Φιλόσοφος, κοινωνιολόγος, ανθρωπολόγος, ο Εντγκάρ Μορέν συμπλήρωσε τον Ιούλιο τα 99 του χρόνια, χωρίς ωστόσο να έχει εξαντληθεί η πνευματική του ικμάδα και δημιουργικότητα. Το κείμενο που ακολουθεί είναι ένα απόσπασμα από το τελευταίο βιβλίο του με τίτλο «Changeons de voie: Les leçons du coronavirus» (Denoël, 2020).
Είμαι ένα έμμεσο θύμα της επιδημίας της ισπανικής γρίπης, καθώς βγήκα σχεδόν πεθαμένος από αυτήν. Γεννήθηκα πράγματι πεθαμένος και ξαναζωντάνεψα με επαναλαμβανόμενα ταρακουνήματα από τον γυναικολόγο, που με κράταγε από τα πόδια κρεμασμένο ανάποδα επί τριάντα λεπτά. Μετά από 99 χρόνια να που ο κορονοϊός έρχεται να μου προτείνει ξανά το ραντεβού που αναβλήθηκε τη στιγμή της γέννησής μου.
Η κρίση που προκλήθηκε από την πανδημία με ξάφνιασε πολύ, αλλά δεν αποτέλεσε έκπληξη για τον τρόπο σκέψης μου, τον οποίο αντίθετα επιβεβαίωσε. Επειδή κατά βάθος είμαι το τέκνο όλων των κρίσεων που τα 99 μου χρόνια έχουν βιώσει και στις οποίες αντέδρασα με το να αφοσιωθώ σε μια διανοητική και πολιτική αντίσταση εναντίον των δύο βαρβαροτήτων που απειλούν όλο και περισσότερο την ανθρωπότητα: εναντίον της παλιάς βαρβαρότητας, που έρχεται από τους σκοτεινούς καιρούς, της βαρβαρότητας της κυριαρχίας, της υποδούλωσης, του μίσους, της περιφρόνησης, που διαδίδεται όλο και περισσότερο με τις ξενοφοβίες και με τους ρατσισμούς· και εναντίον της ψυχρής, παγερής βαρβαρότητας του υπολογισμού και του κέρδους, που κυριαρχεί σε μεγάλο μέρος του κόσμου.
Ενας μικροσκοπικός ιός, που εμφανίστηκε ξαφνικά σε μια πολύ μακρινή πόλη της Κίνας, δημιούργησε έναν παγκόσμιο κατακλυσμό. Πανδημίες υπήρξαν βέβαια πολλές στην Ιστορία. Και φυσικά η βακτηριδιακή ενοποίηση του πλανήτη είχε υλοποιηθεί με την κατάκτηση της Αμερικής.
Το ριζικά νέο στοιχείο όμως του Covid-19 έγκειται στο γεγονός ότι είναι η απαρχή μιας μεγα-κρίσης, που απαρτίζεται από το σύνολο των πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών, οικολογικών, εθνικών, πλανητικών κρίσεων, οι οποίες προστίθενται οι μεν πάνω στις δε και έχουν πολλαπλές και διασυνδεόμενες συνιστώσες, αλληλεπιδράσεις και απροσδιοριστίες· με μια λέξη: είναι πολύπλοκες. Η πρώτη ακαριαία αποκάλυψη αυτής της κρίσης είναι πράγματι το ότι όλα αυτά που φαίνονταν διαχωρισμένα είναι στην πραγματικότητα αδιαχώριστα.
Η περίοδος μετά την πανδημία είναι εξίσου ανησυχητική με την ίδια την κρίση. Θα μπορούσε να είναι τόσο αποκαλυψιακού χαρακτήρα όσο και ελπιδοφόρα. Πολλοί συμμερίζονται την αίσθηση ότι ο αυριανός κόσμος δεν θα είναι πλέον εκείνος τού χθες. Ποιος θα είναι όμως;
Θα κατορθώσουμε άραγε να αντλήσουμε ένα μάθημα από αυτή την πανδημία, που αποκάλυψε σε όλους τους ανθρώπους μια κοινότητα πεπρωμένου στενά συνδεδεμένη με τη βιο-οικολογική μοίρα του πλανήτη; Να που μπήκαμε στην εποχή των αβεβαιοτήτων.
Ποτέ δεν είχαμε απομονωθεί φυσικά όπως στην περίοδο του εγκλεισμού κι ωστόσο ποτέ άλλοτε δεν ήμασταν τόσο ανοιχτοί στο γήινο πεπρωμένο. Είμαστε καταδικασμένοι να στοχαστούμε για τις ζωές μας, για τη σχέση μας με τον κόσμο και για τον ίδιο τον κόσμο. Σήμερα κυοφορείται το μέλλον που δεν μπορούμε να προβλέψουμε.
Ας ευχηθούμε να υπάρξει μια αναγέννηση της πολιτικής, μια προστασία του πλανήτη και ένας εξανθρωπισμός της κοινωνίας. Είναι καιρός να αλλάξουμε πορεία. Ο κορονοϊός μάς διδάσκει πράγματι διάφορα μαθήματα που αφορούν τις υπάρξεις μας, την ανθρώπινη κατάσταση, την αβεβαιότητα της ζωής, τη σχέση με τον θάνατο, τον πολιτισμό μας, την αφύπνιση της αλληλεγγύης, την κοινωνική ισότητα, τη διαφορετικότητα των καταστάσεων, τον χαρακτήρα της κρίσης, την επιστήμη και την ιατρική, την κρίση της νόησης, τις ανεπάρκειες της πολιτικής σκέψης και δράσης, την αποεδαφοποίηση και την εθνική εξάρτηση, την κρίση της Ευρώπης και του πλανήτη.
