Αρχαίο πνεύμα αθάνατο και κροκοδείλια δάκρυα
Χρύσα Κακατσάκη, www.badiera.gr, Δημοσιευμένο: 2016-06-11
Θρήνος, κλαυθμός και οδυρμός στο διαδίκτυο για τις προθέσεις του Υπουργείου Παιδείας αναφορικά με την κατάργηση της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών από το πρωτότυπο. Βγήκαν από τα σεντούκια και οι μαύρες πλερέζες για να πενθήσουν προκαταβολικά την ετοιμόρροπη δόξα. Πολύ φοβάμαι όμως ότι ανάμεσα σ’ εκείνους που έβαλαν την υπογραφή τους στο ψήφισμα που κυκλοφορεί, υπάρχουν πολλοί που δεν κοιτάχτηκαν ποτέ στον καθρέφτη για να δουν την αληθινή τους σχέση με το λαμπρό παρελθόν.
Ανθρωποι που το «έρως ανίκατε μάχαν» του Σοφοκλή και τους στίχους του Ομήρου με τη Ναυσικά τα έμαθαν από τις ταινίες της Βουγιουκλάκη. Γονείς που υπέκυψαν στα παρακάλια του κανακάρη τους για το τελευταίο μοντέλο του play station ή του tablet, αντί να του αγοράσουν ένα βιβλίο μυθολογίας ή έστω τις κωμωδίες του Αριστοφάνη σε κόμικ. Οδηγοί, οι οποίοι ως άλλοι Κολοκοτρωναίοι που καβάλα παν στο Ηρώδειο, παρκάρουν την Alfa Romeo τους στον πεζόδρομο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου αλλά συγκινούνται σφόδρα όταν σε κάποια ανάρτηση δουν ότι ο και ο Ελύτης έχει γράψει ποίημα για την κουρσάρα τους. Αυτοί που ξεσπαθώνουν κατά των Βρετανών γιατί δεν μας επιστρέφουν τα μάρμαρα, χωρίς ποτέ να έχουν επισκεφθεί έναν αρχαιολογικό χώρο. Εκείνοι που είναι πρόθυμοι να λυντσάρουν όσους έχουν διαφορετική άποψη αλλά περηφανεύονται για τη δημοκρατία του Περικλή. Τον Ι. Συκουτρή, τον μοναδικό Έλληνα φιλόλογο που έχει κάνει κριτική έκδοση (αποκατάσταση και σχολιασμό αρχαίου κειμένου) τον έφαγαν μπαμπέσικα οι κρεοπώλαι. Αν και περιζήτητος από ξένα πανεπιστήμια, δεν κατάφερε να εκλεγεί καθηγητής στην πατρίδα του, γιατί τόλμησε να γράψει μια επιστημονική και τεκμηριωμένη εισαγωγή στο Συμπόσιο του Πλάτωνα και οδηγήθηκε στην αυτοκτονία. Και το κερασάκι… Προ ημερών η Άννα Διαμαντοπούλου, πρώην υπουργός Παιδείας, είχε βάλει ως εικόνα εξωφύλλου στο Fb – απαύγασμα μεταμοντέρνου κιτς – ένα φριχτά παραποιημένο απόσπασμα από τον Αρεοπαγιτικό του Ισοκράτη. Κανείς από τους παρατρεχάμενους ή τους εκατοντάδες φίλους της που το κοινοποίησαν δεν μπήκε στον κόπο να το αντιπαραβάλει με το πρωτότυπο.
Άλλο τόσο αν-ούσια και ιδιοτελής διαχρονικά και η σχέση της επίσημης πολιτείας με την αρχαιότητα. Ανεβάζει τόνους τα μηχανήματα στην Ακρόπολη για να πανηγυρίσει τον ερχομό του Millenium, αλλά αφήνει επί μήνες απλήρωτους τους φύλακες των μουσείων ή μοιράζει αφειδώς άδειες για παραστάσεις σε αρχαία θέατρα για να μη δυσαρεστήσει την κομματική πελατεία. Πρόσφατο δείγμα αυτής της στοργής και προδέρμ προς τους επιφανείς προγόνους: Γιορτάζεται φέτος παγκοσμίως το έτος Αριστοτέλη και το Υπουργείο Παιδείας ναι μεν έχει θέσει υπό την αιγίδα του εκδηλώσεις διαφόρων φορέων, αλλά το ίδιο δεν έχει οργανώσει καμία.
