Ας τελειώνουμε με την πολιτική μικροοικονομία της... υπανάπτυξης

Σαν «πολιτική μικροικονομία της υπανάπτυξης» χαρακτήρισε το «δια ταύτα» της στάσης τόσο των αγορών όσο και του κράτους απέναντι στην ανεργία και γενικότερα τα διαρθρωτικά προβλήματα της αγοράς εργασίας, ο διευθυντής ερευνών του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών, Ηλίας Κικίλιας.

Μιλώντας στο Capital.gr ο επί μακρόν πρώην διοικητής του ΟΑΕΔ (2009-2013) ανέφερε πως μόλις... 300 ευρώ το χρόνο «αναλογούν» για κάθε Ευρωπαίο νέο άνεργο έως 29 ετών προκειμένου να επανενταχθεί στην αγορά εργασίας στο διάστημα 2014-15, με βάση το πακέτο υπέρ της απασχόλησης που έχουν τάξει οι Ευρωπαίοι ηγέτες από τον επόμενο χρόνο. Ο κ. Κικίλιας αναλύει στο Capital.gr εκτενώς, αλλά ταυτόχρονα πολύ περιεκτικά τις αντιφάσεις της ευρωπαϊκής και εθνικής πολιτικής υπέρ της απασχόλησης και υποστηρίζει -μεταξύ άλλων- τη σύσταση ενός Ευρωπαϊκού ΟΑΕΔ, την ανάληψη συγκροτημένων εθνικών πρωτοβουλιών κατά της ανεργίας, την κατάργηση διαφόρων γραφειοκρατικών περιορισμών που εμποδίζουν την επιχειρηματικότητα, αλλά και την υποστήριξη των οικογενειών χωρίς κανένα εργαζομένων και όχι μόνο των νέων ανέργων.

Συνέντευξη στον Δημήτρη Κατσαγάνη

- Τον τελευταίο καιρό η ανεργία των νέων έχει γίνει ένα από τα πρώτα θέμα στην ατζέντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πείτε μας που οφείλεται -κατά τη γνώμη σας- αυτή η στροφή;

Η πρόσφατη ευρωπαϊκή κινητικότητα θα έχει νόημα αν γίνει αποδεκτό με όρους πολιτικής πράξης ότι η ανεργία και η φτώχεια είναι συνέπειες των ακολουθούμενων οικονομικών πολιτικών και όχι κάποια εξω-οικονομικά φαινόμενα.

Αναγκαία συνθήκη, συνεπώς, είναι η μείωση της ανεργίας και της φτώχειας να καταστούν ρητοί στόχοι της οικονομικής πολιτικής της ΟΝΕ, ισοδύναμοι με τον πληθωρισμό, το έλλειμμα και το χρέος.

Αυτό με τη σειρά του απαιτεί μια ριζική αλλαγή στις ευρωπαϊκές πολιτικές. Οι πάνω από 25 εκατ. άνεργοι, τα 62 εκατ. που ζουν σε οικογένειες χωρίς κανένα εργαζόμενο και οι 130 εκατ. φτωχοί στη σημερινή Ευρώπη, δηλώνουν την πλήρη αποτυχία των πολιτικών για τις οποίες δαπανήθηκαν 70 δισ. ευρώ από την ΕΕ την τελευταία πενταετία.

Θεμελιώδη σημασία έχει η αντιμετώπιση της οικονομικής ασυμμετρίας της ΟΝΕ -όπου οι ισχυρές πλεονασματικές χώρες «εισάγουν» ζήτηση και θέσεις εργασίας μέσω των εμπορικών τους πλεονασμάτων και των πολιτικών μισθολογικού «ντάμπινγκ» και συνεπώς «εξάγουν» στασιμότητα, ανεργία, και χρέη στις ελλειμματικές χώρες- μέσω της εδραίωσης τριών ευρωπαϊκών μηχανισμών:

Πρώτον, για την προσαρμογή και συγκράτηση των αμοιβαίων εμπορικών ισοζυγίων σε αποδεκτά επίπεδα.

Δεύτερον, για τη διαμόρφωση των κατώτατων μισθών μέσα από την συνεχή ισχυροποίηση της κοινωνικής διαβούλευσης και των συλλογικών διαπραγματεύσεων.

Τρίτον, για ένα minimum πλαίσιο κοινωνικής προστασίας που θα χρηματοδοτεί απευθείας προγράμματα στήριξης των βασικών αναγκών όπως η σίτιση και η στέγαση, επιδόματα ανεργίας και προγράμματα στήριξης και κατάρτισης των ανέργων, ιδιαίτερα των πληγμένων χωρών.

Για το σκοπό αυτό είναι απαραίτητη η δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού ΟΑΕΔ σε ρόλο συντονιστή.

