Tα σενάρια της επόμενης μέρας
Πώς η Kύπρος μπορεί να βρεθεί «εκτός» Eυρωπαϊκής Ένωσης
Π.Κ., Ιωακειμίδης
Τα Νέα, 2004-04-24
Όπως τώρα όλα δείχνουν, οι αδελφοί μας Ελληνοκύπριοι θα διαπράξουν το ιστορικό λάθος και θα καταψηφίσουν το σχέδιο Ανάν για την επίλυση του προβλήματος. Τίποτα το περίεργο. Ο Ελληνισμός είναι συνηθισμένος σε κρίσιμες ιστορικές στιγμές να διαπράττει λάθη. H «εθνική μας τύφλωσις» θριαμβεύει. H ιστορία μας είναι γεμάτη από «χαμένες ευκαιρίες, είτε πρόκειται για τη Μικρασιατική Καταστροφή, τον χειρισμό του θέματος «Μακεδονία/Σκόπια» και βεβαίως το ίδιο το Κυπριακό. Δυστυχώς η Ιστορία δεν διδάσκει... Ή μάλλον μάς διδάσκει πώς να επαναλαμβάνουμε τα λάθη μας. Και δεν θα πρέπει εν ονόματι του «δημοκρατικού μύθου» να αρνηθούμε την αναγνώριση των λαθών. Λάθη γίνονται από τους λαούς. Απλώς σε ένα δημοκρατικό σύστημα δεν υπάρχει άλλη επιλογή από τον σεβασμό των λαθών αυτών και την προσπάθεια διόρθωσής τους μέσω της δημοκρατικής διαδικασίας. Ποιες θα είναι, λοιπόν, οι συνέπειες του «όχι»; Γιατί συνέπειες θα υπάρξουν και η αναγνώρισή τους δεν συνιστά ούτε κινδυνολογία ούτε καταστροφολογία. Συνιστά ρεαλιστική εκτίμηση πολιτικών πράξεων, επιλογών και αποφάσεων. Βεβαίως, με το «όχι» δεν θα έλθει η καταστροφή ή η «συντέλεια του κόσμου». Αλλά οπωσδήποτε θα υπάρξουν συνέπειες, που ανάλογα με τον χειρισμό τους μπορεί να αποδειχθούν περισσότερο ή λιγότερο ζημιογόνοι για την Κύπρο (και βεβαίως την Ελλάδα).
Πρώτα απ’ όλα, με το «όχι» δεν πρόκειται να σταματήσει η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση (E.E.). H ένταξη θα γίνει κανονικά την 1η Μαΐου χάρις στις ρυθμίσεις που εξασφάλισαν οι ελληνικές κυβερνήσεις στην Πράξη Προσχώρησης και σε διαδοχικά Ευρωπαϊκά Συμβούλια (και κυρίως αυτό του Ελσίνκι). Αλλά η Κύπρος μετά το «όχι» θα μπει βαθύτατα τραυματισμένη στην Ένωση. Όταν όλοι οι παράγοντες της Ένωσης (Επιτροπή, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, κυβερνήσεις κρατών - μελών, κ.λπ.) στηρίζουν το σχέδιο Ανάν και την επίλυση του κυπριακού προβλήματος, αποτελεί αφέλεια να πιστεύουμε ότι η Κύπρος θα γίνει με ιδιαίτερο ενθουσιασμό δεκτή στην Ένωση μετά το «όχι». Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε ότι τόσο η Κύπρος όσο και η Ελλάδα «δεσμεύθηκαν» κατά κάποιον τρόπο απέναντι στην Ένωση ότι θα επιδιώξουν τη λύση του προβλήματος και πως θα φέρουν μια ενωμένη νήσο στην E.E. Μόνο ως έσχατη επιλογή η Κύπρος θα προσχωρούσε στην E.E. χωρίς την επίλυση του προβλήματος και τούτο εφόσον δεν συνέπραττε η «άλλη πλευρά» (Τουρκοκύπριοι, Τουρκία). Αυτή τη στιγμή εμφανιζόμαστε να έχουμε μια εντελώς αντεστραμμένη λογική και κατάσταση. Και είναι αναπόφευκτο η Ένωση να θεωρήσει (όπως ήδη θεωρεί) ότι η Λευκωσία την παραπλάνησε όταν «μιλούσε για λύση σύμφωνα με τα ψηφίσματα του ΟΗΕ». Από την άλλη μεριά δεν θα πρέπει επίσης να διαφεύγει ότι η Κύπρος δεν θα είχε απολύτως καμιά πιθανότητα να ενταχθεί στην Ένωση (παρά τις ηράκλειες προσπάθειες του πρώην Προέδρου Γ. Βασιλείου) χωρίς τον ρόλο της Ελλάδας ως μέλους της Ένωσης.
