Ο νέος κύκλος της κρίσης της ελληνικής οικονομίας
Γιώργος Σταθάκης, Αυγή της Κυριακής, Δημοσιευμένο: 2011-09-04
Η φαρσοκωμωδία στη διαχείριση του οικονομικού προβλήματος της χώρας συνεχίζεται με αμείωτο ενδιαφέρον. Η κυβέρνηση Παπανδρέου ξεκίνησε με το “Λεφτά υπάρχουν”. Προχώρησε στο “Βουλιάζουμε, αλλά θα τα καταφέρουμε μόνοι μας” (ο πρωθυπουργός πρέπει να αισθάνεται πολύ δικαιωμένος από τις προβλέψεις του). Μετά ήρθαν το Μνημόνιο και το πρώτο πακέτο στήριξης από Ε.Ε. και ΔΝΤ, το οποίο συνοδεύτηκε από τις επίμονες διαβεβαιώσεις ότι αυτό αρκεί για την επιστροφή στις αγορές το 2011 (ο υπουργός Παπακωνσταντίνου επιβραβεύθηκε με το νέο δημιουργικό πόστο στο υπουργείο “νομιμοποίησης των αυθαιρέτων”, το οποίο μπορεί και να ονομάζεται υπουργείο χωροταξίας, περιβάλλοντος, γιατί όχι και ανάπτυξης).
Μετά προχώρησε στο Μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα επιμένοντας ότι αυτό αρκεί και δεν χρειάζεται αναδιάρθρωση του χρέους. Ένα μήνα μετά πανηγύρισε για την αναδιάρθρωση του χρέους, τον μήνα Ιούνιο, για να διαπιστώσει στη συνέχεια, τώρα δηλαδή, ότι ούτε αυτή αρκεί και χρειάζονται νέα μέτρα. Όλα αυτά είναι πάρα πολλά και τραγελαφικά για μία περίοδο λιγότερο από 24 μήνες.
Η βαθυστόχαστη πολιτική σκέψη πίσω από την τραγελαφική αυτή συμπεριφορά είναι απλή. Η πολιτική είναι θέμα επικοινωνίας, όχι ουσίας. Συνεπώς μπορείς να λες διαρκώς ψέματα και μισές αλήθειες αποφεύγοντας σε κάθε περίπτωση να πεις την αλήθεια ή να προτείνεις μια πολιτική με αρχή, μέση ή τέλος -αντιδραστική ή προοδευτική, δεν έχει και τόση σημασία.
Για να περάσει φυσικά η πολιτική του Μνημονίου χρησιμοποιήθηκε η παραδοσιακή μέθοδος του μακαρθισμού. Εξαπολύεις μια τρομοκρατική δημόσια καμπάνια δίωξης των κομμουνιστών, που δεν εδράζεται στην κακή και αντιπατριωτική ιδεολογία τους, αλλά στο γεγονός ότι “οι κομμουνιστές δεν είναι κάποιοι φτωχοί και απόκληροι Αμερικάνοι”, αλλά κάποιοι που απολαμβάνουν τα “προνόμια της ελεύθερης και πλούσιας Αμερικής”.
Είναι πετυχημένοι καλλιτέχνες του Χόλιγουντ, συγγραφείς, υψηλόβαθμα στελέχη στο Δημόσιο, ευκατάστατοι Αμερικάνοι που έχουν καταλάβει τα πόστα της οικονομικής και πολιτικής εξουσίας. Έτσι νομιμοποιείται η δημοκρατική παρεκτροπή.
Με αντίστοιχες διαδικασίες η πολιτική του Μνημονίου προέβαλε τις προνομιακές τάξεις των δημοσίων υπαλλήλων και των συνταξιούχων, των ιδιοκτητών φορτηγών και ταξί, των φαρμακοποιών, των εργαζόμενων με βασικό μισθό στον ιδιωτικό τομέα, των καθηγητών πανεπιστημίων κ.ο.κ. Όλοι διαδοχικά ή ταυτόχρονα βρέθηκαν να αποτελούν τις “δαιμονικές” κατηγορίες που απομυζούν τον δημόσιο πλούτο και εμποδίζουν την ισοσκέλιση του προϋπολογισμού.
