Αρχική | Εκτύπωσε ή Αποθήκευσε ως PDF | Αποθήκευσε ως WORD | Αποθήκευσε ως HTML

Ένας Kόσμος εκτός ελέγχου

H παταγώδης αποτυχία της πολιτικής των Aμερικανών

Γιάννης, Βούλγαρης

Τα Νέα, 2006-07-22


AN ΔEN YΠHPXAN ΟI ΣKHNEΣ THΣ ΠΟΛEMIKHΣ ΦPIKHΣ KAI Ο ΠΟNΟΣ TΩN ANΘPΩΠΩN, ΘA MΠΟPΟYΣE KANEIΣ ΩΣ KAI NA ΔIAΣKEΔAΣEI ENΘYMΟYMENΟΣ TIΣ EΞAΓΓEΛIEΣ TΟY ΠPΟEΔPΟY MΠΟYΣ ΓIA TH NEA EΠΟXH THΣ EIPHNHΣ KAI TΟY EKΔHMΟKPATIΣMΟY ΠΟY ΘA ANΟIΓE ΣTH MEΣH ANATΟΛH META THN EΠEMBAΣH ΣTΟ IPAK

Βεβαίως η κρίση στη Μέση Ανατολή ενδημεί δεκαετίες τώρα, και οι ευθύνες δεν βαρύνουν μόνο τις ΗΠΑ. Οι «τοπικές» δυνάμεις έχασαν πολλές ευκαιρίες διευθέτησης της σύγκρουσης, ενώ οι μαρτυρικοί Παλαιστίνιοι συχνά προσφέρθηκαν να γίνουν θύματα σε παιχνίδια άλλων. Ποτέ όμως από τον πόλεμο του 1967, η κατάσταση δεν μοιάζει τόσο τραγικά ανεξέλεγκτη, έρμαιο των αλληλοτροφοδοτούμενων εξτρεμισμών, χωρίς υπολογίσιμους θεσμικούς «παίκτες» ικανούς να διαπραγματευθούν και με έναν γεωπολιτικό περίγυρο εκρηκτικής πολυπλοκότητας.

Ο πυρομανής πυροσβέστης

Αυτή η εικόνα και αυτός ο περίγυρος είναι το «κατόρθωμα» της πολιτικής Μπους. Ορθώς όλοι οι αναλυτές επισημαίνουν την παταγώδη αποτυχία όχι μόνο όσων είχε εξαγγείλει ως προπαγανδιστικούς στόχους, αλλά και των στενών αμερικανικών επιδιώξεων. Μοιάζει η Ιστορία να εκδηλώνει όλη τη θρυλούμενη ειρωνική της διάθεση, καθώς αυτήν τη στιγμή όλα τα κράτη, τα οποία το «δόγμα» Μπους μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001 ονομάτισε «παρίες» του παγκόσμιου συστήματος, «βγάζουν γλώσσα» στη μεγάλη υπερδύναμη. Το Ιράκ έγινε «Βατερλώ», στο Αφγανιστάν πάνε κι έρχονται οι Ταλιμπάν, το Ιράν αναβαθμίζεται σε μεγάλο «παίκτη» της περιοχής. Ώς και η Βόρεια Κορέα πετάει πυραύλους για να πάρει καμιά ενίσχυση.

Επανειλημμένα έχουμε υποστηρίξει από αυτήν τη στήλη ότι η αμερικανική παντοδυναμία αποτελεί μύθο, η ιδέα της αυτοκρατορίας συνιστά λαθεμένη ανάγνωση του σημερινού συσχετισμού δυνάμεων και η σκέψη ότι ο κόσμος μπορεί να κυβερνηθεί μονομερώς από μία και μόνη δύναμη (ή από τη «Δύση») είναι εκτός πραγματικότητας. Ως προς τις εκτιμήσεις αυτές συνταχθήκαμε με ένα ολόκληρο διεθνές ρεύμα πολιτικής ανάλυσης που δεν αφέθηκε να θαμπωθεί από την εκπληκτική στρατιωτική ισχύ των ΗΠΑ μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Οι στρατιωτικο-πολιτικές αποτυχίες των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν και κυρίως στο Ιράκ επιβεβαιώνουν τις πιο κριτικές αναλύσεις σε ό,τι αφορά τη δυνατότητα των ΗΠΑ να μεταφράσουν σε επιβολή τη στρατιωτική τους υπεροπλία. Ο E. Τοντ είχε χαρακτηρίσει «θεατρικό μικρομιλιταρισμό» την τάση της αμερικανικής ηγεσίας να συντρίβει μικρούς αντιπάλους για να δείξει ότι ο κόσμος έχει ανάγκη την Αμερική. «Υπάρχει μια κρυφή λογική στη φαινομενικά μεθυσμένη συμπεριφορά τής αμερικανικής διπλωματίας. H ανεπάρκεια των πραγματικών πόρων οδηγεί σε μια θεατρική όξυνση των δευτερευουσών συγκρούσεων σε βαθμό υστερίας» («Μετά την Αυτοκρατορία», Κριτική 2003, σ. 182-3). H αποτυχία στο Ιράκ αποτελεί σημείο καμπής, αν όχι αρχή του τέλους, για τον μεταδιπολικό μύθο της αμερικανικής ηγεμονίας. Το ίδιο και η πλήρης υπαγωγή των ΗΠΑ στην τρομοκρατική πλέον πολιτική του Ισραήλ παρ’ ότι αυτή τροφοδοτεί ασταμάτητα τον ισλαμικό εξτρεμισμό. H «μεθυσμένη συμπεριφορά» έφθασε στο αποκορύφωμα.

