Οι σφαίρες επιρροής και τα γεωπολιτικά παίγνια
Γιώργος, Γιαννουλόπουλος
Η Εφημερίδα των Συντακτών, 2022-03-19
Οι αναλύσεις για την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, ων ουκ έστιν αριθμός, έχουν ένα κοινό στοιχείο: τη διαβάζουν σαν μια κίνηση στη σκακιέρα της γεωπολιτικής. Δηλαδή, μετά την κατάρρευση του Τείχους στο Βερολίνο και τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης, η νικήτρια Δύση διεύρυνε τη σφαίρα επιρροής της ενσωματώνοντας τους μέχρι τότε δορυφόρους της Μόσχας, με αποτέλεσμα η σημερινή Ρωσία να αισθάνεται ανασφαλής και υπό πολιορκία επειδή τα σύνορά της με το ΝΑΤΟ μετατοπίστηκαν ανατολικότερα, και μάλιστα σε εδάφη που οι Ρώσοι, καλώς ή κακώς, θεωρούσαν κατά κάποιο τρόπο «δικά τους».Η ανάγνωση αυτή είναι ορθή και όντως εξηγεί –δεν λέω δικαιώνει– την αντίδραση του Πούτιν. H γεωπολιτική προσέγγιση όμως βασίζεται σε διάφορα αφηρημένα σχήματα, όπου οι παίκτες, ας τους αποκαλέσουμε Μεγάλη Δύναμη Αλφα και Μεγάλη Δύναμη Βήτα, στο πλαίσιο του μεταξύ τους ανταγωνισμού προσπαθούν να εντοπίσουν τα αδύνατα σημεία του αντίπαλου, να προβλέψουν τις κινήσεις του, να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους και σε ορισμένες περιπτώσεις να επιδιώξουν μια ισορροπία όταν κρίνουν ότι συμφέρει και τους δύο. Αλλά το πρόβλημα έχει και μία επιπλέον διάσταση, η οποία υποβαθμίζεται στις γεωπολιτικές αναλύσεις και πολύ συχνά δεν λαμβάνεται καν υπ’ όψιν: τη σημασία που έχουν όλα αυτά για τις χώρες οι οποίες βρίσκονται μέσα στη ζώνη επιρροής μιας μεγάλης δύναμης. Και πιο συγκεκριμένα, μπορούμε να μιλάμε για την ελεύθερη βούληση ενός κυρίαρχου κράτους, όταν η καθόλα νόμιμη απόφασή του να ενταχθεί ή να αποχωρήσει από τη ζώνη επιρροής μεταφράζεται σε πράξη, η οποία ωφελεί ή βλάπτει τον υποτιθέμενο προστάτη του.
Αν ανατρέξουμε στην πρόσφατη Ιστορία, θα διαπιστώσουμε ότι οι μεγάλες δυνάμεις διαβάζουν μια τέτοια κίνηση με γνώμονα τα δικά τους συμφέροντα. Στην περίοδο του ψυχρού πολέμου οι ΗΠΑ, ως ηγέτης των δυτικών χωρών που είχαν ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, δεν έβλεπαν με καλό μάτι το ενδεχόμενο αποχώρησης ενός εταίρου από τη Συμμαχία και προσπαθούσαν να την αποτρέψουν επεμβαίνοντας με διαφορετικούς τρόπους στα εσωτερικά της χώρας, της οποίας τους δημοκρατικούς θεσμούς υποτίθεται ότι προστάτευαν. Κι επειδή βρισκόμαστε στη Ελλάδα δεν χρειάζεται να αναφέρω παραδείγματα που όλοι γνωρίζουμε. Στην αντίπερα όχθη τώρα, η Σοβιετική Ενωση είχε κι αυτή τον τρόπο της. Αρκεί να θυμηθούμε τι έγινε στην Ουγγαρία το 1956 και στην Τσεχοσλοβακία το 1968. Σήμερα όμως, όταν τα ηνία της Ρωσίας τα κρατάει ένας καγκεμπίτης που τον περιστοιχίζουν διάφοροι πάμπλουτοι ολιγάρχες, η ιδεολογική διάσταση που στα μάτια πολλών, κυρίως αριστερών, είχε τότε ιδιάζουσα βαρύτητα, δεν υπάρχει πια. Η Ρωσία, ως εν δυνάμει υπερδύναμη, επικαλούμενη τη γεωγραφία, απαιτεί από τις γειτονικές της χώρες να υπαχθούν στη δική της σφαίρα επιρροής.
Οι καιροί όμως άλλαξαν. Παρά το βεβαρημένο παρελθόν του, η ένταξη στο ΝΑΤΟ είναι η πλειοψηφική επιλογή στις χώρες-μέλη του. Και στην περίπτωση που μια απ’ αυτές, ας υποθέσουμε η Ελλάδα, δηλώσει ότι αποχωρεί με ό,τι αυτό συνεπάγεται, θα προσπαθήσουν να μας αποτρέψουν κάνοντας τη ζωή μας δύσκολη. Υπάρχει όμως άνθρωπος με σώας τας φρένας, του ΚΚΕ συμπεριλαμβανομένου, που πιστεύει ότι θα βομβάρδιζαν την Αθήνα;
Το πρόβλημα της Ρωσίας σήμερα δεν είναι μόνο η συμμορία που την κυβερνάει. Είναι πάνω απ’ όλα το παρελθόν. Το νωπό ακόμα παρελθόν. Διότι οι πάλαι ποτέ δορυφόροι της ΕΣΣΔ δεν θέλουν να δουν τους Ρώσους ούτε ζωγραφιστούς. Και για να αισθάνονται ασφαλείς εκλιπαρούν τους Δυτικούς να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ και στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Επιπλέον, μπορεί να μη μας αρέσει, αλλά σε πολλές από αυτές τις χώρες η Ακροδεξιά, για να μην πω κάτι χειρότερο, έχει σηκώσει κεφάλι. Ισως είναι η πιο εύγλωττη και λυπηρή συνέπεια που κληροδότησε ο υπαρκτός σοσιαλισμός.
Το να μπορεί μια μικρή χώρα να παίρνει αποφάσεις με γεωπολιτικό αντίκτυπο χωρίς να λαμβάνει υπ’ όψιν της τα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων ακούγεται υπέροχο και ταυτόχρονα αφελές. Δεν το βλέπω να γίνεται. Υπάρχει όμως ένα παρήγορα σημάδι στην τραγωδία της Ουκρανίας: εκτός από την αντίσταση που δεν πρόβλεψε ο σχεδιασμός του Πούτιν, η αντίδραση των άλλων χωρών στη βάρβαρη εισβολή των Ρώσων ήταν άμεση, αποφασιστική και πειστική – όχι για το θεαθήναι. Οι κυρώσεις, η βοήθεια και πάνω απ’ όλα το τεράστιο κύμα της αυθόρμητης συμπαράστασης από ανθρώπους που δεν είχαν ποτέ ασχοληθεί με την Ουκρανία έπιασαν τόπο. Που σημαίνει ότι ακόμα κι αν δεχθούμε ως αναγκαίο κακό τις συνέπειες που υφίστανται οι μικροί όταν συγκρούονται οι μεγάλοι, υπάρχει ένα όριο, το οποίο δεν παραβιάζεται ατιμωρητί. Κι αυτό το όριο θα πρέπει στο εξής να το υπολογίζουν εκείνοι που εντρυφούν στα γεωπολιτικά παίγνια επί χάρτου.
Εκτύπωση στις: 2024-04-19
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=12661