Είναι πλέον σαφές σε ολόκληρη την Ευρώπη ότι η επιβίωση του ευρώ δεν μπορεί να γίνεται με κόστος την καταστροφή των κοινωνικών θεσμών και την κατεδάφιση του κράτους πρόνοιας. Οι Ευρωπαίοι πολίτες θέτουν με ιδιαίτερη ένταση το μείζον θέμα της εκ νέου δημοκρατικής νομιμοποίησης της ευρωπαϊκής ιδέας.

- Θεωρείτε πως η μέθοδος που αντιμετωπίζουν οι Ευρωπαίοι ηγέτες το εν λόγω ζήτημα είναι σωστή ή όχι;

Μια από τις θεμελιώδεις αρχές του ευρωπαϊκού κοινωνικού συμβολαίου ήταν ότι τα παιδιά θα ζούσαν καλύτερα από τους γονείς τους. Η αρχή αυτή δεν είναι πλέον αληθινή.

Ο κανόνας σήμερα σε ολόκληρη την Ευρώπη είναι η προσωρινότητα και η ατομική και κοινωνική ανασφάλεια σε όλες της τις μορφές. Οι νέοι δεν είναι μόνο θύματα μιας απίστευτα υψηλής ανεργίας, αφού ακόμα και όταν βρίσκουν δουλειά, το 60% είναι προσωρινές συμβάσεις από τις οποίες ελάχιστοι έχουν την πιθανότητα να αποδράσουν προς μια σχετικά πιο σταθερή θέση εργασίας.

Η υψηλότερη μόρφωση και τα πτυχία δεν προστατεύουν και δεν εγγυώνται την πρόσβαση αφού τα 2/3 των νέων στην Ευρώπη έχουν προσόντα ανώτερα από αυτά που απαιτούν οι θέσεις εργασίας τους.

Παράλληλα, ο εκδημοκρατισμός του εκπαιδευτικού συστήματος είναι μάλλον μια οφθαλμαπάτη αφού η πρόσβαση στις καλύτερες σχολές και πανεπιστήμια που εξασφαλίζουν και τις καλύτερες θέσεις εργασίας αποτελεί σχεδόν αποκλειστικό προνόμιο των ανώτερων εισοδηματικά τάξεων. Η συνέπεια είναι ότι η συντριπτική πλειονότητα των νέων στην Ευρώπη έχει ως μοναδική προοπτική την κοινωνική και οικονομική υποβάθμιση σε σχέση με τους γονείς τους.

Όσο η ανεργία, η προσωρινότητα, η υποβάθμιση και η φτώχεια αντιμετωπίζονται ως «κοινωνικά δράματα» που δεν σχετίζονται με τις κυρίαρχες οικονομικές πολιτικές, τόσο θα αυξάνεται η αναξιοπιστία της πολιτικής τάξης στην Ευρώπη, η ανεπάρκεια και αναποτελεσματικότητα των μέτρων και θα εντείνεται μεταξύ των ευρωπαίων πολιτών η αίσθηση υποκρισίας που αναδύεται από τις πρωτοβουλίες αυτές.

Να θυμίσουμε ότι πρόσφατη πρόταση αφορούσε την δαπάνη 6 δισ. ευρώ για 2 χρόνια, όταν στην Ευρώπη υπάρχουν σήμερα 10 εκατ. άνεργοι ως 29 ετών, δηλαδή 300 € τον χρόνο για τον καθένα.

Τις θέσεις εργασίας τις δημιουργούν οι παραγωγικές και ανταγωνιστικές επιχειρήσεις. Αλλά το μείζον πρόβλημα σήμερα είναι ότι οι εργαζόμενοι και η τεράστια μεσαία τάξη της Ευρώπης δεν έχουν αρκετή αγοραστική δύναμη για να αναπτυχθούν οι επιχειρήσεις και η οικονομία. Σε τελική ανάλυση, λοιπόν, είναι η αγοραστική δύναμη των εργαζομένων και της μεσαίας τάξης που δημιουργεί τις δουλειές. Είναι αναμφισβήτητη η αναγκαιότητα του ευρώ, αλλά ενός πραγματικά ευρωπαϊκού ευρώ. Η Ευρώπη πρέπει να αφήσει πίσω της τα οικονομικά της λιτότητας και της καταστροφής των κοινωνικών θεσμών και να επιστρέψει στα οικονομικά της ανάπτυξης, της ευημερίας και της κοινωνικής προόδου.

- Υπάρχει “εθνική” λύση στο πρόβλημα της ανεργίας και γενικότερα στα σύγχρονα εργασιακά προβλήματα που αντιμετωπίζει κάθε χώρα-μέλος της ΕΕ και, κυρίως, εκείνες του ευρωπαϊκού Νότου;

Η ανεργία είναι ένα ευρωπαϊκό πρόβλημα και μόνο στο επίπεδο αυτό μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά, αφού ούτε ισχυρές χώρες, όπως η Γαλλία, δεν μπορούν να το αντιμετωπίσουν με αποκλειστικά εθνικές πολιτικές.

