Παλιά μας τέχνη φίμωτρο

Οταν οι Πέρσες πολιορκούσαν τη Μίλητο και οι Ιωνες ζήτησαν από τη μητέρα πατρίδα της Μεγάλης Αποικίας βοήθεια, οι Αθηναίοι έσπευσαν με στόλο να βοηθήσουν στην πολιορκία. Δυστυχώς η πολιορκία καθυστερούσε και οι Αθηναίοι μετεκάλεσαν τον στόλο στον Πειραιά. Οταν η Μίλητος αλώθηκε ο ποιητής Φρύνιχος ζήτησε Χορό και δίδαξε την τραγωδία «Μιλήτου άλωσις». Οι Αθηναίοι που γέμισαν το αμφιθέατρο κάτω από την Ακρόπολη νιώθοντας τύψεις για την εγκατάλειψη της μεγάλης μικρασιατικής πόλης, έβαλαν τα κλάματα («το θέατρον έπεσεν με δάκρυα»). Και τότε, χάνοντας την ψυχραιμία του ο επώνυμος Αρχων απαγόρευσε τη συνέχιση των παραστάσεων. Ηταν η πρώτη λογοκρισία στον κόσμο που αφορούσε θεατρική παράσταση. Πού και από ποιους; Στη Δημοκρατική Αθήνα και τους εκλεγμένους δημοκρατικά ηγέτες της.

Αλλά ας μην απομακρυνθούμε. Το κώνειο ο Σωκράτης δεν το ήπιε και πέθανε για τις ιδέες του; Για το περιεχόμενο των ιδεών του, για την ελευθερία των θρησκευτικών και των εκπαιδευτικών του ιδεών; Θεωρήθηκε η διδασκαλία του αθεϊκή και ολέθρια για την αγωγή των νέων!

Εκτοτε το παιχνίδι αυτό καλά κρατεί:

Ο Κρόμγουελ, ο θρησκειομανής στην Αγγλία, αυτός, έκλεισε όλα τα θέατρα. Αργότερα οι λεπτεπίλεπτοι στα ήθη Γάλλοι κατέβασαν βίαια από τη σκηνή τον «Οθέλλο» του Σαίξπηρ γιατί ο μεταφραστής στα γαλλικά Αλφρέδος ντε Βινί στη σκηνή που ο Οθέλλος απαιτεί από τη Δυσδεμόνα το μαντίλι της μάγισσας μητέρας του που της το είχε χαρίσει, στις επανειλημμένες εκκλήσεις του Μαύρου «το μαντίλι, το μαντίλι» ο μεταφραστής έγραψε «μουσουάρ» που στα γαλλικά σημαίνει και το μυξομάντιλο! Εξαλλες οι κυρίες του εξώστη! Το έργο κατέβηκε. Ο θρίαμβος της μικροαστικής φινέτσας!

Είναι γνωστή, πιθανόν στους ειδήμονες, η μάχη του Ερνάνη, ρομαντικού έργου του Ουγκώ, που ξεσήκωσε τον γαλλικό ηθικοπλαστικό επαρχιωτισμό.

Ο Γκόγκολ στη Ρωσία του τσάρου υποχρεώθηκε να λογοδοτήσει δημόσια για τη σάτιρά του της δημοσιοϋπαλληλικής ρεμούλας.

Δεν πρόκειται ασφαλώς να θυμίσω το κυνήγι των μαγισσών στην Αμερική, τις πυρές της Ιεράς Εξέτασης όπου τις υπέστησαν μεγέθη σαν τον Τζορντάνο, ακόμη και η Ζαν ντ’ Αρκ· γιατί; Επειδή συνομιλούσε με την Παναγία. Και παραπέμπω εδώ στην ιδιοφυΐα του Μπέρναρ Σο στο ομώνυμο έργο του όπου η καταδίκη από τους ιεροεξεταστές σφραγίζεται όταν στην ερώτηση σε ποια γλώσσα της μιλούσε η Παρθένος, το αγράμματο κοριτσάκι είπε: «Μα στα Γαλλικά»! Στην πυρά! Η Παναγία των Καθολικών ομιλεί μόνον Λατινικά!!