Οι μακαρθικού τύπου επιθέσεις των διαπρεπών πολιτικών του ΠΑΣΟΚ φάνηκε να κερδίζει τις εντυπώσεις. Ίσως και κάποιες μάχες. Χάνει όμως τον πόλεμο. Εξάλλου είναι λίγο άχαρο αυτοί, ως πολιτικά κόμματα και πολιτικοί, που δημιούργησαν και συντήρησαν τις παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας, να γίνονται σήμερα οι μεταρρυθμιστές που θα τις θεραπεύσουν.
Σήμερα έφτασε η ώρα της κρίσης. Κανείς δεν πιστεύει τίποτε από τα λεγόμενα της κυβέρνησης. Η χώρα είναι στα πρόθυρα της χρεωκοπίας, το οικονομικό πρόγραμμα απέτυχε παταγωδώς και δεν υπάρχει κανένα νόημα στη συνέχιση της πολιτικής αυτής.
Εξανεμίστηκαν ακόμα και τα ορατά οφέλη από τις αποφάσεις του Ιουνίου. Αυτές προέβλεπαν τρία σημαντικά και αναμενόμενα πράγματα: την επέκταση αποπληρωμής και τη μείωση του επιτοκίου του πρώτου δανείου, ένα δεύτερο πακέτο δανείων μέχρι το 2014, το πακέτο ιδιωτικής ανταλλαγής παλιού με νέο χρέος και άφησαν ανοικτό το ενδεχόμενο εξαγοράς μέρους του χρέους που είναι στη δευτερογενή αγορά. Δυνητικό όφελος περίπου 15-20% του χρέους, το οποίο εν δυνάμει θα μπορούσε να αποκλιμακώσει το χρέος από το 150% στο 120% του ΑΕΠ.
Ας θυμηθούμε ότι το χρέος των 350 δισ., από τότε που η Ελλάδα τέθηκε εκτός αγορών, λήγει σε 7 χρόνια, 2010-2017, και η αποπληρωμή του χωρίς αναχρηματοδότητη είναι φυσικά αδύνατη (συνεπάγεται 50 δισ. το χρόνο). Τώρα η αναχρηματοδότηση του το επέκτεινε σε ορίζοντα 15 χρόνων και συνεπάγεται ετήσια αναχρηματοδότηση περίπου 25 δισ.
Όμως η απόφαση αυτή εξανεμίστηκε γρήγορα για τρεις λόγους.
Α) Το τρέχον έλλειμμα του προϋπολογισμού το 2011. Το 2009 το έλλειμμα ήταν 14% του ΑΕΠ, το 2010 μειώθηκε στο 9% και το 2012 αναμένεται να κολλήσει στο 9%, ενώ για πολλούς μπορεί να επανέλθει και στο 10-11%. Τα στοιχεία όμως είναι αμείλικτα, και ας απολυθούν όλοι οι υπεύθυνοι των δημόσιων στατιστικών της χώρας.
Τα έσοδα από τους άμεσους φόρους μειώθηκαν για τα φυσικά πρόσωπα κατά 13% το 2010 σε σχέση με το 2009 και υπεραισιόδοξες προβλέψεις θεωρούν ότι φέτος μπορεί να επανέλθουν στα επίπεδα του 2010. Η φορολογία των επιχειρήσεων μειώθηκε 17% το 2010 και αναμένεται να μειωθεί άλλο 11% φέτος. Ο φόρος κατανάλωσης καυσίμων, που υπέστη τόσες αυξήσεις, προσέφερε έσοδα φέτος -8% σε σχέση με πέρυσι.
Συνολικά τα έσοδα, παρά τις διαδοχικές αυξήσεις παραμένουν κολλημένα γύρω στα 60 δισ. ετησίως, Ταυτόχρονα οι πρωτογενείς δαπάνες παραμένουν στα 59 δισ. καθώς η μείωση των δαπανών προσωπικού κατά 2 δισ. ισοφαρίστηκε από την αύξηση των άλλων δαπανών. Μετά όμως προστίθενται οι τόκοι. Από το 2007 που ήταν 11 δισ. έφτασαν τα 16 δισ. φέτος, ενώ τα χρεολύσια από 22,5 το 2007 το 28,5 δισ. σήμερα. Το χρέος είναι αδύνατον να ελεγχθεί υπό τις παρούσες συνθήκες και θα συνεχίσει να απαιτεί αυξανόμενα ποσά της τάξης των 44-50 δισ. ετησίως.
