Ονειρο ή ύπνος βαθύς;
Γιώργος, Γιαννουλόπουλος
Ελευθεροτυπία, 2006-05-24
Η πολύχρωμη έκρηξη του Κοινωνικού Φόρουμ στην Αθήνα, με την αισιοδοξία, την αίσθηση υπέρβασης και την έμφαση στο μέλλον που κυριάρχησαν στις εκδηλώσεις του, με έκαναν να θυμηθώ ένα άρθρο του Ν. Μουζέλη στο «Βήμα της Κυριακής» (9.4) με τίτλο «Το τέλος της ουτοπίας». Δυστυχώς, λόγω περιορισμένου χώρου, δεν μπορώ να συνοψίσω το πλούσιο περιεχόμενό του. Κρατώ όμως μια βασική του θέση: η ουτοπία, ή «το όνειρο», όπως θα έλεγαν κάποιοι, «έχει πάντα επιπτώσεις στο παρόν κοινωνικό γίγνεσθαι» και «η συνεχής ένταση μεταξύ του υπαρκτού και του ιδεώδους αποτελεί συστατικό στοιχείο της νεωτερικότητας». Δεδομένου ότι η Αριστερά είναι η πολιτική παράταξη που επιδιώκει τη ριζική κοινωνική αλλαγή, θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε την ουτοπία ουσιαστικό της γνώρισμα.Η πολιτική όμως ανθίσταται στις εύκολες γενικεύσεις. Και αναλογιζόμενοι την πρακτική της Αριστεράς, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι το αίτημα για αλλαγή προϋποθέτει ένα περίεργο μείγμα, όπου η ουτοπία συνυπάρχει αναγκαστικά με την εξίσου έντονη αίσθηση της δεσμευτικής πραγματικότητας. Φυσικά πρόκειται για τάσεις που αλληλοϋπονομεύονται, εφόσον μας ωθούν προς διαμετρικά αντίθετες κατευθύνσεις. Είναι όμως και οι δύο απαραίτητες. Αν λείψει η μία, τότε η πολιτική της Αριστεράς γίνεται αδιέξοδη, κι αν λείψει η άλλη, μέχρι και φονική. Και για να δυσκολέψουμε ακόμα περισσότερο τα πράγματα, ουδείς μπορεί να ορίσει εκ των προτέρων τη σωστή δοσολογία. Είμαστε καταδικασμένοι λοιπόν να διαχειριζόμαστε μια αντίφαση. Ποιος είπε ότι η πολιτική είναι εύκολο εγχείρημα;
Οπως είδαμε στο πρόσφατο παρελθόν, ο υπερβολικός σεβασμός της πραγματικότητας μπορεί να μετατρέψει καλοπροαίρετους ανθρώπους της Αριστεράς σε τεχνοκράτες. Είχαν τα δίκια τους: μπροστά σε υπαρκτά και επείγοντα προβλήματα που δεν εξορκίζονται με εύκολες κουβέντες, επέλεξαν την «πολιτική υπευθυνότητα». Και παρά τις αρχικές, καλές προθέσεις τους να πετύχουν μικρές και εφικτές αλλαγές, το τελικό αποτέλεσμα ήταν η αναπαραγωγή του ισχύοντος. Δηλαδή, για να λειτουργήσουν αποτελεσματικά παραμέρισαν τον απώτερο, τον ουτοπικό στόχο, και προσπάθησαν να δώσουν λύσεις με τρόπους που αποκλείουν έμμεσα μιαν εντελώς διαφορετική προοπτική. Με αυτή την έννοια, ο εκσυγχρονισμός, όσο χρήσιμος και να αποδείχτηκε στη μάχη με τις αγκυλώσεις του παρελθόντος, δεν είναι πολιτικά ουδέτερος αλλά μια εκδοχή του μέλλοντος που μοιάζει με το παρόν, απαλλαγμένο από δομικές δυσλειτουργίες και αδιέξοδα, τα οποία υποτίθεται ότι μπορούν να διορθωθούν χωρίς να αλλοιωθεί ουσιαστικά το σύστημα. Εδώ βρίσκεται το τελικό μήνυμά του.