Η αναγκαία συνθήκη είναι ο αναπροσανατολισμός των ευρωπαϊκών μακροοικονομικών πολιτικών προς τις κατευθύνσεις που περιγράψαμε παραπάνω. Αλλά δεν είναι επαρκής. Η ανεπάρκεια και αναποτελεσματικότητα της λεγόμενης ευρωπαϊκής πολιτικής για την απασχόληση οφείλεται, εκτός άλλων, στην εμμονή της λογικής «το ίδιο κοστούμι για όλους», δηλαδή τα ίδια μέτρα και προγράμματα για χώρες στις οποίες επικρατούν εντελώς διαφορετικές οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες.

Ακόμα και πριν την Μεγάλη Κρίση, η ανεργία στην Ελλάδα είχε εντελώς διαφορετικά δομικά χαρακτηριστικά σε σχέση με την Πορτογαλία, την Ιταλία ή την Δανία. Είναι παράλογο να προσπαθείς να αντιμετωπίσεις με την ίδια συνταγή τόσο ανόμοιες καταστάσεις και το μόνο βέβαιο είναι η αναποτελεσματική σπατάλη τεράστιων χρηματοδοτικών πόρων. Υπό το πρίσμα αυτό οι αντίστοιχες πρωτοβουλίες απαιτείται να αποκτήσουν μια πολύ μεγαλύτερη ευελιξία εφαρμογής σε εθνικό επίπεδο με παράλληλη εδραίωση ουσιαστικών μηχανισμών ελέγχου, εποπτείας και αξιολόγησης.

- Πως κρίνετε συνολικά τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης σε σχέση με την αντιμετώπιση της ανεργίας ένα περίπου χρόνο μετά την εκλογή της;

Νομίζω ότι είναι ανυπόφορα παθητική και αποσπασματική κυρίως λόγω της έλλειψης συγκροτημένου σχεδίου και προγραμματισμού, δηλαδή πολιτικής βούλησης.

Ενώ σήμερα οι προτεραιότητες είναι η ανακούφιση των οικογενειών που έχουν πληγεί βαρύτατα από την κρίση – κάτι που αναγνωρίζει ακόμα και η τρόικα– η ανάσχεση των απολύσεων και η καταπολέμηση της μαύρης εργασίας που φαίνεται ότι αγγίζει τους μισούς εργαζόμενους της χώρας, δαπανώνται πολύτιμοι πόροι για την «πρακτική άσκηση» των νέων, ωσάν να υπάρχουν χιλιάδες κενές θέσεις εργασίας που οι επιχειρήσεις δεν τις καλύπτουν γιατί δεν βρίσκουν κατάλληλους εργαζόμενους με εργασιακή εμπειρία.

Ένα μέτρο, δηλαδή, που πρέπει να λαμβάνεται στην έναρξη της οικονομικής ανάκαμψης, όχι στο χειρότερο σημείο της ύφεσης.

Ένα άθροισμα αποσπασματικών μέτρων δεν συνιστούν συγκροτημένη πολιτική. Αυτό είναι σαφές όχι μόνο στις ενέργειες του Υπ. Εργασίας αλλά και στην απρόσκοπτη διατήρηση του συνόλου των παθογενειών της «πολιτικής μικροοικονομίας της υπανάπτυξης» που χαρακτηρίζει τη λειτουργία των αγορών και του κράτους.

Για παράδειγμα μόνο αναφέρω, ότι ακόμα και σήμερα ένας μικροεπενδυτής στον τουρισμό πρέπει να περιμένει 5-7 χρόνια τον... Στρατό να χαράξει τον αιγιαλό σε ένα νησί του Αιγαίου, άλλα τόσα το Δασαρχείο να αποφανθεί για τα... πουρνάρια, ενώ ο τοπικός βουλευτής ή υπουργός είναι η μοναδική οδός για να αντικαταστήσουν μετά από μήνες την καμένη λάμπα του φάρου στο τοπικό λιμανάκι.

Αυτά μετά από 5 χρόνια της βαθύτερης κρίσης που έχει πλήξει ποτέ τη χώρα μας. Oι εξωτερικές αιτίες της ύφεσης δεν πρέπει να συμψηφίζονται με τα χρόνια δομικά προβλήματα και την χαμηλή ποιότητα που χαρακτηρίζει το ευρύτερο θεσμικό περιβάλλον της χώρας μας, δηλαδή τη δομή και την λειτουργία της οικονομίας, των αγορών, της εκπαίδευσης και του κράτους, στα οποία οφείλεται ένα σημαντικό μέρος της υστέρησης παραγωγικότητας και της ανεργίας.

