Αρχική | Εκτύπωσε ή Αποθήκευσε ως PDF | Αποθήκευσε ως WORD | Αποθήκευσε ως HTML

Δημοκρατία και αγορά

Ζαν-Πολ, Φιτου­σί

επιμέλεια Θ.Γιαλκέτσης, Η Εφημερίδα των Συντακτών, 2022-05-01


Η μόνη ελευθερία που απομένει στους πολίτες είναι να αλλάζουν την κυβέρνηση, αλλά όχι την εφαρμοζόμενη πολιτική

Στις 15 Απριλίου 2022, πέθανε στα 79 του χρόνια ο Γάλλος οικονομολόγος Ζαν-Πολ Φιτουσί. Το ακόλουθο κείμενο του Φιτουσί περιέχεται στο συλλογικό έργο «Next European Democracy» (Fondazione Giangiacomo Feltrinelli 2016).

Ενας μεγάλος συγγραφέας έλεγε: «Το μέλλον είναι εκεί όπου πηγαίνουμε για να ζήσουμε αιώνια». Η δημοκρατία σχετίζεται με το μέλλον, επειδή είναι ο τρόπος με τον οποίο χαράσσουμε ένα δρόμο προς τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων. Προσπάθησα να μελετήσω τη δημοκρατία με τον δικό μου τρόπο και, ως οικονομολόγος, προσδιόρισα τρεις βασικές προσεγγίσεις με τις οποίες μπορούμε να την αναλύσουμε. Η πρώτη είναι αυτή που αφορά την ανισότητα. Ζούμε σε ένα σύστημα που συνδυάζει δυο αντιφατικές μεταξύ τους αρχές οργάνωσης: από τη μια μεριά υπάρχει η αγορά με το σύστημα οργάνωσης «ένα ευρώ μία ψήφος» και από την άλλη η δημοκρατία με το σύστημα «ένα πρόσωπο μία ψήφος». Οταν δεν κατορθώνουμε να βρούμε ένα συμβιβασμό μεταξύ των δυο, η δεύτερη αρχή κινδυνεύει να χαθεί, όπως συνέβη πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Για να είμαι ειλικρινής, δεν είμαι βέβαιος αν σήμερα το δεύτερο σύστημα ισχύει αληθινά. Εχουμε ένα τέτοιο βαθμό ανισότητας, ώστε δυσκολεύομαι να υποστηρίξω ότι μια χώρα όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, στην οποία οι προεκλογικές εκστρατείες χρηματοδοτούνται από μεγάλους κεφαλαιοκράτες, είναι μια ολοκληρωμένη δημοκρατία. Αν υπάρχουν τέτοια φαινόμενα, αυτό σημαίνει ότι κάτι δεν πάει καλά με την αρχή της δημοκρατίας, επειδή δεν μπορούμε πλέον να εμπιστευόμαστε την εγκυρότητα της αρχής «ένα πρόσωπο μία ψήφος». Συμβαίνει μάλλον ορισμένα πρόσωπα να διαθέτουν εκατομμύρια ψήφους και άλλα να διαθέτουν λίγες. Υπάρχει και ένα δεύτερο θέμα σχετιζόμενο με την ανισότητα και είναι το ότι οι πλούσιοι, απλώς και μόνον επειδή διαθέτουν τον πλούτο, καταλήγουν να κατέχουν τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, τα πανεπιστήμια και τις δεξαμενές σκέψης, που επηρεάζουν την ψήφο των πολιτών.

Ο Λούις Μπραντέις, ένας δικαστής του Ανώτατου Δικαστηρίου των Ηνωμένων Πολιτειών, είπε το 1941: «Μπορούμε να έχουμε δημοκρατία σε αυτή τη χώρα ή μπορούμε να έχουμε μεγάλο πλούτο συγκεντρωμένο στα χέρια λίγων, αλλά δεν μπορούμε να έχουμε και τα δυο». Σήμερα βιώνουμε την εμπειρία της αύξησης της ανισότητας που επηρεάζει όλες τις χώρες, ακόμα και τις αναπτυσσόμενες. Σε χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία δεν υπάρχει μια διαδικασία δημιουργίας μεσαίας τάξης, αλλά αυξανόμενες ανισότητες. Η ανισότητα είναι ένα οικουμενικό φαινόμενο και αυτό σημαίνει ότι η δημοκρατία δεν είναι οικουμενική. Η δεύτερη προσέγγιση με την οποία μελέτησα τη δημοκρατία με οδήγησε να εστιάσω την προσοχή μου στην Ευρώπη. Το πρόβλημα σε αυτή την περίπτωση είναι το ότι έχουμε σχεδιάσει ένα σύστημα στο οποίο τα χρέη είναι κυρίαρχα, ενώ το νόμισμα δεν είναι κυρίαρχο.

