Δύο λόγοι για την «κρίση των κομμάτων»

Χριστόφορος, Βερναρδάκης

Τα Νέα, 2021-06-18

Η συζήτηση για το «κόμμα» επανέρχεται σταθερά από καιρό σε καιρό στους κύκλους της κριτικής πολιτικής θεωρίας, αλλά και στην τρέχουσα δημόσια συζήτηση.

Ο λόγος είναι ότι το «κόμμα», αυτή η θεμελιώδης θεσμική μορφή πολιτικής αντιπροσώπευσης των κοινωνικών τάξεων και ομάδων, βρίσκεται σε βαθιά κρίση.

Ο πρώτος και κυριότερος λόγος γιʼ αυτό είναι ότι τα πολιτικά κόμματα ολοένα και περισσότερο μετασχηματίζονται από αντιπροσωπευτικά κοινωνικά μορφώματα σε υποσυστήματα του κράτους και του πολιτικού του μηχανισμού. Η βιβλιογραφία έχει ονομάσει αυτή τη μορφή κόμματος «cartel party». Δεν αναζητούν τους ιδεολογικούς, προγραμματικούς, ανθρώπινους ή οικονομικούς τους πόρους στην κοινωνία, αλλά τους βρίσκουν έτοιμους σχεδόν μέσα στο κράτος και τους μηχανισμούς συνέχειας που αυτό έχει συγκροτήσει και εμβαθύνει.

Το «cartel party» βρίσκει την τυπική μορφή στα κόμματα της Δεξιάς ή του Κέντρου, δεν αφήνει ωστόσο χωρίς επίδραση και τα κόμματα της Αριστεράς, παρά το γεγονός βεβαίως ότι εδώ οι αντιστάσεις στον μετασχηματισμό είναι ισχυρότερες.

Αλλά για τα κόμματα της Αριστεράς υπάρχει επιπλέον ένας δεύτερος λόγος κρίσης. Τα κόμματα αυτά, μαζί και με τις άλλες μορφές κοινωνικής κινητοποίησης και αντιπροσώπευσης, όπως τα συνδικάτα, δημιουργήθηκαν «σε μια εποχή που η πλειοψηφία ήταν αναλφάβητη, ολιγογράμματη, όπου η πληροφόρηση και η επικοινωνία ήταν περιορισμένη σε κάποιες κοινωνικές ελίτ» (Αντώνης Λιάκος - Μυρσίνη Ζορμπά, «Ποιο σώμα ταιριάζει στην Αριστερά;», «ΕφΣυν» 5/6/2021).

Τα «παλιάς μορφής» κόμματα λειτουργούσαν ως δομές «αντικοινωνίας», δηλαδή ως μηχανισμοί πολιτικής και όχι μόνον κοινωνικοποίησης, ως μηχανισμοί ενημέρωσης, ως χώροι πολιτισμικών πρακτικών, ως χώροι επιμόρφωσης, ακόμα και ως υποκατάστατα δομών κοινωνικού κράτους.

Σε αυτό το περιβάλλον ήταν αυτονόητο ότι το «κόμμα» αναζητούσε και έβρισκε τους πόρους του στα πιο πρωτοποριακά, τα πιο μορφωμένα, τα πιο ηθικά στοιχεία της κοινωνικής ζωής. Και υπό την έννοια αυτή, η «πρωτοπορία» δεν ήταν ιδεολογική κατασκευή μιας κομματικής γραφειοκρατίας, αλλά μια κατάσταση αντικειμενικής πραγματικότητας.

Είναι προφανές ότι η συνθήκη αυτή έχει εκλείψει. Το σημερινό γνωστικό, μορφωτικό επίπεδο της κοινωνίας είναι πολύ υψηλότερο, οι τρόποι και διαδικασίες κοινωνικοποίησης, ενημέρωσης και συγκρότησης πολιτισμικού κεφαλαίου έχουν αλλάξει ριζικά. Επομένως, μια μορφή κόμματος που δεν λέει να μετασχηματιστεί αλλά παραμένει αμετακίνητη στην ιδέα ότι το «οργανωμένο κομμάτι» αποτελεί φυσική πρωτοπορία έναντι της υπόλοιπης κοινωνίας προκαλεί τουλάχιστον απώθηση. Επιπλέον, διαστρεβλώνει την έννοια της πρωτοπορίας.

Την ίδια στιγμή χιλιάδες μικρά και μεγάλα δίκτυα και δικτυώσεις σε όλους τους κοινωνικούς χώρους όλων των κοινωνικών υποκειμένων έχουν υφάνει ένα νέο μωσαϊκό μαζικής πολιτικής συμμετοχής, αλλά και διαμόρφωσης γνωμών, προτάσεων, ενημέρωσης και μορφών κινητοποίησης. Είναι δύσπιστα στις παραδοσιακές μορφές κομματικής πολιτικής και είναι επιπλέον κατακερματισμένα. Ομως, οι «παλιές μορφές» σκέφτονται με όρους «στρατολόγησης», καθοδήγησης και γραφειοκρατίας. Απομακρύνονται επομένως ακόμα περισσότερο από την έννοια του «κόμματος - συλλογικού διανοούμενου», αλλά και από τη διαδικασία απελευθέρωσης κοινωνικών δυναμικών που ενυπάρχουν μέσα σε αυτήν τη ζωντανή κοινωνία. Και ουδόλως συμβάλλουν στην ουσιαστική ενοποίηση του κατακερματισμού αυτών των δικτύων σε ένα πρόγραμμα πολιτικής αντιπροσώπευσης.

Τι ήταν το «κόμμα» στους ορισμούς των κλασικών της πολιτικής θεωρίας; Η συγχώνευση κοινωνικών πρακτικών και θεωρίας σε ένα πολιτικό πρόγραμμα κοινωνικής αντιπροσώπευσης. Οσο δεν πληρούνται οι συνθήκες αυτές και τα «κόμματα» γίνονται εργαλεία επαγγελματικής πολιτικής, τότε η κρίση της μορφής τους θα ενδυναμώνεται.

Εκτύπωση στις: 2024-04-20
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=11886