Η Συνθήκη του Μοντρέ και οι τούρκοι απόστρατοι

Χρήστος, Ροζάκης

Τα Νέα, 2021-04-10

Ένα από τα πολλά μυστήρια στην άσκηση πολιτικής του προέδρου Ερντογάν είναι η σύλληψη και κράτηση ορισμένων από τους 104 ναυάρχους εν αποστρατεία, γιατί τόλμησαν να αντιταχθούν στη διαφαινόμενη επιχείρηση τροποποίησης της Συνθήκης του Μοντρέ για τα Στενά, όπως και για τη βαθμιαία ισλαμοποίηση του τουρκικού στρατού. Οι ναύαρχοι ε.α. ήταν, στην πλειονότητά τους, κεμαλιστές που είχαν βοηθήσει, στη διάρκεια του αποτυχημένου πραξικοπήματος του 2016 στην επικράτηση του Ερντογάν απέναντι στους πραξικοπηματίες. Ενα άλλο μυστήριο που κρύβεται πίσω από τις διαφαινόμενες προθέσεις του σουλτάνου είναι η τροποποίηση της Συνθήκης του Μοντρέ, άμεσα (με την κατάργησή της ή την αποχώρηση της Τουρκίας από αυτήν), ή έμμεσα (με την κατασκευή της διώρυγας στην Κωνσταντινούπολη, ένα φαραωνικό έργο που θα κοστίσει δισεκατομμύρια δολάρια στη χειμαζόμενη τουρκική οικονομία).

Ας διερευνήσουμε πρώτα το δεύτερο μυστήριο. Η Συνθήκη του Μοντρέ είναι το διάδοχο σχήμα της Σύμβασης της Λωζάννης για τα Στενά (που είναι διαφορετική από τη Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης, αν και συνομολογήθηκε ομού με αυτήν , το 1923), η οποία προέβλεπε καθεστώς διεθνοποίησης των Στενών, και ταυτόχρονη αποστρατικοποίησή τους. Μαζί με την αποστρατικοποίηση των παρακείμενων στα Στενά ελληνικών νησιών (Λήμνου και Σαμοθράκης) και των αντίστοιχων τουρκικών (βασικά Ιμβρου και Τενέδου). Η νέα Συνθήκη απέδιδε στην Τουρκία πλήρη κυριαρχία των Στενών, καταργούσε τη Διεθνή Επιτροπή, η οποία είχε την επίβλεψη του καθεστώτος των Στενών, καθώς και την αποστρατικοποίηση. Οίκοθεν νοείται ότι με την κατάργηση της Σύμβασης της Λωζάννης, οι διατάξεις για την αποστρατικοποίηση των νησιών, τόσο των ελληνικών, όσο και των τουρκικών καταργούνταν ταυτόχρονα, παρά το γεγονός ότι δεν υπήρχε ρητή αναφορά σε αυτά στη Συνθήκη. Κάτι που αποδέχθηκε και ο τότε υπουργός των Εξωτερικών, Ρουστί Αράς, ενώπιον της τουρκικής Εθνοσυνέλευσης, στη διάρκεια της συζήτησης για την κύρωση της Συνθήκης.

Η Συνθήκη του Μοντρέ περιέχει ένα πλέγμα διατάξεων που αφορούν την ελευθεροπλοΐα στα Στενά, τόσο των εμπορικών όσο και των πολεμικών πλοίων. Ισχύουν διακρίσεις για τα πολεμικά πλοία τα οποία δεν μπορεί να υπερβαίνουν μια συγκεκριμένη χωρητικότητα, όπως και διάκριση ανάμεσα στο δικαίωμα διάπλου σε περίοδο ειρήνης και σε περίοδο πολέμου, στην περίπτωση που η Τουρκία είναι εμπόλεμη. Εκείνο που, όμως, εξασφαλίζεται είναι η ελευθερία της ναυσιπλοΐας, σε καιρό ειρήνης, σε ένα στενό διεθνούς ναυσιπλοΐας που ενώνει δυο ανοιχτές θάλασσες, το Αιγαίο Πέλαγος με τον Εύξεινο Πόντο, κι εξυπηρετεί όλα τα παρόχθια κράτη του Πόντου, καθώς και τα κράτη που συναλλάσσονται με αυτά. Ιδιαίτερα οι Μεγάλες Δυνάμεις (ΗΠΑ και Ρωσία) έχουν ιδιαίτερη προσκόλληση στη Συνθήκη, η πρώτη γιατί ενδιαφέρεται για ανεμπόδιστη είσοδο στη Μαύρη Θάλασσα, η δεύτερη γιατί τα Στενά είναι η μόνη της διέξοδος στις θερμές θάλασσες.