Η πλανητική κρίση που προκλήθηκε από τον κορονοϊό υπογραμμίζει κυρίως την κοινότητα πεπρωμένου των ανθρώπων σε έναν ακατάλυτο δεσμό με τη μοίρα της Γης. Και ταυτόχρονα επιδεινώνει την κρίση της ανθρωπότητας, που δεν κατορθώνει να συγκροτηθεί σε ανθρωπότητα.
Η δραματική ιστορική στιγμή που διανύουμε είναι άλλωστε έμφορτη προκλήσεων, που αφορούν την υπαρξιακή κατάσταση, την πολιτική, την παγκοσμιοποίηση, τη δημοκρατία, την ψηφιακή τεχνολογία, την οικολογία, την οικονομία, τις αβεβαιότητες του μέλλοντος και μια πιθανή διαδικασία οπισθοδρόμησης.
Η υγειονομική κρίση, που βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη, συνοδεύεται από μια πολιτική κρίση και μια οικονομική κρίση, των οποίων μέχρι τώρα δεν έχουμε μετρήσει το βάθος και τη διάρκεια. Φαίνεται να διαγράφεται στον ορίζοντα μια παγκόσμια επισιτιστική κρίση. Εχει αρχίσει μια δραματική κοινωνική κρίση, που συνεπάγεται την έκρηξη του αριθμού των ανέργων και των προσωρινά και μερικά απασχολούμενων.
Δεν γνωρίζουμε αν η συνέχιση της διαδικασίας οπισθοδρόμησης θα προκαλέσει μια πλανητική βαρβαρότητα, αν θα ευνοήσει τη συγκρότηση νεο-ολοκληρωτικών κρατών ή αν θα πυροδοτήσει αντιστάσεις και με ποιες μορφές. Η ελπίδα βρίσκεται στη συνέχιση της αφύπνισης των συνειδήσεων, που η εμπειρία της παγκόσμιας μεγα-κρίσης έχει υποκινήσει.
Χρειάζονται μεταρρυθμίσεις του κράτους, μεταρρυθμίσεις οικονομικές, μεταρρυθμίσεις της δημοκρατίας, οικολογικές, κοινωνικές, για μια πολιτική πολιτισμού, για μια πολιτική της ανθρωπότητας και της Γης, για μια αναγέννηση του ουμανισμού. Η αλλαγή πορείας αποκτά επομένως ζωτική σημασία.
Για να το κάνει αυτό ο δυτικός πολιτισμός μπορεί και πρέπει να διαδώσει ό,τι καλύτερο διαθέτει: την ουμανιστική παράδοση, την κριτική και αυτοκριτική σκέψη, τις δημοκρατικές αρχές, τα δικαιώματα του ανθρώπου και τα δικαιώματα της γυναίκας.
Οφείλει όμως και να εγκαταλείψει την αλαζονεία του. Ο ουμανισμός είναι σε κρίση μπροστά στις εθνικιστικές παρεκκλίσεις και αναδιπλώσεις, τα νέα φαινόμενα ρατσισμού και ξενοφοβίας, το πρωτείο του οικονομικού συμφέροντος σε σχέση με όλα τα άλλα. Η συνειδητοποίηση της κοινότητας πεπρωμένου των ανθρώπων θα πρέπει να τον αναγεννήσει και να δώσει έναν συγκεκριμένο χαρακτήρα στον μέχρι τώρα αφηρημένο οικουμενισμό του. Καθένας θα μπορέσει τότε να αισθανθεί την ενσωμάτωσή του στην κοινή περιπέτεια της ανθρωπότητας.
Και αν μια τέτοια συνειδητοποίηση διαδοθεί στον κόσμο μετατρεπόμενη σε ιστορική δύναμη, τότε ο ουμανισμός θα μπορέσει να δημιουργήσει μια πολιτική της ανθρωπότητας. Η ανθρώπινη ιστορία, με τα μεγαλεία της, τα εγκλήματά της, τις δουλείες της, τις αυτοκρατορίες της που κυριαρχούν και παρακμάζουν, είναι η ίδια μια θαυμαστή περιπέτεια αποτελούμενη από δημιουργίες και καταστροφές, από αθλιότητες και επιτυχίες. Ζούμε αυτή την απίστευτη περιπέτεια με τις επιστημονικές της δυνατότητες, που είναι ταυτόχρονα θαυμαστές και τρομακτικές.
Στο εσωτερικό αυτής της άγνωστης περιπέτειας καθένας μας αποτελεί μέρος μιας μεγάλης ύπαρξης, μαζί με τα εφτά δισεκατομμύρια των άλλων ανθρώπινων υπάρξεων, όπως ένα κύτταρο αποτελεί μέρος ενός σώματος ανάμεσα σε εκατοντάδες δισεκατομμύρια κύτταρα.
Γνωρίζω ότι στην περιπέτεια του κόσμου η ανθρωπότητα είναι με νέο τρόπο υποκείμενο και αντικείμενο της αξεδιάλυτης σχέσης ανάμεσα σε, από τη μια μεριά, αυτό που ενώνει (Ερως) και, από την άλλη μεριά, σε αυτό που διαιρεί (Πόλεμος) και καταστρέφει (Θάνατος). Το μέρος του Ερωτα είναι το ίδιο αβέβαιο, επειδή μπορεί να μας τυφλώνει, και απαιτεί ευφυΐα, όλο και περισσότερη ευφυΐα, αλλά και αγάπη, όλο και περισσότερη αγάπη.
Εκτύπωση στις: 2024-04-24
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=11366