- Ποιες παρεμβάσεις πρέπει να γίνουν από πλευράς ελληνικής κυβέρνησης και συνολικά από το σύνολο των κοινωνικών, συνδικαλιστικών και πολιτικών δυνάμεων της χώρας για να ανακοπεί το κύμα της ανεργίας;

Ο λόγος που δεν υπάρχει στη χώρα μας συγκροτημένη πολιτική σε σχεδόν οποιοδήποτε τομέα, δεν είναι ούτε τεχνικός ούτε οφείλεται αποκλειστικά στην ανεπάρκεια του πολιτικού προσωπικού. Είναι βαθειά πολιτικός.

Μια συνεκτική πολιτική μακράς πνοής αφήνει ελάχιστα περιθώρια στην εξυπηρέτηση πελατειακών, μικροκομματικών και συντεχνιακών επιδιώξεων.

Με τα σημερινά δεδομένα, για τη μείωση της ανεργίας σε επίπεδα χαμηλότερα από 10% απαιτείται στη καλύτερη περίπτωση μια 20ετία, εκτός αν ενταθεί η μετανάστευση με ότι αυτό συνεπάγεται για την κοινωνία, την οικονομία και το ασφαλιστικό σύστημα.

Αναγκαία συνθήκη για να αποτραπεί αυτή η προοπτική είναι η κατάρτιση ενός Εθνικού Σχεδίου Ανασυγκρότησης με συγκεκριμένη περιφερειακή διάσταση και με ιδιαίτερη έμφαση στην ποιότητα, αξιοπιστία και αποτελεσματικότητα των πολιτικών, διοικητικών και οικονομικών θεσμών στη βάση μιας ευρείας πολιτικής και κοινωνικής συμφωνίας και αντίστοιχων περιφερειακών συμφωνιών. Οι ικανές συνθήκες είναι:

Πρώτον, ο σχεδιασμός μιας συνεκτικής πολιτικής αγοράς εργασίας και απασχόλησης, με συγκεκριμένη περιφερειακή διάσταση και σε αντιδιαστολή με την επικοινωνιακή λογική των αποσπασματικών μέτρων, με προτεραιότητες:

(α) την αντιμετώπιση της μακροχρόνιας ανεργίας κυρίως στους νέους και τις οικογένειες χωρίς εργαζόμενους,

(β) την ανάσχεση των απολύσεων μέσω της μείωσης των εργοδοτικών εισφορών σε όσες επιχειρήσεις διατηρούν το προσωπικό τους και σχημάτων μειωμένου χρόνου εργασίας σε συνδυασμό με επαγγελματική κατάρτιση με χρήση υπαρχόντων πόρων (ΛΑΕΚ, ΕΣΠΑ),

(γ) την ριζική αναδιάρθρωση του συστήματος επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης και τη διεύρυνση του θεσμού της μαθητείας,

(δ) την ουσιαστική υποστήριξη της επιχειρηματικότητας, σε άμεση σύνδεση με τα ΑΕΙ/ΑΤΕΙ.

Δεύτερον, για να εφαρμοστούν αποτελεσματικά και αξιόπιστα οι πολιτικές αυτές, πρέπει να ανατεθούν εξολοκλήρου σε δυο maximum δημόσιους οργανισμούς μαζί με τους απαραίτητους πόρους, την εξασφάλιση της διοικητικής, περιφερειακής, λειτουργικής και επιχειρησιακής ευελιξίας τους αλλά και της δυνατότητάς τους να συμπράττουν με εξειδικευμένους φορείς για την παροχή των υπηρεσιών τους. Ακόμη και αν σχεδιαστεί επιτέλους μια συγκροτημένη πολιτική απασχόλησης, η αποτελεσματικότητα της θα κριθεί από τον βαθμό ουσιαστικής ενίσχυσης του ΟΑΕΔ και την επιτάχυνση της διαδικασίας εκσυγχρονισμού και εσωτερικής αναδιοργάνωσής του που εξελίσσεται εδώ και δυο χρόνια.

Αισθάνομαι ότι δεν έχουμε χάσει μόνο εισοδήματα και δουλειά αλλά την ελπίδα και την προοπτική. Για το λόγο αυτό εκτός από την θλίψη και την οργή, κυριαρχεί η ατομική και κοινωνική ανασφάλεια και ο φόβος. Ο φόβος βρίσκεται πίσω από κοινωνικές συμπεριφορές, από τάσεις και φαινόμενα μαζικής υποστήριξης ρατσιστικών φαινομένων. Πιστεύω ότι στην Ελλάδα θα κυριαρχήσουν τελικά η αποδοχή και η πρόοδος, ένα μεταρρυθμιστικό δυναμικό και ένα αίτημα ηθικότητας της δημόσιας ζωής. Το ερώτημα σήμερα είναι ποιος θα εκφράσει τα αιτήματα αυτά.