Οσοι λοιπόν υψώνουν μεσίστιες τις σημαίες, οφείλουν να ξέρουν ότι η διδασκαλία των αρχαίων είναι το δένδρο από το δάσος με τις χρόνιες παθογένειες του γλωσσικού ζητήματος και του εκπαιδευτικού συστήματος. Κρατάει χρόνια αυτή η κολόνια. Γύρω από την έμφαση στην επαγγελματική κατάρτιση του Καποδίστρια και την υπέρμετρη αρχαιοπληξία των Βαυαρών επί Όθωνα, δίκην διχασμένης προσωπικότητας, περιστράφηκαν όλες οι πολιτικές επί του θέματος. Μέχρι και αίμα χύθηκε στα Ευαγγελικά και τα Ορεστειακά, τα επεισοδιακά συλλαλητήρια στις αρχές του 20ου αιώνα για τις μεταφράσεις στη δημοτική του Ευαγγελίου και της τριλογίας του Αισχύλου αντίστοιχα. Τότε όμως ήταν ακόμη νωπή η έντονη διαμάχη ανάμεσα στους «μαλλιαρούς» δημοτικιστές και τους γλωσσαμύντορες αρχαϊστές. Ανεπούλωτο και το τραύμα από τον «ατυχή» πόλεμο του 1897 που επιδείνωσε την εθνική μειονεξία. Έκτοτε όμως κύλησε πολύ νερό στ’ αυλάκι. Οι εθνι(κιστι)κές εξάρσεις, οι ταξικές ερμηνείες οι πολιτικές καπηλείες και οι τσαπατσούλικοι πειραματισμοί κάποτε πρέπει να λάβουν τέλος. Από τη στιγμή που η αρχαία ελληνική γραμματεία έχει καταστεί οικουμενικό κτήμα είναι τουλάχιστον ανόητο εμείς να εξακολουθούμε να τσακωνόμαστε για κάτι που θα έπρεπε να έχει λυθεί από καιρό.
Σε μια κοινωνία που επιβραβεύει την αμορφωσιά και την κουτοπονηριά πρώτιστο ΚΑΘΗΚΟΝ του Υπουργείου Παιδείας είναι να επαναφέρει, με όποιο τρόπο θεωρήσει σκόπιμο, την αγάπη για τη γνώση. Καλός ο αυτοσχεδιασμός στο θέατρο, αλλά όχι στην πολιτική πράξη. Αν στις μέρες μας έχει κάποιο νόημα η φράση του Βιτγκενστάιν ότι «τα όρια ενός ανθρώπου καθορίζονται από τα όρια της γλώσσας του», τότε ο κ. Φίλης και οι σύμβουλοί του ας βρουν το χαμένο μέτρο ή το χαμένο κέντρο του Ζ. Λορεντζάτου: «Η ψεύτικη ζωή μας κάνει ψεύτικη και τη γλώσσα μας (…) η αλήθεια δεν επιβάλλεται από τη γλώσσα στη ζωή, αλλά από τη ζωή στη γλώσσα. Με νομοθετικά διατάγματα δεν σώζεται η λαλιά των ανθρώπων». Να δείξει κίτρινη κάρτα στον κάθε Άδωνι που είναι ικανός να μας πει ότι το ο λαϊκισμός προέρχεται ετυμολογικά από το like και το άι σιχτίρ από το «αεί σε οικτίρω» (το έχουμε δει κι αυτό), αλλά να μην του χαλαλίσει και μια πολιτισμική κιβωτό που ανήκει σε όλους. Αν ο αρχαίος λόγος στα χέρια κάποιων ωμών εμπόρων έγινε ορισμένες φορές όργανο αντιδημοκρατικών καθεστώτων και ιστορικών φαντασμάτων, αυτό δεν τον εξουσιοδοτεί να επιμένει σε υπεραπλουστεύσεις και ιδεοληψίες.
Οι σπόροι της παιδείας, εφόσον αυτή είναι η επωνυμία του αρμόδιου υπουργείου, βλασταίνουν αργά. Δεν αποτελούν συνάρτηση του ακαριαίου χρόνου και τα αποτελέσματά τους δεν ταυτίζονται με τα βραχυπρόθεσμα κέρδη των ευκαιριακών επενδυτών. Οι συνολικές επικείμενες αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα επομένως να συνοδευτούν από ένα όραμα το οποίο να αντιστέκεται στον παγκοσμιοποιημένο πολτό που απεχθάνεται τους σκεπτόμενους πολίτες και επιδοτεί τους διεκπεραιωτές. Να υπερβαίνει τα κομματικά σύνδρομα και σύνορα και να ξεπερνά τον φόβο από τις αντιδράσεις. Διαφορετικά, θα συνεχίσουμε να ψωνίζουμε από τα καλάθια των εκπτώσεων και να λιθοβολούμε τη Σταχτοπούτα ότι πρόδωσε την κοινωνική της τάξη επειδή φόρεσε το χρυσό γοβάκι.