H πικρή αλήθεια είναι ότι κανένας δεν ήθελε την Κύπρο στην Ένωση (άλλωστε αρχικά και η Κύπρος δεν ήθελε την ένταξη). H Ελλάδα «επέβαλε» την ένταξη της Κύπρου μέσα στο ευρύτερο πακέτο της διεύρυνσης με τις δέκα νέες χώρες (χειρισμοί Σημίτη, Παπανδρέου, Πάγκαλου, Κρανιδιώτη, κ.ά.). Αυτά τα ολίγα για την ιστορική αλήθεια. Την κατάλληλη στιγμή θα λεχθούν περισσότερα και εξόχως αποκαλυπτικά για τις πολιτικές επιλογές κρατών, θεσμών και ατόμων...
Μετά το «όχι» λοιπόν η Κύπρος θα ενταχθεί στην Ένωση βαθύτατα τραυματισμένη, αλλά εν πάση περιπτώσει ως ισότιμο, νομικά, μέλος. H Ένωση, όμως, δεν λειτουργεί στην καθημερινότητα της συνεχούς διαπραγμάτευσης με βάση τη «νομική ισότητα», αλλά με βάση το πολιτικό κύρος κάθε χώρας - μέλους, την αξιοπιστία, την αποδοχή, τη δυνατότητα διαμόρφωσης διαπραγματευτικών συνασπισμών, κ.λπ. Στο πεδίο αυτό φυσικά η Κύπρος θα αντιμετωπίσει τεράστια προβλήματα. Και σε μια περίοδο που η διευρυμένη Ένωση βρίσκεται σε διαδικασία μεταρρύθμισης και επαναπροσδιορισμού σχέσεων, η μη επίλυση του κυπριακού προβλήματος θα σημάνει τον βαθμιαίο αποκλεισμό της Κύπρου από θεσμικές διαδικασίες στις οποίες εκ των πραγμάτων η Κύπρος δεν θα συμμετέχει ευθύς με την προσχώρησή της στην Ένωση (ΟΝΕ, σχήματα αμυντικής ολοκλήρωσης, διαδικασίες συγκρότησης εσωτερικού πυρήνα, δύο ταχυτήτων, κ.λπ.). Όλα αυτά βεβαίως μπορούν να έχουν επιπτώσεις και για την Ελλάδα. Και θα έχουν.
Ωστόσο η ρεαλιστικότερη εκτίμηση είναι ότι μετά την ένταξη ή θα υπάρξει η λύση του προβλήματος ή η Κύπρος θα βρεθεί πολιτικά (αν όχι θεσμικά) οιονεί «εκτός» Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το τι θα γίνει θα εξαρτηθεί από τη συμπεριφορά και των δύο κοινοτήτων.
Τα πιθανά σενάρια που διαγράφονται στον ορίζοντα είναι τρία:
(α) Σενάριο διχοτόμησης/αναγνώρισης ψευδοκράτους: Το σενάριο αυτό θα υλοποιηθεί μόνο εάν το επιδιώξουν οι Τουρκοκύπριοι. Και το πιθανότερο είναι οι Τουρκοκύπριοι να μην επιδιώξουν την ευρύτερη αναγνώρισή τους ως κρατική οντότητα. Και τούτο για έναν απλό αλλά ιδιαίτερα σημαντικό λόγο: η αναγνώριση θα τους απομακρύνει οριστικά από την Ευρωπαϊκή Ένωση ενώ τώρα το βόρειο τμήμα της Κύπρου είναι ήδη μέλος της Ένωσης (με αναστολή εφαρμογής του κεκτημένου). H οριστικοποίηση της διχοτόμησης θα σημάνει τη μετατροπή της πράσινης γραμμής σε «εξωτερικό σύνορο» της Ένωσης. Επομένως, παρά τα όσα λέγονται και γράφονται, οι Τουρκοκύπριοι μάλλον δεν θα επιδιώξουν την αναγνώριση/ανεξαρτησία και απομάκρυνσή τους από την Ένωση, αλλά την ουσιαστική, πραγματική ενσωμάτωσή τους στην Ένωση. Στόχος των Τουρκοκυπρίων θα είναι όχι η ανεξαρτησία, αλλά η ένταξη. Οι Τουρκοκύπριοι θα είναι αυτοί που μάλλον θα αποτρέψουν τώρα τη διχοτόμηση. Θα επιδιώξουν ένταξη, καθώς και η Τουρκία έχει τον ίδιο στόχο. Επομένως, το σενάριο αυτό δεν εμφανίζεται τώρα ως ρεαλιστικό.
