Εποχή «υδρολογικών πολέμων»;
Kevin, Watkins
ΤΟ ΒΗΜΑ, 2006-09-01
«To ουίσκι είναι για να το πίνεις, το νερό για να πολεμάς γι’ αυτό» είπε κάποτε ο Μαρκ Τουέιν. Στις αρχές του 21ου αιώνα η ζοφερή αυτή άποψη υποστηρίζεται από πολλούς φορείς. Η CIA, n εταιρεία λογιστικής PricewaterhouseCoopers και πιο πρόσφατα το βρετανικό υπουργείο Άμυνας αναφέρονται στη δυσοίωνη προοπτική των μελλοντικών «πολέμων για το νερό». Με τα αποθέματα νερού να μειώνονται στη Μέση Ανατολή, την Ασία και την υποσαχάρια Αφρική, η βίαιη σύγκρουση μεταξύ κρατών για το νερό είναι πολύ πιθανή. Aυτή n προοπτική εξετάζεται και στην ατζέντα των ειδικών από 140 χώρες, που συγκεντρώθηκαν στο ετήσιο Φόρουμ για την Παγκόσμια Εβδομάδα Νερού στη Στοκχόλμη.
Οδηγούμαστε λοιπόν σε μια εποχή «υδρολογικών πολέμων» κατά την οποία τα ποτάμια, οι λίμνες και οι υδροφόροι ορίζοντες θα αποτελούν περιοχές εθνικής ασφάλειας και θα φυλάσσονται ή θα ελέγχονται από εξουσιοδοτημένους στρατούς και κράτη-πελάτες; Ή μπορεί το νερό να λειτουργήσει ως δύναμη ειρήνης και συνεργασίας; Παρατηρώντας τα πρόσφατα γεγονότα είναι δύσκολο να μην προσχωρήσουμε στην άποψη των πεσιμιστών, οι οποίοι δεν αντιμετωπίζουν τους πολέμους για το νερό ως μελλοντική απειλή αλλά ως ζωντανή πραγματικότητα. Πάρτε για παράδειγμα την πρόσφατη σύγκρουση στον Λίβανο και ένα γεγονός που πέρασε σχεδόν απαρατήρητο: Την καταστροφή από ισραηλινές βόμβες αρδευτικών τάφρων που μετέφεραν νερό από τον ποταμό Λιτάνι σε αγροτικές περιοχές κατά μήκος του αλιπέδου και σε περιοχές της κοιλάδας Μπεκάα. Αυτό δεν είναι ένα μεμονωμένο παράδειγμα. Τον περασμένο μήνα στη Σρι Λάνκα, η άρνηση των ανταρτών Tίγρεις Ταμίλ να ανοίξουν έναν υδατοφράκτη για τα κανάλια που προμηθεύουν με νερό τους καλλιεργητές ρυζιού, οδήγησε σε μια βίαιη στρατιωτική επίθεση που στοίχισε τη ζωή σε 17 εργάτες.
Οι συγκρούσεις για το νερό διαμορφώνονται από τοπικούς παράγοντες αλλά παρ’ όλα αυτά δεν αποτελούν μεμονωμένα γεγονότα. Πλέον έχουμε να αντιμετωπίσουμε μια παγκόσμια κρίση εξαιτίας των δεκαετιών της κακής διαχείρισης των αποθεμάτων του νερού. To 2025 περισσότεροι από δύο δισ. άνθρωποι θα ζουν σε χώρες όπου θα είναι δύσκολο ή αδύνατο να χρησιμοποιήσουν τα αποθέματα νερού ώστε να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες της γεωργίας, της βιομηχανίας και των νοικοκυριών. Δύο στους πέντε ανθρώπους στον κόσμο ζουν σε λεκάνες ποταμών και λιμνών που διαπερνούν ένα ή περισσότερα διεθνή σύνορα. Και είναι αυτή η υδρολογική αλληλεξάρτηση που έχει τη δυνατότητα να μεταφέρει τον αυξημένο ανταγωνισμό για νερό διά μέσου των συνόρων των κρατών.