Β) Η κατάσταση του τραπεζικού συστήματος. Το πρόσφατο ντιλ Alpha και Eurobank, καθώς και οι αναπόφευκτες μελλοντικές συγχωνεύσεις δεν μπορούν να αντιστρέψουν την κατάσταση του τραπεζικού συστήματος. Όπως καταγράφεται στο χρηματιστήριο, η αξία του τραπεζικού μας συστήματος τείνει προς το μηδέν. Παράλληλα το χρηματιστήριο βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση.
Γ) Η ύφεση της ελληνικής οικονομίας αναμένεται να είναι μεγαλύτερη της προβλεπόμενης, γύρω στο 5%-6%. Μαζί με τις μειώσεις του 2009 και 2010 η ύφεση έχει πάρει απρόβλεπτες διαστάσεις. Η βιομηχανία είναι στο -20% σε σχέση με το 2007, η κατασκευαστική δραστηριότητα στο -50% σε σχέση με το 2008, το εμπόριο ήταν ήδη στο -12% και τρέχει φέτος με ρυθμούς - 30%, τα αυτοκίνητα στο -60% σε σχέση με το 2010.
Τα θετικά σημάδια της ανάκαμψης των εξαγωγών το 2010 και το 2011 μπορεί να τις επαναφέρουν θεωρητικά το 2012 στο σημείο που ήταν το 2008, στα 20 δηλαδή δισ. Το ίδιο και ο τουρισμός που φέτος που μπορεί να επανέλθει στα 11,5 δισ. του 2008. Αλλά η ναυτιλία παραμένει στα 15 δισ. ακόμα μακριά από τα 19 δισ. του 2008. Η ανεργία ως ο καλύτερος δείκτης της ύφεσης, σκαρφαλώνει με επιταχυνόμενους ρυθμούς στο 18%-20%.
Οπότε οι επιλογές πάλι στενεύουν. Ο ΦΠΑ στην εστίαση, οι μαζικές περικοπές στα επικουρικά ταμεία και ένας νέος κύκλος για το ασφαλιστικό, το ενιαίο μισθολόγιο στο Δημόσιο και φυσικά οι νέες περικοπές στα υπουργεία και τους οργανισμούς θα επιχειρήσουν να δημιουργήσουν την ψευδαίσθηση του περιορισμού του ελλείμματος, εγκαινιάζοντας ένα νέο υφεσιακό κύκλο με επιπρόσθετο εκτροχιασμό των δημόσιων οικονομικών.
Η αύξηση των δαπανών φέτος φαντάζει θέμα περίεργο. Πώς αυξήθηκαν οι δαπάνες μέσα στο 2011 κατά 5% σε σχέση με το 2010; Η απάντηση είναι απλή. Το ΠΑΣΟΚ συνεχίζει ακόμα και σήμερα τη γνώριμη πολιτική που εδράζεται στην κατασπατάληση του δημόσιου χρήματος. Από κάτω το σύστημα δουλεύει όπως και παλιά. Οι πράσινες ΜΚΟ, οι 150 προσληφθέντες ΠΑΣΠίτες από την κ. Διαμαντοπούλου, οι δήμοι, οι περιφέρειες και οι οργανισμοί, το νοσοκομεία κ.ο.κ.
Συνεχίζουν την παραδοσιακή πολιτική τους, δημιουργώντας νέες δαπάνες ή μεταφέροντας παλιές από χρόνο σε χρόνο. Σε πιο περιορισμένη κλίμακα προφανώς σε σχέση με την “εκσυγχρονιστική” περίοδο ή τις ακόμα παλαιότερες, αλλά σε κάθε περίπτωση λειτουργώντας με τον ίδιο τρόπο.
Το οικονομικό αδιέξοδο της κυβέρνησης και της τρόικας σήμερα μετατρέπεται σε πεδίο εσωτερικών αντιπαραθέσεων, παρόμοιων με αυτών της κυβέρνησης με την αντιπολίτευση περί του μείγματος οικονομικής πολιτικής. Ελάχιστα όμως αυτές μπορούν να θεραπεύσουν την οικονομική κατάσταση, που αυτόνομα πλέον θα κινείται με επιταχυνόμενους ρυθμούς σε επικίνδυνες ατραπούς.
