Αρχική | Εκτύπωσε ή Αποθήκευσε ως PDF | Αποθήκευσε ως WORD | Αποθήκευσε ως HTML

Οι ευθύνες του λαού

Γιώργος, Γιαννουλόπουλος

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 2020-06-13


Οποτε γίνονται εκλογές το μόνο απολύτως σίγουρο είναι ότι στις δηλώσεις των ηττημένων θα υπάρχει το «σέβομαι το αποτέλεσμα» ή «σέβομαι τη λαϊκή ετυμηγορία». Τι σημαίνει αυτή η κοσνσερβαρισμένη φράση;

Η πρώτη, και συνταγματικά ορθή, ερμηνεία είναι ότι δεν αμφισβητείται το γεγονός της ήττας. Πράγμα που σήμερα θεωρείται αυτονόητο, αλλά δεν ήταν πάντα. Πριν από τη μεταπολίτευση υπήρχαν περιπτώσεις αλλοίωσης του αποτελέσματος λόγω πραγματικής «βίας και νοθείας», για να χρησιμοποιήσω την ορολογία της εποχής. Εκτοτε όμως το φαινόμενο ευτυχώς εξέλιπε.

Οι λέξεις όμως έχουν ένα πρόβλημα: η σημασία τους δεν είναι μία και συνεπώς κυριολεκτική· το ρήμα «σέβομαι» υποδηλώνει ένα είδος γενικότερης αποδοχής ή τουλάχιστον την αίσθηση ότι το έγκυρο ταυτίζεται σε κάποιο μέτρο με το ορθό. Και αυτό αντιβαίνει στο γράμμα και το πνεύμα της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, η οποία προϋποθέτει διαφωνίες που λύνονται προσωρινά πάντα, δηλαδή σε τακτά διαστήματα, και μέσω της κάλπης.

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τη λέξη «λαός» επειδή σημαίνει δύο διαφορετικά πράγματα: πρώτο, όλους τους κατοίκους της χώρας και δεύτερο, τους πολλούς και υποδεέστερους. Και η διολίσθηση από το ένα στο άλλο είναι ένα από τα τεχνάσματα που χρησιμοποιεί η πολιτική ρητορική για να χειραγωγήσει, αθέατη και ιδιοτελώς, το πώς σκεφτόμαστε και πώς διαλέγουμε.

Σε μια κοινοβουλευτική δημοκρατία, η πολιτική αντιπαράθεση μετατρέπει τις εκλογές σε εμπορικό κέντρο, όπου εμείς ο λαός πηγαίνουμε να ψωνίσουμε. Κι όπως θα μας διαβεβαίωνε κάθε μαγαζάτορας, το χειρότερο που μπορεί να του συμβεί είναι να κάνει τους πελάτες να μην αισθάνονται καλά όταν μπαίνουν στο μαγαζί του. Για τον απλό λόγο ότι θα πάνε στο διπλανό. Ετσι ο πελάτης έχει πάντα δίκιο. Φταίνε οι αντίπαλοι, φταίνε οι περιστάσεις, οι σκοτεινές δυνάμεις, κι εγώ δεν ξέρω τι άλλο. Ο λαός όμως δεν φταίει ποτέ.

Αυτό το λαϊκιστικό στερεότυπο του απλού και πάντα αθώου λαού γίνεται εύκολα αποδεκτό επειδή ταιριάζει και αναπαράγει έναν τρόπο σκέψης που πήρε την τελική του μορφή τον 18ο αιώνα και ο οποίος είχε έμμεση μόνο σχέση με την πολιτική. Είναι η αφήγηση μιας παρακμής: εν αρχή ην ο παράδεισος, όπου ο Αδάμ και η Εύα ζούσαν πανευτυχείς, όπως τους έπλασε ο Θεός έλεγαν κάποτε, ή σε απόλυτη αρμονία με τη φύση λέμε σήμερα.

Τι συνέβη μετά το ξέρουμε. Οι πρωτόπλαστοι έφαγαν τον απαγορευμένο καρπό του δέντρου της γνώσης και όχι της αμάθειας και το προπατορικό τούτο αμάρτημα το πληρώνουμε μέχρι σήμερα. Δηλαδή η πρόοδος μας απομάκρυνε από την αρχική, φυσιολογική κατάσταση, η οποία όμως επέζησε ανεπίγνωστα στα λαϊκά στρώματα και στην κουλτούρα τους.

Αυτός είναι ο λαός, όπως τον φαντάζονται οι μορφωμένοι. Καλός και άδολος επειδή ζει κοντά στη φύση και ως εκ τούτου έχει μολυνθεί λιγότερο από τα δεινά που μαστίζουν τη σύγχρονη αστική κοινωνία. Μια νότα αυθεντικότητας και ανθρωπιάς μέσα στην κακοφωνία της κατακερματισμένης ζωής μας. Ας βάλουμε όμως κατά μέρος τις λυρικές εξάρσεις για να επιστρέψουμε στην πεζή πολιτική διάσταση.

Πώς εξηγείται το θλιβερό γεγονός ότι ο λαός μερικές φορές, και συχνά τώρα τελευταία, επιβραβεύει τους ακροδεξιούς πολιτικούς; Διότι, κακά τα ψέματα, στις δημοκρατίες υπάρχουν μεν συμφέροντα και σκοτεινές δυνάμεις που κινούν τα νήματα, αλλά σε τελική ανάλυση αυτό που μετράει είναι η λαϊκή ετυμηγορία. Ο λαός ψήφισε τον Τραμπ και ίσως τον ξαναψηφίσει. Ο λαός έφερε στην εξουσία τον Ορμπαν στην Ουγγαρία, τον Μπολσονάρο στη Βραζιλία και τον Μόντι στην Ινδία.

Για να απαντήσουμε στο ερώτημα, πρέπει πρώτα να ανασύρουμε στην επιφάνεια και να αναιρέσουμε την υπόθεση που το εξουσιοδοτεί: ότι ο λαός είναι κάτι εκ φύσεως, καλός ή κακός. Βάζοντας κατά μέρος τη μαρξιστική-λενινιστική άποψη που θεωρεί την εργατική τάξη μοχλό της ιστορικής αναγκαιότητας, ο λαός ή οι πολλοί, αδικημένοι και υποδεέστεροι, δεν είναι ένα περισσότερο ή λιγότερο «φυσιολογικό» υποκείμενο, αλλά ένα υποκείμενο κοινωνικά συγκροτημένο, το οποίο μπορεί να στραφεί προς οποιαδήποτε πολιτική κατεύθυνση. Κι όταν πηγαίνει προς τα εκεί που δεν μας αρέσει είναι λάθος να πιστεύουμε ότι ευθύνονται μόνο όσοι τον εξαπάτησαν, τον διαστρέβλωσαν ή τον ανάγκασαν να αρνηθεί τη φύση του.

Εκείνοι που διακινούν αυτή την άποψη δεν είναι φίλοι του λαού, όπως νομίζουν. Αντίθετα, τον υποβιβάζουν επειδή του στερούν την αίσθηση της ευθύνης. Ναι, εξαπατήσεις, διαστρεβλώσεις και εξαναγκασμοί υπάρχουν. Ενα έστω μικρό ποσοστό ευθύνης ωστόσο παραμένει. Η αξιοπρέπεια του ανθρώπου προϋποθέτει την άσκηση της βούλησης και η βούληση συνεπάγεται την ευθύνη.


Εκτύπωση στις: 2024-03-28
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=11063