Ανθρωποι που το «έρως ανίκατε μάχαν» του Σοφοκλή και τους στίχους του Ομήρου με τη Ναυσικά τα έμαθαν από τις ταινίες της Βουγιουκλάκη. Γονείς που υπέκυψαν στα παρακάλια του κανακάρη τους για το τελευταίο μοντέλο του play station ή του tablet, αντί να του αγοράσουν ένα βιβλίο μυθολογίας ή έστω τις κωμωδίες του Αριστοφάνη σε κόμικ. Οδηγοί, οι οποίοι ως άλλοι Κολοκοτρωναίοι που καβάλα παν στο Ηρώδειο, παρκάρουν την Alfa Romeo τους στον πεζόδρομο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου αλλά συγκινούνται σφόδρα όταν σε κάποια ανάρτηση δουν ότι ο και ο Ελύτης έχει γράψει ποίημα για την κουρσάρα τους. Αυτοί που ξεσπαθώνουν κατά των Βρετανών γιατί δεν μας επιστρέφουν τα μάρμαρα, χωρίς ποτέ να έχουν επισκεφθεί έναν αρχαιολογικό χώρο. Εκείνοι που είναι πρόθυμοι να λυντσάρουν όσους έχουν διαφορετική άποψη αλλά περηφανεύονται για τη δημοκρατία του Περικλή. Τον Ι. Συκουτρή, τον μοναδικό Έλληνα φιλόλογο που έχει κάνει κριτική έκδοση (αποκατάσταση και σχολιασμό αρχαίου κειμένου) τον έφαγαν μπαμπέσικα οι κρεοπώλαι. Αν και περιζήτητος από ξένα πανεπιστήμια, δεν κατάφερε να εκλεγεί καθηγητής στην πατρίδα του, γιατί τόλμησε να γράψει μια επιστημονική και τεκμηριωμένη εισαγωγή στο Συμπόσιο του Πλάτωνα και οδηγήθηκε στην αυτοκτονία. Και το κερασάκι… Προ ημερών η Άννα Διαμαντοπούλου, πρώην υπουργός Παιδείας, είχε βάλει ως εικόνα εξωφύλλου στο Fb – απαύγασμα μεταμοντέρνου κιτς – ένα φριχτά παραποιημένο απόσπασμα από τον Αρεοπαγιτικό του Ισοκράτη. Κανείς από τους παρατρεχάμενους ή τους εκατοντάδες φίλους της που το κοινοποίησαν δεν μπήκε στον κόπο να το αντιπαραβάλει με το πρωτότυπο.
Άλλο τόσο αν-ούσια και ιδιοτελής διαχρονικά και η σχέση της επίσημης πολιτείας με την αρχαιότητα. Ανεβάζει τόνους τα μηχανήματα στην Ακρόπολη για να πανηγυρίσει τον ερχομό του Millenium, αλλά αφήνει επί μήνες απλήρωτους τους φύλακες των μουσείων ή μοιράζει αφειδώς άδειες για παραστάσεις σε αρχαία θέατρα για να μη δυσαρεστήσει την κομματική πελατεία. Πρόσφατο δείγμα αυτής της στοργής και προδέρμ προς τους επιφανείς προγόνους: Γιορτάζεται φέτος παγκοσμίως το έτος Αριστοτέλη και το Υπουργείο Παιδείας ναι μεν έχει θέσει υπό την αιγίδα του εκδηλώσεις διαφόρων φορέων, αλλά το ίδιο δεν έχει οργανώσει καμία.