(β) Σενάριο «ομαλής προσγείωσης» (soft landing): Το σενάριο αυτό σημαίνει ότι η κυπριακή κυβέρνηση επιδιώκει ορισμένες αλλαγές στο πακέτο της λύσης (ενισχυμένες εγγυήσεις, οριακές βελτιώσεις κάποιων ρυθμίσεων γιατί περισσότερες δεν θα γίνουν δεκτές). Εφόσον επιτευχθούν οι αλλαγές αυτές (που μάλλον θα επιτευχθούν) μπορεί να διεξαχθεί ένα νέο δημοψήφισμα και να ακολουθήσει η επίλυση του προβλήματος (και η επέκταση του κεκτημένου στο βόρειο τμήμα). H πρωτοβουλία στο σενάριο αυτό ανήκει στην κυβέρνηση της Λευκωσίας, η οποία μπορεί βεβαίως να οργανώσει σχετικό δημοψήφισμα. Ουδείς μπορεί να εμποδίσει κάτι τέτοιο. Το σενάριο αυτό μπορεί να οδηγήσει στην έξοδο από το αδιέξοδο με το σχετικά χαμηλότερο κόστος, αλλά πάντως με κόστος (σε σχέση με ένα αρχικό «ναι»).
(γ) Σενάριο «ανώμαλης προσγείωσης» (emergency landing): Το σενάριο αυτό είναι το πλέον ανησυχητικό. Εάν η κυπριακή κυβέρνηση δεν προχωρήσει στο σενάριο της «ομαλής προσγείωσης» (ή και ανεξάρτητα από αυτό), οι Τουρκοκύπριοι, ως πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας και κατ’ επέκταση ως πολίτες/υπήκοοι της Ένωσης (άρθ. 17 ΣΕΚ), μπορεί να επιδιώξουν να ασκήσουν όλα τα δικαιώματα που απορρέουν από το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας και το «ενωσιακό κεκτημένο» (όπως λ.χ. μαζική εγκατάσταση στον Νότο και μια σειρά από άλλα και σοβαρά). H Κυπριακή κυβέρνηση ενδέχεται να βρεθεί συνεπώς αντιμέτωπη με «κατακλυσμό αιτημάτων και τετελεσμένες καταστάσεις». Οι επιλογές που θα έχει θα είναι δύο: (α) να αποδεχθεί τα αιτήματα αυτά με ό,τι συνεπάγεται (δημιουργία de facto κατάστασης επίλυσης, κ.λπ.), (β) να αρνηθεί την ικανοποίηση των αιτημάτων. Εάν επιμείνει στη λογική αυτή, τότε θα κατηγορηθεί ότι (εκτός από την παραβίαση του κεκτημένου) παραβιάζει τις βασικές αρχές πάνω στις οποίες στηρίζεται η Ένωση (άρθ. 6 ΣΕΕ). Στην περίπτωση αυτή ελλοχεύει ο κίνδυνος αργά ή γρήγορα να ενεργοποιηθεί το άρθρο 7 της Συνθήκης που οδηγεί σε αναστολή δικαιωμάτων χώρας - μέλους στην Ένωση. Το άρθρο αυτό δεν έχει χρησιμοποιηθεί μέχρι στιγμής ποτέ, αλλά (και παρά τις δυσκολίες ενεργοποίησής του) μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο. Και φοβάμαι ότι θα γίνει. Το άρθρο αυτό δηλ. εγκαθιδρύει μηχανισμό «τιμωρίας» χώρας - μέλους που (εμφανίζεται να) παραβιάζει τις αρχές πάνω στις οποίες στηρίζεται η Ένωση.
Από την άλλη μεριά, η Ένωση μπορεί να βρει τις νομικές φόρμουλες για να παρακάμψει την κυπριακή κυβέρνηση και να ενισχύσει τον Βορρά. Αυτό ουσιαστικά θα αποτελεί το σενάριο της «πολιτικής αδράνειας», όποτε για σημαντικό χρόνο το Κυπριακό θα παραμένει άλυτο και η Κύπρος θα αντιμετωπίζεται ως προβληματικό μέλος της Ένωσης.
Είναι προφανές ποιο σενάριο είναι το σχετικά περισσότερο ακίνδυνο, η εφαρμογή του οποίου, όμως, προϋποθέτει πολιτική σωφροσύνη και θάρρος. Μέχρι πρόσφατα ʼγκυρα και Τουρκοκύπριοι με την αδιάλλακτη στάση τους μας διέσωζαν και έτσι συνεχίζαμε με τα άλλοθί μας, τα προσχήματά μας και τις φαντασιώσεις μας. Τώρα δεν φαίνονται πρόθυμοι να μας διασώσουν...
Εκτύπωση στις: 2024-04-18
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=121