Η δίκη του εργατικού κινήματος

Έχει αληθινά νόημα να κατηγορούμε το εργατικό κίνημα μαρξιστικής έμπνευσης για βίαιη ή ακόμη και μιλιταριστική τάση;

Μετά το 1848 η σύγκρουση προσέλαβε ριζοσπαστικό χαρακτήρα, με την έννοια ότι για τον Μαρξ η αντίθεση κεφαλαίου εργασίας δεν μπορεί να οδηγηθεί σε διαλογική σύνθεση.

1 Αλλά πώς μπορούμε να λησμονούμε ότι οι πόλεμοι καταγγέλθηκαν ήδη από τους πρώτους σοσιαλιστές ως εργαλεία των κυρίαρχων τάξεων, ότι το εργατικό κίνημα γεννιέται διεθνιστικό και υφίσταται τις συνέπειες κατηγορούμενο ότι δεν είναι αρκετά πατριωτικό, σε σημείο μάλιστα που στους πολέμους της χώρας του κατά κανόνα διασπάται;

Κι έπειτα, ο πόλεμος αποβλέπει στην κατάληψη ενός άλλου εδάφους, ενώ η κοινωνική σύγκρουση αποβλέπει στο μετασχηματισμό των σχέσεων παραγωγής στη δική μας χώρα. Δεν αποβλέπει σε εθνικές κατακτήσεις, δεν θέλει υπηκόους.

Με βάση τη λογική της κοινωνικής σύγκρουσης η ανθρωπότητα είναι οριζόντια διαιρεμένη από τις διαφορές ιδιοκτησίας, εξουσιών, κοινωνικής τάξης, ενώ τα κράτη αποτελούν τις κάθετες εκφράσεις μιας εδαφικής επικράτειας.

2 Αν υπήρξε μια ανανέωση στο κλασικό παράδειγμα του πολιτικού είναι εκείνη του μαρξισμού. Αντιτείνουν σε αυτό ότι η επανάσταση του 1917, αν και δεν ήταν στρατιωτική, γέννησε ένα κράτος που διέθετε στρατό και που επισκίασε το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα. Αυτό είναι αληθινό μέχρις ένα ορισμένο σημείο. Η υπεράσπιση του «εργατικού κράτους», του «πολιορκημένου οχυρού», δεν ήταν ο λόγος ίδρυσης των κομμουνιστικών κομμάτων, αν και απέκτησε βαρύνουσα σημασία στον Ψυχρό Πόλεμο.

Και το ότι υπήρχε ένα πρόβλημα ήταν σαφές στην Τρίτη Διεθνή, όπου συζητούσαν για το αν μπορεί να υπάρξει σοσιαλισμός σε μία μόνο χώρα, η οποία θα ήταν «νησί» σε ένα διαφορετικό και εχθρικό κόσμο και επομένως θα ήταν υποχρεωμένη να αμύνεται.

Η νεαρή χώρα των σοβιέτ χρειάστηκε να γίνει κράτος και να εξοπλιστεί. Σχετικά με αυτό η λενιστική ομάδα διαιρέθηκε, η εξωτερική πολιορκία και τα εσωτερικά όρια των ηγετών που παρέμειναν στην κονίστρα οδήγησαν σύντομα στο να προτιμηθεί η πολιτική συγκράτηση σε σχέση με τον κοινωνικό μετασχηματισμό. Οταν κυριαρχούν οι προτεραιότητες του κράτους, η κοινωνική επανάσταση παύει.

Επρεπε επομένως να μην κάνουν το 1917; Αυτό υπήρξε τότε το δίλημμα, και θα ήταν χρήσιμο οι θιασώτες της μη βίας να μας απαντούσαν σήμερα.

3 Το «να μετατρέψουμε τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο σε εμφύλιο πόλεμο» ήταν ένα φιλοπόλεμο σύνθημα, έστω και αν προκάλεσε την πτώση της απολυταρχίας στο όνομα της ειρήνης, ενώ ο αληθινός εμφύλιος πόλεμος κηρύχθηκε δύο χρόνια μετά, από τους στρατηγούς που έμεναν πιστοί στον τσάρο;

Η Σοβιετική Ενωση ήταν ένα επεκτατικό κράτος; Εχει δίκιο ο Νόλτε όταν υποστηρίζει ότι ο ναζισμός ήταν μια αντίδραση στη σοβιετική απειλή; Ας συζητήσουμε σοβαρά γι’ αυτή την ιστορία, η οποία είτε αποσιωπάται είτε δαιμονοποιείται.