Οσοι λοιπόν υψώνουν μεσίστιες τις σημαίες, οφείλουν να ξέρουν ότι η διδασκαλία των αρχαίων είναι το δένδρο από το δάσος με τις χρόνιες παθογένειες του γλωσσικού ζητήματος και του εκπαιδευτικού συστήματος. Κρατάει χρόνια αυτή η κολόνια. Γύρω από την έμφαση στην επαγγελματική κατάρτιση του Καποδίστρια και την υπέρμετρη αρχαιοπληξία των Βαυαρών επί Όθωνα, δίκην διχασμένης προσωπικότητας, περιστράφηκαν όλες οι πολιτικές επί του θέματος. Μέχρι και αίμα χύθηκε στα Ευαγγελικά και τα Ορεστειακά, τα επεισοδιακά συλλαλητήρια στις αρχές του 20ου αιώνα για τις μεταφράσεις στη δημοτική του Ευαγγελίου και της τριλογίας του Αισχύλου αντίστοιχα. Τότε όμως ήταν ακόμη νωπή η έντονη διαμάχη ανάμεσα στους «μαλλιαρούς» δημοτικιστές και τους γλωσσαμύντορες αρχαϊστές. Ανεπούλωτο και το τραύμα από τον «ατυχή» πόλεμο του 1897 που επιδείνωσε την εθνική μειονεξία. Έκτοτε όμως κύλησε πολύ νερό στ’ αυλάκι. Οι εθνι(κιστι)κές εξάρσεις, οι ταξικές ερμηνείες οι πολιτικές καπηλείες και οι τσαπατσούλικοι πειραματισμοί κάποτε πρέπει να λάβουν τέλος. Από τη στιγμή που η αρχαία ελληνική γραμματεία έχει καταστεί οικουμενικό κτήμα είναι τουλάχιστον ανόητο εμείς να εξακολουθούμε να τσακωνόμαστε για κάτι που θα έπρεπε να έχει λυθεί από καιρό.
Σε μια κοινωνία που επιβραβεύει την αμορφωσιά και την κουτοπονηριά πρώτιστο ΚΑΘΗΚΟΝ του Υπουργείου Παιδείας είναι να επαναφέρει, με όποιο τρόπο θεωρήσει σκόπιμο, την αγάπη για τη γνώση. Καλός ο αυτοσχεδιασμός στο θέατρο, αλλά όχι στην πολιτική πράξη. Αν στις μέρες μας έχει κάποιο νόημα η φράση του Βιτγκενστάιν ότι «τα όρια ενός ανθρώπου καθορίζονται από τα όρια της γλώσσας του», τότε ο κ. Φίλης και οι σύμβουλοί του ας βρουν το χαμένο μέτρο ή το χαμένο κέντρο του Ζ. Λορεντζάτου: «Η ψεύτικη ζωή μας κάνει ψεύτικη και τη γλώσσα μας (…) η αλήθεια δεν επιβάλλεται από τη γλώσσα στη ζωή, αλλά από τη ζωή στη γλώσσα. Με νομοθετικά διατάγματα δεν σώζεται η λαλιά των ανθρώπων». Να δείξει κίτρινη κάρτα στον κάθε Άδωνι που είναι ικανός να μας πει ότι το ο λαϊκισμός προέρχεται ετυμολογικά από το like και το άι σιχτίρ από το «αεί σε οικτίρω» (το έχουμε δει κι αυτό), αλλά να μην του χαλαλίσει και μια πολιτισμική κιβωτό που ανήκει σε όλους. Αν ο αρχαίος λόγος στα χέρια κάποιων ωμών εμπόρων έγινε ορισμένες φορές όργανο αντιδημοκρατικών καθεστώτων και ιστορικών φαντασμάτων, αυτό δεν τον εξουσιοδοτεί να επιμένει σε υπεραπλουστεύσεις και ιδεοληψίες.
Οι σπόροι της παιδείας, εφόσον αυτή είναι η επωνυμία του αρμόδιου υπουργείου, βλασταίνουν αργά. Δεν αποτελούν συνάρτηση του ακαριαίου χρόνου και τα αποτελέσματά τους δεν ταυτίζονται με τα βραχυπρόθεσμα κέρδη των ευκαιριακών επενδυτών. Οι συνολικές επικείμενες αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα επομένως να συνοδευτούν από ένα όραμα το οποίο να αντιστέκεται στον παγκοσμιοποιημένο πολτό που απεχθάνεται τους σκεπτόμενους πολίτες και επιδοτεί τους διεκπεραιωτές. Να υπερβαίνει τα κομματικά σύνδρομα και σύνορα και να ξεπερνά τον φόβο από τις αντιδράσεις. Διαφορετικά, θα συνεχίσουμε να ψωνίζουμε από τα καλάθια των εκπτώσεων και να λιθοβολούμε τη Σταχτοπούτα ότι πρόδωσε την κοινωνική της τάξη επειδή φόρεσε το χρυσό γοβάκι.