Από την άλλη πλευρά, εκείνοι που απλώς «ονειρεύονται» δεν είναι λιγότερο ένοχοι. Η άμεση πρόσβαση στην αλήθεια, την οποία υποτίθεται ότι εξασφαλίζουν, λειτουργεί ως πολιτική υπεκφυγή και ταυτόχρονα άλλοθι για την οκνηρία τους, εφόσον κινούνται σε επίπεδο αβαθούς ρητορείας, όπου τα προβλήματα της Αριστεράς, πολιτικά και θεωρητικά, σπρώχνονται κάτω από το χαλί της αυτάρεσκης απλούστευσης.
Στα μάτια τους οι λύσεις είναι πάντα εύκολες και προφανείς, και μόνο όσοι προσκύνησαν αρνούνται να το δουν. Ετσι ο λόγος τους επαναλαμβάνει τελετουργικά μιαν ορολογία που αναδίδει αριστεροσύνη, στο όνομα της οποίας διεκδικούν την πολιτική και ηθική ανωτερότητα. Παράλληλα αποφεύγουν οτιδήποτε συγκεκριμένο με το σκεπτικό «έχω το δικαίωμα να ονειρεύομαι».
Π.χ. ορθώς απορρίπτουν τις συνταγές του παρελθόντος, αποφεύγουν όμως να μας πουν τι προτείνουν, γιατί τότε θα γίνονταν και οι ίδιοι αντικείμενο κριτικής. Γι’ αυτό επικροτώ την προσπάθεια κάποιων αριστερών που αποφασίζουν να μιλήσουν συγκεκριμένα. Μολονότι δεν ξέρω τι σημαίνει ακριβώς η Περιεκτική Δημοκρατία του Τ. Φωτόπουλου και έχω κάποια ερωτήματα για τις αξίες της Αριστεράς, όπως τις παρουσιάζει στο βιβλίο του ο Ευκ. Τσακαλώτος, θαυμάζω το αίσθημα ευθύνης που τους έκανε να καταθέσουν με σαφήνεια την άποψή τους. (Παρεμπιπτόντως, η συλλογιστική του Τσακαλώτου δεν είναι μαρξιστική, μολονότι συνομιλεί γόνιμα με τον μαρξισμό.
Αυτό, προφανώς, δεν το αντιλήφθηκε ο Αλκης Ρήγος στην «Κυριακάτικη Αυγή», ο οποίος φαίνεται να του αποδίδει έναν «ανθρωποκεντρικό» μαρξισμό. Ελκυστικό ακούγεται. Σχεδόν λυρικό. Νομίζω όμως ότι η κριτική σκέψη της Αριστεράς δεν προάγεται με τέτοιου είδους στρογγυλέματα).
Μήπως η λύση θα ήταν να μπολιάσουμε τον πολιτικό λόγο μας με τη γόνιμη ένταση που, σύμφωνα με τον Ν. Μουζέλη, υπάρχει «μεταξύ αυτού που είναι σήμερα και αυτού που θα έπρεπε να είναι... στο μέλλον»; Η Αριστερά ταυτίζεται με την έννοια της υπέρβασης και συνεπώς φθίνει όταν δεν θέλουμε να αλλάξουμε την πραγματικότητα ή δεν ξέρουμε πώς. Την οποία όμως -και αυτό ίσως είναι το κλειδί- δεν καλούμαστε να αποδεχθούμε ως έχει, αλλά να αναγνωρίσουμε ότι υπάρχει και μας θέτει δύσκολα ερωτήματα που δεν επιδέχονται κονσερβαρισμένες απαντήσεις.
Τότε μόνο θα μπορέσουμε να την αλλάξουμε. Οσο για την εξουσία, ουδέποτε φοβήθηκε όσους νομίζουν ότι ονειρεύονται αλλά απλώς κοιμούνται.
Εκτύπωση στις: 2024-04-20
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=1170