Αυτό κατέστησε τις ευρωπαϊκές χώρες πολύ ευάλωτες, επειδή δεν ελέγχουν αυτές την αγορά, αλλά η αγορά είναι εκείνη που τις ελέγχει. Πριν από αυτό το σύστημα, αυτό δεν συνέβαινε. Κάθε κράτος ήταν απολύτως αξιόχρεο και μπορούσε να παράγει χρήμα για να εξοφλεί το χρέος του, ενώ τώρα βρίσκεται στο έλεος της αγοράς. Η έλλειψη ομοσπονδιακού συστήματος διακυβέρνησης και η ασυμμετρία μεταξύ νομισματικής ομοσπονδίας και φορολογικής συνομοσπονδίας σημαίνουν ότι η Ευρώπη δεν είναι ένα εργαστήρι δημοκρατίας, αλλά ένα ιδιαίτερο σύστημα ομοσπονδιακών κρατών που δεν συναποτελούν ένα ομοσπονδιακό κράτος. Εχει δημιουργηθεί έτσι μια ρήξη μεταξύ νομιμοποίησης και εξουσίας: ενώ η νομιμοποίηση προκύπτει από μιαν εκλογή, η εξουσία πηγάζει από το σύνολο των κανόνων που έχουμε καθορίσει στην πορεία του χρόνου, με αποτέλεσμα να παραχωρείται όλη η δράση στους ευρωπαϊκούς θεσμούς.

Οι δικοί μας κυβερνώντες είναι επαρχιακοί κυβερνώντες, επειδή δεν έχουν πλέον τον έλεγχο του νομίσματος, του προϋπολογισμού, της συναλλαγματικής πολιτικής, της βιομηχανικής πολιτικής. Αυτό σημαίνει ότι η μόνη ελευθερία που απομένει στους πολίτες είναι να αλλάζουν την κυβέρνηση, αλλά όχι να αλλάζουν την εφαρμοζόμενη πολιτική. Βλέπουμε παντού να αλλάζουν κυβερνήσεις χωρίς να αλλάζει έπειτα τίποτα. Το τελευταίο παράδειγμα είναι αυτό που έγινε στην Ελλάδα. Οι Ελληνες πολίτες εξέφρασαν μέσω της ψήφου την επιθυμία τους για αλλαγή πολιτικής στρατηγικής, αλλά κανείς δεν τους πήρε υπόψη του. Νωρίτερα, το ίδιο είχε συμβεί και στη Γαλλία. Ο πρόεδρος Ολάντ εκλέχθηκε με τη μεγάλη ελπίδα ότι θα ενωνόταν η Αριστερά, αλλά τίποτα δεν άλλαξε. Οταν ο πολίτης χάνει τη δύναμη να αλλάζει την εφαρμοζόμενη πολιτική, στρέφεται σε κόμματα που δεν είναι πολύ σοβαρά.

Ανήκω σε μια χώρα στην οποία το Εθνικό Μέτωπο είναι ισχυρή πολιτική δύναμη και αναρωτιέμαι πώς αυτό έγινε δυνατό. Η απάντηση είναι ότι ο Γάλλος γνωρίζει ότι το να πάει από τον Φρανσουά Ολάντ στον Νικολά Σαρκοζί δεν θα αλλάξει τίποτα. Το πρόβλημα είναι ότι η Ευρώπη δεν τα έχει κατανοήσει όλα αυτά, αλλά είναι αναγκαίο να τα κατανοήσει και να αλλάξει την πολιτική της, επειδή είναι σαν να βρίσκεται σε ισχύ ένα είδος θανατικής ποινής, μολονότι αυτή είναι απαράδεκτη. Νόμιζα ότι η θανατική ποινή έχει καταργηθεί στη χώρα μας, αλλά βλέποντας ότι το προσδόκιμο ζωής μειώνεται σε μια σειρά ευρωπαϊκές χώρες, επειδή οι πολιτικές επιλογές συμπεριλαμβάνουν περικοπές στις δαπάνες για την υγεία, τότε λέω στον εαυτό μου ότι αυτό συμβαίνει επειδή κάτι δεν πάει καλά, ότι έχουμε χάσει το αξιακό μας σύστημα.

Αυτό το καταδεικνύει η τρίτη προσέγγιση μέσω της οποίας ενδιαφέρθηκα για το θέμα της δημοκρατίας: το σύστημα μέτρησης. Αυτό που μετράμε καθορίζει αυτό που κάνουμε. Υπάρχουν πολλές παράμετροι τις οποίες δεν μετράμε και αυτό σημαίνει ότι δεν υπολογίζουμε την επίπτωση που έχει πάνω τους η πολιτική. Για παράδειγμα, δεν μετράμε το ανθρώπινο κεφάλαιο και επομένως δεν παίρνουμε αρκετά υπόψη μας το γεγονός ότι οι πολιτικές της λιτότητας το καταστρέφουν. Το ίδιο ισχύει και για το κοινωνικό κεφάλαιο ή για εκείνο του περιβάλλοντος. Το πρόβλημα είναι επομένως ότι έχουμε παραγνωρίσει την ποιότητα και αυτό το κάναμε πριν παραγνωρίσουμε τη δημοκρατία. Η δημοκρατία είναι ένας μετα-θεσμός ο οποίος πρέπει να είναι ικανός να αυτοδιορθώνεται. Ποιο δρόμο προς το μέλλον θα χαράξουμε αν η δημοκρατία δεν είναι πλέον ικανή για αυτοδιόρθωση;


Εκτύπωση στις: 2024-03-29
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=12704