Αντί να το κάνει αυτό, η τωρινή επαναπρόταση της μη βίας καταλήγει λιγότερο ή περισσότερο ρητά στο εξής: Οποιες και αν είναι οι προθέσεις (ακόμα και όταν είναι ειρηνικές και εξισωτικές) κάθε επανάσταση συναντάει αυτό το δίλημμα και το λύνει με τον χειρότερο τρόπο. Κι όχι μόνον εξαιτίας της βλάβης που προξενεί στον άλλον η αφαίρεση ιδιοκτησίας και εξουσίας από ορισμένους, έστω και αν γίνεται για να ανακατανεμηθούν σε αυτούς που τις στερούνται, αλλά και εξαιτίας της δυναμικής που πυροδοτεί μια νέα τάξη διακυβέρνησης.

Σε κάθε ρήξη λειτουργεί μια ετερογένεση των σκοπών.

4 Αυτό είναι ένα απόλυτο και αναπόδεικτο συμπέρασμα. Πουθενά δεν είναι γραμμένο ότι σε κάθε χώρα και σε κάθε περίσταση τα πράγματα πρέπει να εξελιχθούν όπως στη Σοβιετική Ενωση πριν από ένα περίπου αιώνα. Σίγουρα μια κατάργηση της ιδιοκτησίας και μιας μορφής κράτους δεν γίνεται με τη συναίνεσή τους, σίγουρα στις στιγμές που οξύνεται η σύγκρουση υπήρξαν νεκροί και τραυματίες, αν και τους θανάτους τούς προκάλεσε περισσότερο η κατεστημένη εξουσία παρά εκείνοι που της επιτέθηκαν. Σίγουρα η οικοδόμηση μιας νέας δομής διακυβέρνησης υπόκειται στον πειρασμό της πρωτοπορίας πριν ακόμη και από εκείνον της γραφειοκρατικής σκλήρυνσης και αυτό συμβαίνει ακόμη περισσότερο στις υπανάπτυκτες χώρες.

Θέλουν, μήπως, να υποστηρίξουν ότι θα ήταν λιγότερο θανατηφόρα η διατήρηση της απολυταρχίας στη Ρωσία; Οτι δίχως τις επαναστάσεις του εικοστού αιώνα θα ζούσαμε σε μια καλύτερη κοινωνία;

5 Εκείνο που μου φαίνεται ότι προσβάλλει περισσότερο την αρχή της πραγματικότητας είναι η άποψη ότι η βία βρίσκεται στην εξέγερση. Εγώ νομίζω αντίθετα ότι η βία εγγράφεται στο κυρίαρχο σύστημα. Και όχι μόνον -ούτε ιδιαίτερα- στα όπλα ή στα ένοπλα πλήγματα.

Αυτό που έχω μάθει εδώ και πάνω από μισό αιώνα είναι ότι βίαιες είναι όλες οι σχέσεις υποταγής, ότι η βία στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής είναι η πιο τέλεια, επειδή είναι ενδογενής σε ένα μηχανισμό που αναπαράγει ανισότητα, αποκλεισμό, καθυστέρηση -που διαιωνίζονται από μια πολιτική δημοκρατία βασιζόμενη στην ιδιοκτησία. Είναι βίαιες οι παγκόσμιες εξουσίες όχι μόνον όταν κάνουν πόλεμο αλλά και όταν επιβάλλουν μια τάξη σαν να ήταν νόμος της φύσης.

6 Θα μας αντιτείνουν: αν όμως αυτή η βία δεν μπορεί να εξαλειφθεί με μια σύγκρουση, είναι αναπόφευκτο η σύγκρουση να κηλιδώσει και τα δύο αντιμαχόμενα μέρη. Από την πλευρά μας, το έχουμε πει εδώ και καιρό, αλλά δεν συμπεράναμε από αυτό ότι πρέπει να παραιτηθούμε από τον αγώνα και να αναμένουμε στο μακρινό μέλλον μιαν επανασυμφιλίωση καπιταλιστών και εργαζόμενων, καταπιεστών και καταπιεζόμενων.

Ο λόγος περί «κατάληψης της εξουσίας» έχει τερματιστεί στη Δύση πολύ πριν το 1945.

* Ποιος προτείνει να επιτεθούμε για να καταλάβουμε το πρωθυπουργικό μέγαρο ή τον Λευκό Οίκο; Δεν είναι αυτή η ανησυχία που τροφοδοτεί την αναδρομική δίκη του εργατικού κινήματος. Είναι η επιθυμία τους να καταστήσουν αδιανόητη και άρα αθέμιτη μια ριζική εναλλακτική λύση στο σύστημα και να εκμηδενίσουν τον Μαρξ (...).