Θυμίζω για τους πολύ νεότερους πως το 1934 το Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Φώτου Πολίτη ανέβασε το έργο του Στέφαν Τσβάιχ: «Του φτωχού τ’ αρνί». Το θέατρο πολιορκήθηκε από φασιστοειδή της εποχής, εμπνευσμένα από τα ρατσιστικά μηνύματα που έρχονταν από την άνοδο του Χίτλερ στη Γερμανία, και απαίτησαν βίαια να κατέβει το έργο. Γιατί; Θυμίζω ότι η υπόθεση αφορά ερωτική σχέση του Ναπολέοντα με μια παντρεμένη γυναίκα λοχαγού! Το έργο κατέβηκε γιατί ο Τσβάιχ ήταν Εβραίος!

Υστερα ήρθε ο Μεταξάς και σε κάθε σταυροδρόμι της Αθήνας φούντωσαν θαμειαί πυραί που λέει κι ο Ομηρος με προσάναμμα τα απαγορευμένα βιβλία! Ηταν τότε που αποσύρθηκε από τη σχολική πράξη η διδασκαλία της «Αντιγόνης», όπου μια αναρχούμενη ταμένη στους νεκρούς τα έβαζε παλικαρίσια με την εξουσία!

Εχουμε φαιδρές ιστορίες φίμωσης του λόγου κυρίως στο θέατρο και στη λογοτεχνία. Θυμίζω πως σύρθηκε σε δίκη ο Μενέλαος Λουντέμης για τη συλλογή διηγημάτων του «Οδός αβύσσου αριθμός μηδέν». Για την ιστορία μάλιστα αναφέρω πως το εξώφυλλο, ένα στρατόπεδο με γύρω γύρω συρματόπλεγμα, είχε φιλοτεχνήσει η ζωγράφος τότε και αργότερα ηθοποιός Ρίκα Διαλυνά!

Να θυμίσω πως σύρθηκε στα δικαστήρια και ο Μαρκήσιος ντε Σαντ (τα έργα του είναι πλέον κλασικά στη γαλλική γλώσσα) και ο Παζολίνι.

Η λογοκριτική διά του άμβωνος επέμβαση στην παράσταση του «Αγίου Πρεβέζης» από την Ιερά Σύνοδο είχε ως αποτέλεσμα να τραβήξει το θέαμα το κοινό πάνω από χίλιες παραστάσεις!

Στην Αμερική βρήκε «λαϊκή» θα έλεγα φανατική εθελοτυφλούσα αντίδραση το έργο του Αρθουρ Μίλερ «Οι μάγισσες του Σάλεμ» (εδώ παίχτηκε δύο φορές στο Εθνικό με σκηνοθέτες τον Σολομό και τον Δαμάτη χωρίς καμιά αντίδραση). Είναι μια καταλυτική κριτική του φανατισμού και αναφέρεται σε παρελθόντα γεγονότα «ανθρωποθυσιών» στον αμερικανικό χώρο. Ελα όμως που οι πονηροί κατάλαβαν πως ο αριστερός Μίλερ έγραψε και ανέβασε στη σκηνή μια αλληγορία που είχε να κάνει έμμεση αναφορά στις διώξεις των αριστερών διανοουμένων από τον γερουσιαστή Μακάρθι!

Πρόσφατα απασχόλησε την κοινή γνώμη και τα μέσα το κατέβασμα και το ανέβασμα μιας παράστασης στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού. Δεν είδα την παράσταση, δεν έχω επί του περιεχομένου γνώμη. Από όσα πριν κατέθεσα αντιλαμβάνεσθε ποια είναι η γνώμη μου για τη λογοκρισία. Πάνω απ’ όλα γιατί την έχω υποστεί. Οταν το 1970 στείλαμε υποχρεωτικά στη χουντική λογοκρισία τους στίχους μου στα «Χρονικά» του Μαρκόπουλου με τον Ξυλούρη και την αξέχαστη Μαρία Δημητριάδη, ο λογοκριτής λοχαγός έκοψε και απαγόρευσε δύο τραγούδια. Αργότερα ο Μαρκόπουλος σε ένα ειδικό αφιέρωμα τα τραγούδησε ο ίδιος με το πιάνο για να βρουν τη θέση τους στην ενότητα τα θέματα των κομμένων: ένας λοχαγός στην Αλβανία μετά την υποχρεωτική υποχώρηση πουλάει στολή και πηλήκιο στη Φλώρινα, αγοράζει ακορντεόν και στην Κατοχή ζητιανεύει στην Αιόλου. Στο άλλο καταγράφονταν βασανιστήρια πατριωτών στα υπόγεια των SS που βασάνιζαν με την υπόκρουση Μπετόβεν!

