Ποια Ελλάδα το 2021;
Π.Κ. Ιωακειμίδης, Το Βήμα της Κυριακής, Δημοσιευμένο: 2016-08-07
Το 2021 έχει ήδη σηματοδοτηθεί ως έτος-σταθμός στην πορεία της χώρας, καθώς τότε συμπληρώνονται 200 χρόνια από την έναρξη της επανάστασης για την ανεξαρτησία και τη συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους. Ο πρωθυπουργός Αλ. Τσίπρας παρουσιάζοντας τις προτάσεις του για τη συνταγματική αναθεώρηση μίλησε για την «Ελλάδα του 2021» στην οποία «θα έχει ανοίξει ο δρόμος για μια αξιοβίωτη ζωή για όλους τους πολίτες. Για μια κοινωνία ευημερίας, δικαιοσύνης, ελευθερίας και ισότητας. Για μια πολιτεία δημοκρατίας και αξιοπρέπειας». Ενα ομολογουμένως ρόδινο σενάριο. Μέσα σε πέντε χρόνια, σύμφωνα με το σενάριο-αφήγημα αυτό, η Ελλάδα θα έχει γίνει η χώρα της ευημερίας, της δικαιοσύνης, της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Το σενάριο φαίνεται να εκκινεί από μια ανομολόγητη θέση ότι τίποτα απ’ όλα αυτά δεν έχει, τουλάχιστον σε επαρκή βαθμό, επιτευχθεί μέσα στα 195 χρόνια από την έναρξη του αγώνα της ανεξαρτησίας αλλά θα επιτευχθούν μέσα στα επόμενα πέντε με την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ, ώστε το 2021 να βρει τη χώρα σε αυτή την ευτυχή κατάσταση. Πόσο ρεαλιστικό όμως είναι αυτό το αισιόδοξο σενάριο με τη σημερινή κυβέρνηση στην εξουσία; Και πόσο πιστεύουν οι έλληνες πολίτες σε αυτές τις λαμπρές προοπτικές, ότι δηλαδή σε πέντε περίπου χρόνια θα ζουν σε μιαν άλλη σχεδόν χώρα;
Η απάντηση είναι απλή και θλιβερή. Η συντριπτική πλειονότητα των πολιτών δεν πιστεύει σε μια καλύτερη προοπτική, δεν βλέπει με καμιά αισιοδοξία το μέλλον και πάντως δεν φαίνεται να πιστεύει (όπως πίστευε για κάποιο διάστημα) ότι αυτό το καλύτερο μέλλον μπορεί να το φέρει ο ΣΥΡΙΖΑ. Αυτό λένε τουλάχιστον συστηματικά οι δημοσκοπήσεις. Και πάντως δεν φαίνεται να πιστεύουν στις προοπτικές αυτές οι νέοι, μορφωμένοι άνθρωποι οι οποίοι αναζητούν «μέλλον και προοπτικές» σε άλλες χώρες ανά την υφήλιο. Ο ΣΥΡΙΖΑ έχασε, και μάλλον οριστικά, «το πλεονέκτημα του κόμματος της προοπτικής, του μέλλοντος». Και, όπως είχε γράψει κάποτε ο M. Duverger, όταν συμβεί αυτό επέρχεται συνήθως και το τέλος.
Βεβαίως ειλικρινά θα ευχόταν κάποιος το αισιόδοξο σενάριο Τσίπρα να υλοποιηθεί. Αλλά με τον ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία (ή και ανεξάρτητα από τον ΣΥΡΙΖΑ) ποιοι είναι οι κίνδυνοι/απειλές που η χώρα αντιμετωπίζει, ως αρνητικά σενάρια, στην πορεία προς το έτος-σταθμό 2021; Θα κατέγραφα πέντε απειλές:
(i) της οικονομικής στασιμότητας,
(ii) της ελεγχόμενης δημοκρατίας,
(iii) του «αποτυχημένου κράτους»,
(iv) της εξωτερικής εμπλοκής,
(v) της ευρωπαϊκής εξασθένησης.