Τα συστήματα των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη πρωταγωνιστούν στην Παγκόσμια Εβδομάδα Νερού. Κανένα άλλο σύστημα δεν καταδεικνύει καλύτερα τη φύση της υδρολογικής αλληλεξάρτησης. Στην Τουρκία, οι ποταμοί Τίγρης και Eυφpάτης αντιμετωπίζονται ως πλήρως αξιοποιημένη πηγή ενέργειας και άρδευσης. Από την πλευρά της Συρίας και του Ιράκ, τα τουρκικά φράγματα είναι απειλή για δεκάδες χιλιάδες εργασίες, καθώςοι αγρότες χάνουν την πρόσβασή τους στο νερό. Αυτό που ενισχύει την εχθρότητα μεταξύ των χωρών είναι η ιδέα ότι το να μοιράζονται το νερό είναι ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος: Κάθε σταγόνα νερού που διασφαλίζεται από τους Τούρκους αγρότες είναι απώλεια για τους Σύρους αγρότες. Τα μεγάλα προγράμματα εκτροπής του Γάγγη, τα οποία εξετάζονται από την Κίνα και την Ινδία, αντιμετωπίζονται ως μέρος της εθνικής στρατηγικής για μεταφορά νερού από περιοχές με πλεόνασμα σε περιοχές με έλλειμμα. Οι γειτονικές κυβερνήσεις φοβούνται καταστροφική απώλεια υδάτων. To Μπανγκλαντές προειδοποίησε ότι οποιαδήποτε εκτροπή του Γάγγη για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες των πόλεων της Ινδίας, θα αποτελέσει σοβαρό πλήγμα για εκατομμύρια αγρότες.
Στη Μέση Ανατολή το 90% των αξιοποιήσιμων υδάτων διασχίζει διεθνή σύνορα. Ξεχάστε το πετρέλαιο: Ο πιο πολύτιμος φυσικός πόρος της περιοχής ρέει στον Ιορδάνη ποταμό ή βρίσκεται στους υδροφόρους ορίζοντες που συνδέουν το Ισραήλ και τα κατειλημμένα παλαιστινιακά εδάφη. Οι κίνδυνοι από τον ανταγωνισμό για το νερό είναι πραγματικοί, αλλά για κάθε κίνδυνο υπάρχει μία ευκαιρία. Παρ’ όλα αυτά η συνεργασία για το νερό είναι πολύ πιο διαδεδομένη από τη σύγκρουση.
Με ποιον τρόπο μπορεί ο κόσμος να οδηγηθεί σε μια μελλοντική συνεργασία και όχι σε σύγκρουση; Πιστεύουμε ότι υπάρχουν τέσσερεις γενικοί κανόνες. Πρώτον, οι κυβερνήσεις πρέπει να σταματήσουν να αντιμετωπίζουν το νερό ως μια ανεξάντλητη πηγή εκμετάλλευσης. To νερό είναι δυσεύρετο σε πολλές χώρες και αυτό προκαλείται κυρίως από ανεπαρκείς οικονομικές πολιτικές. Η βελτίωση της αποδοτικότητας της χρήσης του νερού και η ενθάρρυνση της συντήρησης μέσω των τιμών και μέσω πιο αποτελεσματικών τεχνολογιών στη γεωργία και στη βιομηχανία θα βοηθούσαν στην αντιμετώπιση του προβλήματος. Δεύτερον, οι χώρες πρέπει να αποφύγουν τις μονομερείς αποφάσεις. Οποιαδήποτε μεγάλη εκτροπή σε ένα σύστημα ποταμού ή η αύξηση της χρήσης των υδάτων, πρέπει να γίνεται κατόπιν διαπραγμάτευσης και όχι να επιβάλλεται. Τρίτον, οι κυβερνήσεις πρέπει να κοιτάξουν πέρα από τα εθνικά σύνορα των κρατών τους για μια ευρεία συνεργασία στη δημιουργία εγκαταστάσεων στις λεκάνες των ποταμών ώστε να ενθαρρυνθεί η κοινή εκμετάλλευσή τους. Τέταρτον, με το πρόβλημα είναι αναγκαίο να ασχοληθούν οι πολιτικοί ηγέτες. Πολύ συχνά, ο διάλογος για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων μεταξύ των κρατών γίνεται από ειδικούς.
Ως η μοναδική ανθρώπινη κοινότητα που μοιραζόμαστε μόνον έναν πλανήτη πρέπει να δούμε πέρα από τα εθνικά μας σύνορα και να βρούμε τρόπους διατήρησης των οικολογικών συστημάτων από τα οποία εξαρτώμαστε. Μέσω του νερού, ίσως μπορέσουμε να επιδείξουμε ικανότητα επίλυσης των προβλημάτων μέσω της συνεργασίας.
*Ο κ. Kevin Watkins είναι διευθυντής του Γραφείου για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη στο Πρόγραμμα Ανθρώπινης Ανάπτυξης του ΟΗΕ. Ο κ. Anders Berntell είναι διευθυντικό στέλεχος του Διεθνούς Ινστιτούτου Νερού στη Στοκχόλμη.
Εκτύπωση στις: 2024-04-20
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=1327