Εν όψει νέου «δόγματος»;

Πόσο μάλλον που παλαιοί παίκτες επιστρέφουν και νέοι εμφανίζονται. Στους πρώτους ανήκει η σταθεροποιημένη πλέον Ρωσία του Πούτιν, που βλέπει τον πλούτο και την ισχύ της να αναβαθμίζονται ραγδαία λόγω πετρελαίου. H αλήστου μνήμης «εποχή Γιέλτσιν», όταν οι ΗΠΑ μπορούσαν να την εκβιάσουν μέσω του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, έχει παρέλθει, όσο για τις οικονομικές συναλλαγές και τις επενδύσεις φροντίζει η Ευρώπη, όπως άλλωστε συνέβαινε στο παρελθόν. Την ίδια ώρα, η Ρωσία μοιάζει να ανακτά επιρροή στη ζώνη των πρώην σοβιετικών «λαϊκών δημοκρατιών», τόσο στην Κεντρική Ασία όσο και στα δυτικά της. H επιρροή της μάλιστα δεν βασίζεται πλέον στις παλαιές κομμουνιστικές νομενκλατούρες, αλλά σε πλειοψηφικές διαθέσεις των πολιτών τους. H αναστροφή τού κλίματος στις όμορες χώρες των «πορτοκαλί επαναστάσεων» είναι χαρακτηριστική. Οι ΗΠΑ βλέπουν να παίρνει μορφή ένας από τους μεγάλους φόβους τους (κατά Μπρεζίνσκι τουλάχιστον). Ότι η πληθυσμιακή και παραγωγική δυναμικότητα μετατοπίζεται στην Ευρασία και η Αμερική μόνο έμμεσα και από μακριά μπορεί να καθορίσει τις ισορροπίες στην αχανή αυτή περιοχή.

H κυβέρνηση Μπους έχει αρχίσει να πληρώνει το κόστος. Στο εσωτερικό, το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο καταδικάζει τις «αντιτρομοκρατικές» κυβερνητικές μεθόδους ως καταπάτηση των ατομικών δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου. H εξωτερική της πολιτική βρίσκεται εμφανώς σε αμηχανία μετά τις αλλεπάλληλες αποτυχίες. H Ράις επιδιώκει να την επιδιορθώσει κατά τρόπο που το «ΤΙΜΕ» μιλάει για «το τέλος της καουμπόικης διπλωματίας» και ο γκουρού neocon Ουίλιαμ Κρίστολ για «κλιντονισμό», καθ’ όσον η υπουργός Εξωτερικών φαίνεται να θέλει να ξαναπλησιάσει την Ευρώπη. Παράλληλα κύκλοι των νεοσυντηρητικών διακινούν ένα νέο επικίνδυνο «δόγμα» που ανασυστήνει τα μέτωπα του Ψυχρού Πολέμου. Ο παμφλετίστας νεοσυντηρητικός R. Kagan το διατύπωσε σαφώς: «H σημερινή εποχή μπορεί να εξελιχθεί σε νέο γύρο σύγκρουσης του φιλελευθερισμού με τον απολυταρχισμό (...) Ατυχώς, η Αλ Κάιντα μπορεί να μην είναι σήμερα η μόνη απειλή την οποία πρέπει να αντιμετωπίσει ο φιλελευθερισμός, ούτε η πιο σοβαρή». Ποια είναι η νέα λοιπόν απειλή; «Θα είναι οι δύο μεγάλες απολυταρχικές δυνάμεις, η Κίνα και η Ρωσία, που συνιστούν παλαιόθεν απειλή, την οποία δεν προβλέπει το νέο δόγμα του "πολέμου κατά της τρομοκρατίας"» («Washington Post», 30.4.2006). Λίγες μέρες αργότερα, από το Βίλνους, ο πολύς αντιπρόεδρος Τσένι «προειδοποιούσε» τη Ρωσία, ενώ ο πρόεδρος Μπους της έκλεισε την πόρτα του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Είναι προφανές ότι ένας από τους στόχους της αναθέρμανσης των διαχωριστικών γραμμών του Ψυχρού Πολέμου είναι η σταθερή πρόσδεση της Ευρώπης στο άρμα των ΗΠΑ. Εξ ου και η εμφανής πρόθεση να συσπειρώσουν ευρύτερες δυνάμεις στο όνομα της υπεράσπισης της δημοκρατίας στη Ρωσία, λες και μόνο εκεί υφίσταται σήμερα πρόβλημα.