(i) Οικονομική στασιμότητα. Για να γίνει η Ελλάδα χώρα ευημερίας κ.λπ. το 2021, θα πρέπει να εκπληρωθούν πολλοί παράγοντες, εσωτερικοί και εξωτερικοί, πολιτικοί και οικονομικοί. Αλλά πέρα και πάνω απ’ όλα η ευημερία προϋποθέτει ανάπτυξη και απασχόληση, που με τη σειρά τους προϋποθέτουν επενδύσεις, επενδύσεις, επενδύσεις. Ενα επενδυτικό σοκ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προβλέπει ότι η ανάπτυξη θα επιστρέψει το 2017 (+2,7%). Ωστόσο, αξιόπιστες εκτιμήσεις αναφέρουν ότι η χώρα χρειάζεται επενδύσεις ύψους 100 δισ. για τα επόμενα πέντε χρόνια για «να παραχθεί» αξιοπρεπής ανάπτυξη και απασχόληση, δηλαδή ευημερία. Οι επενδύσεις αυτές θα πρέπει να προέλθουν κυρίως από ξένους ιδιώτες. Αλλά με τα σημερινά δεδομένα υπάρχει τέτοια προοπτική; Μάλλον όχι. Οποια ιδιωτική επένδυση γίνεται αυτή τη στιγμή αποτελεί ουσιαστικά «συνέχεια» του παρελθόντος (COSCO κ.λπ.). Επομένως κάτω από τις κρατούσες συνθήκες η οικονομική στασιμότητα παρά η ευημερία διαφαίνεται ως η προοπτική για το 2021. Δυστυχώς.
(ii) Ελεγχόμενη δημοκρατία. Εάν τα πολιτικά, συνταγματικά, θεσμικά σχέδια της κυβέρνησης (προτάσεις για συνταγματική αναθεώρηση κ.λπ.) υλοποιηθούν, τότε δεν οδηγούμεθα το 2021 σε περισσότερη δημοκρατία αλλά σε «ελεγχόμενη δημοκρατία» αυταρχικού μάλλον τύπου. Γιατί αν κάποιος πιστεύει ότι π.χ. η γενικευμένη χρήση των δημοψηφισμάτων και ο περιορισμός των τηλεοπτικών αδειών σε τέσσερις συνιστούν διεύρυνση της... δημοκρατίας, τότε μάλλον έχει περίεργη αντίληψη για το εν λόγω πολίτευμα. Και πάντως όχι αντίληψη δυτικοευρωπαϊκού τύπου.
(iii) «Αποτυχημένο κράτος». Ο κίνδυνος να διολισθήσει η Ελλάδα στην κατηγορία του «αποτυχημένου κράτους» δεν είναι εντελώς αμελητέος. Τα σημάδια υπάρχουν. Το κράτος αδυνατεί ήδη να επιβάλει την εξουσιαστική παρουσία του σε ορισμένους θύλακες (π.χ. Εξάρχεια) ή να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά έκνομα φαινόμενα (π.χ. καταλήψεις).
(iv) Εξωτερική εμπλοκή. Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα αποτελεί χώρο σταθερότητας, ο κίνδυνος μιας εξωτερικής εμπλοκής δεν μπορεί να αποκλειστεί ιδιαίτερα μετά τις δραματικές εξελίξεις στην Τουρκία αλλά και τη γενικότερη αστάθεια του περιφερειακού περιβάλλοντος. Η Τουρκία έχει καταστεί μια ασταθής και, κυρίως, απρόβλεπτη χώρα στη συμπεριφορά της υπό τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Τίποτα δεν μπορεί να αποκλεισθεί με βεβαιότητα. Ακόμη και το να επιχειρήσει μια εξωτερική περιπέτεια (σύγκρουση στο Αιγαίο, Κυπριακό, Προσφυγικό κ.λπ.).