Ο κύκλος της τραγελαφικότητας της κυβέρνησης Παπανδρέου θα κλείσει με ένα απότομο συμβάν που θα αντιμετωπιστεί με την ίδια ελαφρότητα που έχουν αντιμετωπιστεί τόσα προηγούμενα τους τελευταίους 24 μήνες.
* Όλα τα στοιχεία είναι από το Στατιστικό Δελτίο της Τράπεζας της Ελλάδος
Μετά προχώρησε στο Μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα επιμένοντας ότι αυτό αρκεί και δεν χρειάζεται αναδιάρθρωση του χρέους. Ένα μήνα μετά πανηγύρισε για την αναδιάρθρωση του χρέους, τον μήνα Ιούνιο, για να διαπιστώσει στη συνέχεια, τώρα δηλαδή, ότι ούτε αυτή αρκεί και χρειάζονται νέα μέτρα. Όλα αυτά είναι πάρα πολλά και τραγελαφικά για μία περίοδο λιγότερο από 24 μήνες.
Η βαθυστόχαστη πολιτική σκέψη πίσω από την τραγελαφική αυτή συμπεριφορά είναι απλή. Η πολιτική είναι θέμα επικοινωνίας, όχι ουσίας. Συνεπώς μπορείς να λες διαρκώς ψέματα και μισές αλήθειες αποφεύγοντας σε κάθε περίπτωση να πεις την αλήθεια ή να προτείνεις μια πολιτική με αρχή, μέση ή τέλος -αντιδραστική ή προοδευτική, δεν έχει και τόση σημασία.
Για να περάσει φυσικά η πολιτική του Μνημονίου χρησιμοποιήθηκε η παραδοσιακή μέθοδος του μακαρθισμού. Εξαπολύεις μια τρομοκρατική δημόσια καμπάνια δίωξης των κομμουνιστών, που δεν εδράζεται στην κακή και αντιπατριωτική ιδεολογία τους, αλλά στο γεγονός ότι “οι κομμουνιστές δεν είναι κάποιοι φτωχοί και απόκληροι Αμερικάνοι”, αλλά κάποιοι που απολαμβάνουν τα “προνόμια της ελεύθερης και πλούσιας Αμερικής”.
Είναι πετυχημένοι καλλιτέχνες του Χόλιγουντ, συγγραφείς, υψηλόβαθμα στελέχη στο Δημόσιο, ευκατάστατοι Αμερικάνοι που έχουν καταλάβει τα πόστα της οικονομικής και πολιτικής εξουσίας. Έτσι νομιμοποιείται η δημοκρατική παρεκτροπή.
Με αντίστοιχες διαδικασίες η πολιτική του Μνημονίου προέβαλε τις προνομιακές τάξεις των δημοσίων υπαλλήλων και των συνταξιούχων, των ιδιοκτητών φορτηγών και ταξί, των φαρμακοποιών, των εργαζόμενων με βασικό μισθό στον ιδιωτικό τομέα, των καθηγητών πανεπιστημίων κ.ο.κ. Όλοι διαδοχικά ή ταυτόχρονα βρέθηκαν να αποτελούν τις “δαιμονικές” κατηγορίες που απομυζούν τον δημόσιο πλούτο και εμποδίζουν την ισοσκέλιση του προϋπολογισμού.
Οι μακαρθικού τύπου επιθέσεις των διαπρεπών πολιτικών του ΠΑΣΟΚ φάνηκε να κερδίζει τις εντυπώσεις. Ίσως και κάποιες μάχες. Χάνει όμως τον πόλεμο. Εξάλλου είναι λίγο άχαρο αυτοί, ως πολιτικά κόμματα και πολιτικοί, που δημιούργησαν και συντήρησαν τις παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας, να γίνονται σήμερα οι μεταρρυθμιστές που θα τις θεραπεύσουν.