H αστάθεια δεν είναι παροδική

Προετοιμάζεται ένα νέο «δόγμα»; Μια νέα αντίληψη της διεθνούς πολιτικής των ΗΠΑ; Αν ναι, θα ήταν άλλο ένα τρικλίζον βήμα της «μεθυσμένης διπλωματίας» των νεοσυντηρητικών χωρίς πιθανότητες επιτυχίας. Γιατί το πρόβλημα του κόσμου σήμερα δεν είναι η παγκόσμια σύγκρουση φιλελευθερισμού - απολυταρχισμού, αλλά η καχυποψία που δημιουργεί η προσπάθεια των ΗΠΑ να διευθύνουν μονομερώς τις διεθνείς εξελίξεις και η όξυνση που προκαλεί η αποτυχία τους να ανταποκριθούν στον ρόλο αυτό λόγω ανεπαρκών οικονομικών, πολιτικών και πολιτισμικών πόρων. H σημερινή κρίση της Μέσης Ανατολής είναι χαρακτηριστική. Ουσιαστικά δεν υπάρχουν θεσμοί, διαδικασίες, συμμαχίες με δύναμη και κύρος να παρέμβουν συντονισμένα και να διαπραγματευθούν την κατάπαυση των εχθροπραξιών. Ένας κόσμος εκτός ελέγχου. H μεταδιπολική εποχή αντί να ενισχύσει τον ρόλο των παγκόσμιων θεσμών και του διεθνούς δικαίου κατέληξε να υποσκάψει το όποιο κύρος είχε ο ΟΗΕ και οι άλλοι παγκόσμιοι θεσμοί.

H αστάθεια δεν είναι παροδική. Πηγάζει από την ιστορικών διαστάσεων ανακατανομή ισχύος που πραγματοποιείται σε παγκόσμιο επίπεδο. Από πολλές απόψεις, φαίνεται να κλείνει ο μεγάλος κύκλος που από τον 16ο αιώνα κατέστησε την Ευρώπη αρχικά και έπειτα τη «Δύση», ηγεμόνα των «νέων χρόνων». Οι σημερινές ανακατατάξεις και δυναμικές φαίνονται να ξεπερνούν την ικανότητα ηγεμονίας όχι μόνο των ΗΠΑ, αλλά της «ατλαντικής Δύσης» γενικότερα. H εικόνα της νικήτριας «Δύσης» μετά την πτώση της ΕΣΣΔ φαντάζει ήδη μακρινή. Εξίσου μακρινή ακούγεται η πρόβλεψη ενός κόσμου όλο και πιο ομογενοποιημένου, μέσω της εύκολης διάδοσης του δυτικού μοντέλου δημοκρατικού καπιταλισμού. Στην πραγματικότητα αυτό που συμβαίνει είναι η εμφάνιση ποικίλων εθνικών ή περιφερειακών μοντέλων καπιταλισμού, όπως άλλωστε η ιστορική κοινωνιολογία ανέμενε. Το ερώτημα είναι αν αυτή η διαφορετικότητα θα προκαλέσει ανεξέλεγκτες γεωπολιτικές αναταραχές ή αν θα επιτευχθεί μια δημοκρατική διαχείριση της παγκοσμιοποίησης και της αλληλεξάρτησης.

H σημερινή κρίση της Μέσης Ανατολής αποτελεί μικρογραφία των κινδύνων που περικλείει το πρώτο σενάριο.

* Ο Γιάννης Βούλγαρης διδάσκει στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου.

Εκτύπωση στις: 2024-03-29
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=1289