Ο μουσικός λαός και ο πολιτικός λαός

Αντώνης, Λιάκος

Αυγή της Κυριακής, 2021-09-05

Ο Θάνατος γράφει την ιστορία των ανθρώπων, ανασυνθέτοντας το σύνολο της ζωής τους. Και ο θάνατος του Μίκη Θεοδωράκη μας φέρνει αντιμέτωπους με μια προσωπικότητα που επένδυσε με ήχο την ιστορία της Ελλάδας και έκανε τη μουσική διαμορφωτική πολιτική δύναμη. Η διάχυτη συγκίνηση που εκφράζεται με δηλώσεις και αναρτήσεις σε επικολυρικούς τόνους, αναμενόμενη βέβαια, δεν μας βοηθάει να καταλάβουμε την προσωπικότητα και την εποχή της. Αναμφίβολα ο Θεοδωράκης ήταν ένας σπουδαίος μουσικός συνθέτης πρώτης γραμμής παγκοσμίως και διαχρονικά. Και μάλιστα ένας συνθέτης του οποίου το έργο διαπέρασε στεγανά, ακούστηκε και σε διάσημες αίθουσες συναυλιών με κορυφαίες ορχήστρες, αλλά και τραγουδήθηκε στα γήπεδα και στις πλατείες και χορεύτηκε σε παρέες και ταβέρνες.

Το έργο του διαπέρασε τα μουσικά και λογοτεχνικά είδη και έφερε μαζί τη συμφωνική μουσική, την όπερα, το ορατόριο και το λαϊκό τραγούδι. Ανάλογη και η παγκόσμια διείσδυσή του. Ο Θεοδωράκης άντλησε θέματα και μοτίβα από όλο τον κόσμο και ακούστηκε σε όλο τον κόσμο. Μέγεθος δυσθεώρητο.

Εντούτοις υπάρχει μια αμηχανία στον τρόπο που αντιμετωπίζεται ο μουσικός Θεοδωράκης και ο πολιτικός Θεοδωράκης. Δεν πρόκειται για ένα κορυφαίο μουσικό που παίρνει μέρος στην πολιτική, όπου ρίχνει τη φήμη και το πολιτισμικό βάρος του, επομένως υποκλίνεσαι στο μουσικό του έργο και διατηρείς επιφυλάξεις για το πολιτικό, όπως πολλάκις συνέβη. Δεν υπάρχουν από τη μια οι παρτιτούρες και από την άλλη τα πολιτικά κείμενα, οι δηλώσεις, οι συμβολικές χειρονομίες. Αντίθετα και το μουσικό και το πολιτικό αποτελούν μέρη μιας ενιαίας σύλληψης, παρά τις εποχικές διακυμάνσεις και τις αντιφάσεις. Ανάμεσα όμως στις παρτιτούρες και στα πολιτικά κείμενα υπάρχουν τα μουσικοκριτικά κείμενα. Με βαθιά θεωρητική κατάρτιση στη μουσική, ο Θεοδωράκης στα κείμενα αυτά μας επιτρέπει να δούμε τους αρμούς συνάρθρωσης του μουσικού και του πολιτικού του πράττειν και είναι. Στις γραμμές τους βλέπεις πως ο Θεοδωράκης ανασυνθέτει την ελληνική ιστορία, από την αρχαιότητα ως το μέλλον, πώς τον ελληνικό πολιτισμό με τον ευρωπαϊκό, ποιο είναι το ενιαίο, κατά βάσιν, σχέδιό του . Εκεί, με δυο λόγια η κοσμολογία του, αλλά και η πηγή ενέργειας. Στο κατά Θεοδωράκη ευαγγέλιο, «εν αρχή ην ο Λαός, και ο Λαός ην προς τον Θεόν, και Θεός ην ο Λαός». Αλλά ο μουσικός λαός προηγείται του πολιτικού λαού. Εδώ βρίσκεται το κλειδί. Ο μουσικός λαός είναι η κιβωτός του πολιτισμού στη διαχρονικότητά του, επομένως ο πολιτικός λαός μπορεί να υπάρχει και να θάλλει, στο βαθμό που αντλεί πολιτισμικό και αξιακό ήθος από τον μουσικό λαό. Αν δεν δεις αυτή τη σχέση δεν καταλαβαίνεις όχι μόνο τη μουσική, αλλά ούτε τις μουσικές πρωτοβουλίες του Θεοδωράκη, το συσχετισμό των μουσικών ειδών, αλλά εν μέσω του λαού. Ο Θεοδωράκης δεν πειραματιζόταν στο στούντιο αλλά στα κατάμεστα γήπεδα των συναυλιών του. Ο μουσικός λαός καθοδηγούσε τον πολιτικό λαό, ακόμη και στις πιο αμφισβητούμενες πολιτικές θέσεις και χειρονομίες του Θεοδωράκη. Και αυτός ο διαχρονικός λαός είναι το έθνος, η ρωμιοσύνη, δηλαδή ελληνισμός χωρίς κρατικές συνδηλώσεις, ο λαϊκός ελληνισμός που υπερβαίνει το κράτος και τις διαμεσολαβήσεις της πολιτικής κοινότητας. Απόψεις ότι οι Έλληνες ακούν την ίδια μουσική από την αρχαιότητα έως σήμερα, ήταν φυσικό να ενθουσιάζουν διαφορετικά ακροατήρια, όπως ενθουσίαζε τους λαϊκούς αγωνιστές η συναίσθηση της διαχρονικότητας των αγώνων που τους έδινε νόημα και συγκίνηση που μπορούσε να υπερβεί ακόμη και το θάνατο. Άλλωστε η παρουσία των νεκρών δίπλα στους ζωντανούς είναι συνεχής και αδιάλειπτη.