Σήμερα έφτασε η ώρα της κρίσης. Κανείς δεν πιστεύει τίποτε από τα λεγόμενα της κυβέρνησης. Η χώρα είναι στα πρόθυρα της χρεωκοπίας, το οικονομικό πρόγραμμα απέτυχε παταγωδώς και δεν υπάρχει κανένα νόημα στη συνέχιση της πολιτικής αυτής.
Εξανεμίστηκαν ακόμα και τα ορατά οφέλη από τις αποφάσεις του Ιουνίου. Αυτές προέβλεπαν τρία σημαντικά και αναμενόμενα πράγματα: την επέκταση αποπληρωμής και τη μείωση του επιτοκίου του πρώτου δανείου, ένα δεύτερο πακέτο δανείων μέχρι το 2014, το πακέτο ιδιωτικής ανταλλαγής παλιού με νέο χρέος και άφησαν ανοικτό το ενδεχόμενο εξαγοράς μέρους του χρέους που είναι στη δευτερογενή αγορά. Δυνητικό όφελος περίπου 15-20% του χρέους, το οποίο εν δυνάμει θα μπορούσε να αποκλιμακώσει το χρέος από το 150% στο 120% του ΑΕΠ.
Ας θυμηθούμε ότι το χρέος των 350 δισ., από τότε που η Ελλάδα τέθηκε εκτός αγορών, λήγει σε 7 χρόνια, 2010-2017, και η αποπληρωμή του χωρίς αναχρηματοδότητη είναι φυσικά αδύνατη (συνεπάγεται 50 δισ. το χρόνο). Τώρα η αναχρηματοδότηση του το επέκτεινε σε ορίζοντα 15 χρόνων και συνεπάγεται ετήσια αναχρηματοδότηση περίπου 25 δισ.
Όμως η απόφαση αυτή εξανεμίστηκε γρήγορα για τρεις λόγους.
Α) Το τρέχον έλλειμμα του προϋπολογισμού το 2011. Το 2009 το έλλειμμα ήταν 14% του ΑΕΠ, το 2010 μειώθηκε στο 9% και το 2012 αναμένεται να κολλήσει στο 9%, ενώ για πολλούς μπορεί να επανέλθει και στο 10-11%. Τα στοιχεία όμως είναι αμείλικτα, και ας απολυθούν όλοι οι υπεύθυνοι των δημόσιων στατιστικών της χώρας.
Τα έσοδα από τους άμεσους φόρους μειώθηκαν για τα φυσικά πρόσωπα κατά 13% το 2010 σε σχέση με το 2009 και υπεραισιόδοξες προβλέψεις θεωρούν ότι φέτος μπορεί να επανέλθουν στα επίπεδα του 2010. Η φορολογία των επιχειρήσεων μειώθηκε 17% το 2010 και αναμένεται να μειωθεί άλλο 11% φέτος. Ο φόρος κατανάλωσης καυσίμων, που υπέστη τόσες αυξήσεις, προσέφερε έσοδα φέτος -8% σε σχέση με πέρυσι.
Συνολικά τα έσοδα, παρά τις διαδοχικές αυξήσεις παραμένουν κολλημένα γύρω στα 60 δισ. ετησίως, Ταυτόχρονα οι πρωτογενείς δαπάνες παραμένουν στα 59 δισ. καθώς η μείωση των δαπανών προσωπικού κατά 2 δισ. ισοφαρίστηκε από την αύξηση των άλλων δαπανών. Μετά όμως προστίθενται οι τόκοι. Από το 2007 που ήταν 11 δισ. έφτασαν τα 16 δισ. φέτος, ενώ τα χρεολύσια από 22,5 το 2007 το 28,5 δισ. σήμερα. Το χρέος είναι αδύνατον να ελεγχθεί υπό τις παρούσες συνθήκες και θα συνεχίσει να απαιτεί αυξανόμενα ποσά της τάξης των 44-50 δισ. ετησίως.
Β) Η κατάσταση του τραπεζικού συστήματος. Το πρόσφατο ντιλ Alpha και Eurobank, καθώς και οι αναπόφευκτες μελλοντικές συγχωνεύσεις δεν μπορούν να αντιστρέψουν την κατάσταση του τραπεζικού συστήματος. Όπως καταγράφεται στο χρηματιστήριο, η αξία του τραπεζικού μας συστήματος τείνει προς το μηδέν. Παράλληλα το χρηματιστήριο βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση.