(v) Ευρωπαϊκή εξασθένηση. Το σενάριο η Ευρωπαϊκή Ενωση να οδηγηθεί σε τραυματική εξασθένηση ιδιαίτερα μετά το Brexit (εάν γίνει) και τις πολλαπλές κρίσεις που αντιμετωπίζει δεν είναι τόσο απόμακρο. Αλλά όσο εξασθενεί η Ευρώπη πολύ περισσότερο εξασθενεί η Ελλάδα. Ισχυρή Ελλάδα προϋποθέτει ισχυρή Ευρώπη. Το 2021 τερματίζονται οι σημερινές δημοσιονομικές προοπτικές / χρηματοδοτήσεις ΕΣΠΑ. Τι θα γίνει μετά σε μια εξασθενημένη Ευρώπη;
Θα μπορούσαν αυτοί οι κίνδυνοι/απειλές ή τουλάχιστον όσοι συνδέονται με το εσωτερικό περιβάλλον να ακυρωθούν στην πορεία προς το 2021; Θα μπορούσαν, αλλά με ένα άλλο πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων και άλλον σχηματισμό πολιτικών δυνάμεων με επίκεντρο την Κεντροαριστερά.
Η απάντηση είναι απλή και θλιβερή. Η συντριπτική πλειονότητα των πολιτών δεν πιστεύει σε μια καλύτερη προοπτική, δεν βλέπει με καμιά αισιοδοξία το μέλλον και πάντως δεν φαίνεται να πιστεύει (όπως πίστευε για κάποιο διάστημα) ότι αυτό το καλύτερο μέλλον μπορεί να το φέρει ο ΣΥΡΙΖΑ. Αυτό λένε τουλάχιστον συστηματικά οι δημοσκοπήσεις. Και πάντως δεν φαίνεται να πιστεύουν στις προοπτικές αυτές οι νέοι, μορφωμένοι άνθρωποι οι οποίοι αναζητούν «μέλλον και προοπτικές» σε άλλες χώρες ανά την υφήλιο. Ο ΣΥΡΙΖΑ έχασε, και μάλλον οριστικά, «το πλεονέκτημα του κόμματος της προοπτικής, του μέλλοντος». Και, όπως είχε γράψει κάποτε ο M. Duverger, όταν συμβεί αυτό επέρχεται συνήθως και το τέλος.
Βεβαίως ειλικρινά θα ευχόταν κάποιος το αισιόδοξο σενάριο Τσίπρα να υλοποιηθεί. Αλλά με τον ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία (ή και ανεξάρτητα από τον ΣΥΡΙΖΑ) ποιοι είναι οι κίνδυνοι/απειλές που η χώρα αντιμετωπίζει, ως αρνητικά σενάρια, στην πορεία προς το έτος-σταθμό 2021; Θα κατέγραφα πέντε απειλές:
(i) της οικονομικής στασιμότητας,
(ii) της ελεγχόμενης δημοκρατίας,
(iii) του «αποτυχημένου κράτους»,
(iv) της εξωτερικής εμπλοκής,
(v) της ευρωπαϊκής εξασθένησης.
(i) Οικονομική στασιμότητα. Για να γίνει η Ελλάδα χώρα ευημερίας κ.λπ. το 2021, θα πρέπει να εκπληρωθούν πολλοί παράγοντες, εσωτερικοί και εξωτερικοί, πολιτικοί και οικονομικοί. Αλλά πέρα και πάνω απ’ όλα η ευημερία προϋποθέτει ανάπτυξη και απασχόληση, που με τη σειρά τους προϋποθέτουν επενδύσεις, επενδύσεις, επενδύσεις. Ενα επενδυτικό σοκ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προβλέπει ότι η ανάπτυξη θα επιστρέψει το 2017 (+2,7%). Ωστόσο, αξιόπιστες εκτιμήσεις αναφέρουν ότι η χώρα χρειάζεται επενδύσεις ύψους 100 δισ. για τα επόμενα πέντε χρόνια για «να παραχθεί» αξιοπρεπής ανάπτυξη και απασχόληση, δηλαδή ευημερία. Οι επενδύσεις αυτές θα πρέπει να προέλθουν κυρίως από ξένους ιδιώτες. Αλλά με τα σημερινά δεδομένα υπάρχει τέτοια προοπτική; Μάλλον όχι. Οποια ιδιωτική επένδυση γίνεται αυτή τη στιγμή αποτελεί ουσιαστικά «συνέχεια» του παρελθόντος (COSCO κ.λπ.). Επομένως κάτω από τις κρατούσες συνθήκες η οικονομική στασιμότητα παρά η ευημερία διαφαίνεται ως η προοπτική για το 2021. Δυστυχώς.