Γιατί, τώρα, η Τουρκία να αναζητεί τροποποίηση της Συνθήκης; Μιας συνθήκης η οποία της εξασφάλισε κυριαρχία στις όχθες και στη θάλασσα, καταργώντας την ασφυκτική Σύμβαση της Λωζάννης; Είναι αλήθεια ότι η Συνθήκη δεν ανταποκρίνεται πάντοτε στις αλλαγές οι οποίες έχουν επέλθει στην ελεύθερη ναυσιπλοΐα και στις συνθήκες που επικρατούν στον 21ο αιώνα. Είναι ένα κείμενο του 1936 το οποίο ήταν ικανοποιητικό για την εποχή εκείνη, αλλά δεν πια ικανοποιητικό περίπου εκατό χρόνια μετά. Πάντως το γενικό Διεθνές Δίκαιο, με τη μορφή του εθιμικού δικαίου (αφού η Τουρκία δεν δεσμεύεται από τη Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας), μπορεί να δώσει ευχερώς σύγχρονες λύσεις που να ανταποκρίνονται στις τρέχουσες ανάγκες. Εξάλλου τροποποίηση της Συνθήκης δεν είναι απλή, καθώς προϋποθέτει τη σύμφωνη γνώμη όλων των μερών, και μπορεί μάλιστα, κι αν ακόμα επιτευχθεί, να οδηγήσει σε μια τροποποίηση που θα είναι εις βάρος της Τουρκίας και εις όφελος της Ρωσίας. Αν, όμως, η Τουρκία έχει κατά νουν τη δική της αποχώρηση από τη Συνθήκη, μια τέτοια ενέργεια δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί, παρά μόνον με τη συγκατάθεση όλων των συμβαλλομένων, κι εφόσον βρεθεί ένας νόμιμος τρόπος, όπως προβλέπεται από τη Σύμβαση της Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών (1969), δηλαδή μια νόμιμη βάση τερματισμού ή ακυρότητας της Συνθήκης. Πράγμα εξαιρετικά δύσκολο καθώς θα ανοίξει το κουτί της Πανδώρας, εφόσον η παρουσία της Τουρκίας είναι απαραίτητη για τη λειτουργία της. Για τους παραπάνω λόγους ο Ερντογάν έσπευσε να τονίσει ότι δεν πρόκειται να ζητήσει την αλλαγή της Συνθήκης, αλλά μπορεί να το κάνει στο μέλλον, σε πιο κατάλληλες συνθήκες. Και προς το παρόν θα αρκεστεί στην εφαρμογή της, προσαρμοσμένη στο εθιμικό δίκαιο, στο μέτρο που το τελευταίο δεν έρχεται σε σύγκρουση με το γράμμα της συνθήκης.

Αναφορικά με την έμμεση κατάργηση της Συνθήκης μέσα από την πραγμάτωση της νέας διώρυγας της Κωνσταντινούπολης, αυτό που έχουμε να πούμε είναι ότι το τεράστιο έργο υποδομής μπορεί να μείνει στα χαρτιά, και εάν δεν μείνει και πραγματοποιηθεί, είναι δύσκολο να προβλέψουμε ότι θα αποσπάσει την προτίμηση των χρηστών των Στενών, από τη στιγμή μάλιστα που αυτοί απολαμβάνουν δωρεάν διάπλου, ενώ με τη νέα διώρυγα θα υπάρχουν οικονομικές επιβαρύνσεις στους χρήστες της.

Ερχόμαστε τώρα στο πρώτο μυστήριο: στη σύλληψη και φυλάκιση των ναυάρχων ε.α., που εναντιώθηκαν στην τροποποίηση της συνθήκης και, κατά το κατηγορητήριο, μια πρόταση του κειμένου τους υπονοούσε πραξικόπημα, σε περίπτωση αποχώρησης της Τουρκίας από τη Συνθήκη. Ποια είναι μια εύλογη ερμηνεία της δίωξης 9 ναυάρχων ε.α., τη στιγμή που το καθεστώς εκώφευσε σε αντίστοιχη προειδοποίηση πρώην διπλωματών που περίπου ένα χρόνο πριν είχαν τονίσει την αντίθεσή τους στα σχέδια αυτά; Η απάντηση ότι ο Ερντογάν είχε ως σκοπό να κινητοποιήσει τον διεθνή παράγοντα με το μέρος του δεν με βρίσκει σύμφωνο, γιατί έπρεπε να γνωρίζει, ως έμπειρος πολιτικός, ότι τέτοιου είδους μηχανορραφίες δεν συγκινούν τους δυτικούς πολιτικούς κι ότι οι κινήσεις του θα πέσουν στο κενό. Πράγμα που άμεσα επαληθεύθηκε αφού κατά την επίσκεψη των υψηλών αξιωματούχων της ΕΕ, πριν από λίγες μέρες, το επεισόδιο αυτό δεν έπαιξε κανένα ρόλο στις αυστηρές προειδοποιήσεις στην Τουρκία για παραβίαση δικαιωμάτων του ανθρώπου. Κατά συνέπεια, ο τούρκος πρόεδρος μάλλον χρησιμοποίησε το επεισόδιο για να αποσπάσει το εσωτερικό ακροατήριό του από τα δεινά της οικονομικής κρίσης που μαστίζουν τη γείτονα.

Οπως και να έχουν τα πράγματα, αυτό που παραμένει από το θλιβερό αυτό επεισόδιο είναι ότι η Τουρκία διολισθαίνει σταθερά προς τον αυταρχισμό, που, βεβαίως, την απομακρύνει από τη Δύση και την Ευρώπη ειδικότερα, καθιστώντας οποιαδήποτε ελπίδα επαναφοράς της στην προηγούμενη, όχι ιδανική αλλά πάντως διαχειρίσιμη, κατάσταση ένα εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα, με ό,τι στρατηγικές συνέπειες κάτι τέτοιο μπορεί να έχει.

Εκτύπωση στις: 2024-04-16
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=11680