Γ) Η ύφεση της ελληνικής οικονομίας αναμένεται να είναι μεγαλύτερη της προβλεπόμενης, γύρω στο 5%-6%. Μαζί με τις μειώσεις του 2009 και 2010 η ύφεση έχει πάρει απρόβλεπτες διαστάσεις. Η βιομηχανία είναι στο -20% σε σχέση με το 2007, η κατασκευαστική δραστηριότητα στο -50% σε σχέση με το 2008, το εμπόριο ήταν ήδη στο -12% και τρέχει φέτος με ρυθμούς - 30%, τα αυτοκίνητα στο -60% σε σχέση με το 2010.
Τα θετικά σημάδια της ανάκαμψης των εξαγωγών το 2010 και το 2011 μπορεί να τις επαναφέρουν θεωρητικά το 2012 στο σημείο που ήταν το 2008, στα 20 δηλαδή δισ. Το ίδιο και ο τουρισμός που φέτος που μπορεί να επανέλθει στα 11,5 δισ. του 2008. Αλλά η ναυτιλία παραμένει στα 15 δισ. ακόμα μακριά από τα 19 δισ. του 2008. Η ανεργία ως ο καλύτερος δείκτης της ύφεσης, σκαρφαλώνει με επιταχυνόμενους ρυθμούς στο 18%-20%.
Οπότε οι επιλογές πάλι στενεύουν. Ο ΦΠΑ στην εστίαση, οι μαζικές περικοπές στα επικουρικά ταμεία και ένας νέος κύκλος για το ασφαλιστικό, το ενιαίο μισθολόγιο στο Δημόσιο και φυσικά οι νέες περικοπές στα υπουργεία και τους οργανισμούς θα επιχειρήσουν να δημιουργήσουν την ψευδαίσθηση του περιορισμού του ελλείμματος, εγκαινιάζοντας ένα νέο υφεσιακό κύκλο με επιπρόσθετο εκτροχιασμό των δημόσιων οικονομικών.
Η αύξηση των δαπανών φέτος φαντάζει θέμα περίεργο. Πώς αυξήθηκαν οι δαπάνες μέσα στο 2011 κατά 5% σε σχέση με το 2010; Η απάντηση είναι απλή. Το ΠΑΣΟΚ συνεχίζει ακόμα και σήμερα τη γνώριμη πολιτική που εδράζεται στην κατασπατάληση του δημόσιου χρήματος. Από κάτω το σύστημα δουλεύει όπως και παλιά. Οι πράσινες ΜΚΟ, οι 150 προσληφθέντες ΠΑΣΠίτες από την κ. Διαμαντοπούλου, οι δήμοι, οι περιφέρειες και οι οργανισμοί, το νοσοκομεία κ.ο.κ.
Συνεχίζουν την παραδοσιακή πολιτική τους, δημιουργώντας νέες δαπάνες ή μεταφέροντας παλιές από χρόνο σε χρόνο. Σε πιο περιορισμένη κλίμακα προφανώς σε σχέση με την “εκσυγχρονιστική” περίοδο ή τις ακόμα παλαιότερες, αλλά σε κάθε περίπτωση λειτουργώντας με τον ίδιο τρόπο.
Το οικονομικό αδιέξοδο της κυβέρνησης και της τρόικας σήμερα μετατρέπεται σε πεδίο εσωτερικών αντιπαραθέσεων, παρόμοιων με αυτών της κυβέρνησης με την αντιπολίτευση περί του μείγματος οικονομικής πολιτικής. Ελάχιστα όμως αυτές μπορούν να θεραπεύσουν την οικονομική κατάσταση, που αυτόνομα πλέον θα κινείται με επιταχυνόμενους ρυθμούς σε επικίνδυνες ατραπούς.
Ο κύκλος της τραγελαφικότητας της κυβέρνησης Παπανδρέου θα κλείσει με ένα απότομο συμβάν που θα αντιμετωπιστεί με την ίδια ελαφρότητα που έχουν αντιμετωπιστεί τόσα προηγούμενα τους τελευταίους 24 μήνες.
* Όλα τα στοιχεία είναι από το Στατιστικό Δελτίο της Τράπεζας της Ελλάδος
