακίζεται ο μισθός του κάθε εργαζόμενου απέναντι στις πτωτικές πιέσεις (με συνέπεια να μειώνονται και οι πιθανότητες μείωσης των τιμών). Πολύ σωστά όλα αυτά. Ξεχνάνε όμως ότι μεγάλο μέρος των πιέσεων για μείωση των μισθών ακολουθεί άλλους διαύλους. Οσο βαθαίνει η κρίση, επιβραδύνονται οι αυξήσεις των μισθών λόγω προϋπηρεσίας, «κόβονται» τα πριμ και οι 13οι μισθοί (1), μειώνεται η αμοιβή των υπερωριών... Ομως οι σημαντικότερες αλλαγές προς την κατεύθυνση της μείωσης των μισθών πραγματοποιούνται κυρίως όταν αλλάζουν ή ανανεώνονται οι συμβάσεις εργασίας. Στις οικονομίες μας καταργείται κάθε χρόνο το 15% των θέσεων απασχόλησης, ενώ παράλληλα δημιουργούνται ισόποσες νέες θέσεις εργασίας. Ταυτόχρονα, το 40% του εργατικού δυναμικού αλλάζει θέση στο εσωτερικό της επιχείρησης όπου εργάζεται ή αλλάζει επιχείρηση. Αυτό το γεγονός δημιουργεί όλο το περιθώριο που απαιτείται για την «αναπροσαρμογή» των μισθών... προς τα κάτω. Συνεπώς, δεν διαθέτουμε τα απαιτούμενα αντισώματα για την αντιμετώπιση του αποπληθωρισμού. Και, καθώς, απ’ ό,τι φαίνεται, η προοπτική της διεξαγωγής μιας διάσκεψης για τους μισθούς στην Ευρώπη δεν είναι στην ημερήσια διάταξη (μήπως μιλάει κανείς γι’ αυτό το ενδεχόμενο;), ο κίνδυνος του αποπληθωρισμού, από απλά δυνητικός, μπορεί να γίνει πιθανός.

1. (ΣτΜ) Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες ο 13ος μισθός δεν προβλέπεται από τη νομοθεσία αλλά αποτελεί παροχή της επιχείρησης στους εργαζόμενους. Βέβαια, το επίπεδο των μισθών είναι συνήθως πολύ υψηλότερο...