(ii) Ελεγχόμενη δημοκρατία. Εάν τα πολιτικά, συνταγματικά, θεσμικά σχέδια της κυβέρνησης (προτάσεις για συνταγματική αναθεώρηση κ.λπ.) υλοποιηθούν, τότε δεν οδηγούμεθα το 2021 σε περισσότερη δημοκρατία αλλά σε «ελεγχόμενη δημοκρατία» αυταρχικού μάλλον τύπου. Γιατί αν κάποιος πιστεύει ότι π.χ. η γενικευμένη χρήση των δημοψηφισμάτων και ο περιορισμός των τηλεοπτικών αδειών σε τέσσερις συνιστούν διεύρυνση της... δημοκρατίας, τότε μάλλον έχει περίεργη αντίληψη για το εν λόγω πολίτευμα. Και πάντως όχι αντίληψη δυτικοευρωπαϊκού τύπου.
(iii) «Αποτυχημένο κράτος». Ο κίνδυνος να διολισθήσει η Ελλάδα στην κατηγορία του «αποτυχημένου κράτους» δεν είναι εντελώς αμελητέος. Τα σημάδια υπάρχουν. Το κράτος αδυνατεί ήδη να επιβάλει την εξουσιαστική παρουσία του σε ορισμένους θύλακες (π.χ. Εξάρχεια) ή να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά έκνομα φαινόμενα (π.χ. καταλήψεις).
(iv) Εξωτερική εμπλοκή. Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα αποτελεί χώρο σταθερότητας, ο κίνδυνος μιας εξωτερικής εμπλοκής δεν μπορεί να αποκλειστεί ιδιαίτερα μετά τις δραματικές εξελίξεις στην Τουρκία αλλά και τη γενικότερη αστάθεια του περιφερειακού περιβάλλοντος. Η Τουρκία έχει καταστεί μια ασταθής και, κυρίως, απρόβλεπτη χώρα στη συμπεριφορά της υπό τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Τίποτα δεν μπορεί να αποκλεισθεί με βεβαιότητα. Ακόμη και το να επιχειρήσει μια εξωτερική περιπέτεια (σύγκρουση στο Αιγαίο, Κυπριακό, Προσφυγικό κ.λπ.).
(v) Ευρωπαϊκή εξασθένηση. Το σενάριο η Ευρωπαϊκή Ενωση να οδηγηθεί σε τραυματική εξασθένηση ιδιαίτερα μετά το Brexit (εάν γίνει) και τις πολλαπλές κρίσεις που αντιμετωπίζει δεν είναι τόσο απόμακρο. Αλλά όσο εξασθενεί η Ευρώπη πολύ περισσότερο εξασθενεί η Ελλάδα. Ισχυρή Ελλάδα προϋποθέτει ισχυρή Ευρώπη. Το 2021 τερματίζονται οι σημερινές δημοσιονομικές προοπτικές / χρηματοδοτήσεις ΕΣΠΑ. Τι θα γίνει μετά σε μια εξασθενημένη Ευρώπη;
Θα μπορούσαν αυτοί οι κίνδυνοι/απειλές ή τουλάχιστον όσοι συνδέονται με το εσωτερικό περιβάλλον να ακυρωθούν στην πορεία προς το 2021; Θα μπορούσαν, αλλά με ένα άλλο πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων και άλλον σχηματισμό πολιτικών δυνάμεων με επίκεντρο την Κεντροαριστερά.