Τρεις φορές έχω κληθεί να υπερασπιστώ σε δικαστήριο μηνύσεις για απαγόρευση πνευματικών έργων. Η πρώτη φορά ήταν μεσούσης της χούντας. Οι εκδόσεις Αγκυρα των Παπαδημητρίου είχαν μεταφράσει από τα αγγλικά μια συνταρακτική μαρτυρία ενός κοριτσιού που είχε υπάρξει «γκρούπι» (οπαδός, φαν) ενός συγκροτήματος πανκ μουσικής, είχε εθιστεί στα ναρκωτικά και είχε υποχρεωθεί «φτιαγμένο» να «κοιμηθεί» με στρατιές μουσικών, μάνατζερ και οπαδών. Ευτυχώς ξέφυγε και αποφάσισε να γράψει την εμπειρία της για να προστατεύσει ανάλογα προσεχή θύματα. Η εδώ λογοκρισία απαγόρευσε την κυκλοφορία και έσυρε τους εκδότες στα δικαστήρια. Μάρτυρες κατηγορίας η γνωστή από τον Προμηθέα του Αισχύλου τριανδρία: ένας αστυνομικός, ένας παπάς και ένας δάσκαλος. Ελλάς το μεγαλείο σου.

Ημουν ο μόνος μάρτυρας υπεράσπισης, πολλοί είχαν αρνηθεί και φοβηθεί. Υπερασπίστηκα το βιβλίο και έφτασα να προτείνω να διανεμηθεί στα ελληνικά σχολεία για να προλάβουμε ανάλογα φαινόμενα. Το δικαστήριο αθώωσε τους εκδότες, το βιβλίο κυκλοφόρησε, με ένθετο μάλιστα την απόφαση του δικαστηρίου. Για την ιστορία: ο εισαγγελέας πρότεινε την αθώωση και συμμερίστηκε την πρότασή μου να γίνει γνωστό στην ελληνική νεολαία. Εισαγγελέας ο αείμνηστος Τσεβάς!!

Ημουν μάρτυρας υπεράσπισης όταν κάθησαν στο εδώλιο για προσβολή εθνικού συμβόλου ο μέγας γελοιογράφος Κώστας Μητρόπουλος και ο διευθυντής των «ΝΕΩΝ» Λέων Καραπαναγιώτης. Ο Μητρόπουλος είχε δημοσιεύσει κοντά στην 25η Μαρτίου ένα σκίτσο όπου σχολείο παρέλαυνε με τον σημαιοφόρο να κρατά υπερήφανα τη σημαία όπου στο κέντρο του σταυρού εικονιζόταν ο Σνούπι!

Προφητικό; Υπερασπίστηκα την ιδέα του Μητρόπουλου ως εν ενεργεία δάσκαλος καταθέτοντας προσωπικές εμπειρίες από την τάξη. Αθώωση.

Ημουν μάρτυρας υπεράσπισης όταν μηνύθηκε ο Χάρρυ Κλυνν που φωτογραφίστηκε στο εξώφυλλο του «Ταχυδρόμου» με έναν πελώριο σταυρό του Αγίου Ορους, σατιρίζοντας μια ανάλογη φωτογραφία τού τότε Προέδρου της Δημοκρατίας.

Υπερασπίστηκα το δικαίωμα της σάτιρας να υπερβάλλει και διαχώρισα τη σάτιρα που γίνεται στη συμπεριφορά ενός ατόμου και όχι στο όποιο αξίωμα, έστω και το ανώτατο, που φέρει.

Κατέφυγα στις προσωπικές μαρτυρίες γιατί με πληροφόρησαν (εγώ δεν έχω τέτοια μέσα) πως κάποιος περίμενε να πάρω θέση (για να δει!) πάνω στην υπόθεση Εθνικού - Ξηρού.

Αν θέλει λοιπόν τη γνώμη μου, αν ήμουν διευθυντής του Εθνικού θα λάβαινα γνώση του κειμένου και ταπεινά θα πρότεινα στη συγγραφέα να αφαιρέσει τον Καμί, να παραστήσει ολόκληρο το βιβλίο του τρομοκράτη, αλλά επί σκηνής ως βουβά πρόσωπα (Χορός) να έβαζε τον Αξαρλιάν και στο καροτσάκι τον Μουστακλή.

Μη προς κακοφανισμόν η σύνθεση του Χορού. Τα θύματα πάντα είναι τα ίδια, όπως και οι θύτες - υβριστές τυφλοί τα τ’ ώτα τα τ’ όμματα τον τε νουν.