Αν η έννοια του λαϊκισμού δεν είχε ευτελιστεί τόσο από την πολιτική της χρήση -στην οποία συμβάλουν και οι αντιλαϊκιστές διανούμενοι- θα μπορούσαμε να δούμε στο έργο του Θεοδωράκη, το αρχέτυπο του λαϊκισμού. Αυτό θα βοηθούσε να καταλάβουμε και τη δική μας ιστορία, πως δηλαδή η ίδια καθρεφτίστηκε και εν μέρει ταυτίστηκε μέσα από την ιστορία και το έργο του Θεοδωράκη που εν τέλει τη σημάδεψε πολλές δεκαετίες. Θα βοηθούσε επίσης να υπερβούμε τη δαιμονοποίηση του λαϊκισμού.

Με τη δέουσα προσοχή όμως στις αμφισημίες. Όποιος καταπιαστεί σοβαρά με τη βιογραφία του Θεοδωράκη, θα’ ταν καλό, κατά τη γνώμη μου να έχει καταλάβει σε βάθος τη σχέση μουσικής και πολιτικής, δηλαδή τη σχέση μουσικής κοσμοθεωρίας και πολιτικών πρωτοβουλιών στον Βέρντι, στο Σοπέν, και στον Βάγκνερ. Όσο χρήσιμη είναι η οπτική της οικειότητας με το φαινόμενο Θεοδωράκης, τόσο επίσης απαραίτητο είναι να το δούμε αποστασιοποιημένα, απέξω και συγκριτικά.

Τέλος, και με την ευκαιρία: Είναι αισθητή η έλλειψη μιας πολιτισμικής ιστορίας της Ελλάδας, ώστε να δούμε πρόσωπα και έργα στα συμφραζόμενά τους. Μια ιστορία που θα εντάσσει τη δυναμική των συναισθημάτων, αντί να παραδίνεται σε μια ιστορία που θολώνει από τα συναισθήματα.

Εκτύπωση στις: 2024-04-26
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=12119