Αρχική | Εκτύπωσε ή Αποθήκευσε ως PDF | Αποθήκευσε ως WORD | Αποθήκευσε ως HTML

Καρτέλ ιεροκηρύκων (ή χειροπέδες αντί πολιτικής)

Τάκης, Καμπύλης

Τα Νέα, 2006-09-30


ΤΟ 1894 ένας επιθεωρητής της βρετανικής αστυνομίας, ο Maurice Mozer, δημοσίευσε μία μελέτη με τον μονολεκτικό τίτλο «Χειροπέδες». Στα χρόνια του Mozer είχε σχεδόν παγιωθεί η αντίληψη ότι ο έλεγχος του σώματος ως τιμωρία-ποινή ανήκε στο προ Διαφωτισμού παρελθόν. Η φυλακή μετονομάστηκε σε χώρο σωφρονισμού ή επανένταξης ή αναμόρφωσης. Ο έλεγχος του σώματος (οι σωματικές ποινές) αντικαταστάθηκε από τον έλεγχο του φρονήματος.

Ο επιθεωρητής Mozer προσπαθούσε να εξηγήσει την αποτελεσματικότητα των χειροπέδων μέσω της διαχρονικότητάς τους! Έφθασε μέχρι τις μάχες των Συρακουσίων με τους Καρχηδονίους (στους αιχμαλώτους των Ελλήνων περιλαμβάνονταν και ηνίοχοι με χειροπέδες). Αλλά οι πληγές που κληροδότησε στην Ευρώπη η ευχέρεια της εξουσίας στη φυσική βία ήταν πολύ μεγάλες.

Δεν είναι τυχαία η επιλογή του Μισέλ Φουκώ να αναδείξει την «υπόθεση Damiens». Στις 2 Μαρτίου 1757, μπροστά στην πύλη της Εκκλησίας των Παρισίων, ο πατροκτόνος Damiens οδηγείται γυμνός φορώντας μόνο ένα πουκάμισο. Η ποινή είναι από τις βιαιότερες: βασανίστηκε με πυρακτωμένες λαβίδες στους μαστούς, στα χέρια, στο στήθος, στους μηρούς. Το χέρι με το οποίο σκότωσε τον πατέρα του κάηκε με αναμμένο θειάφι. Στις πληγές έριξαν - με τη σειρά - μολύβι, καυτό λάδι και ρετσίνι, και ύστερα πάλι αναμμένο θειάφι. Στη συνέχεια - ζωντανός ακόμη - δέθηκε σε τέσσερα άλογα με σκοπό τον διαμελισμό του σώματος. Οι θεατές άντεξαν στο θέαμα, όχι όμως και το ένα από τα τέσσερα άλογα το οποίο δεν ήταν εξασκημένο γι αυτή τη δουλειά. Έδεσαν ακόμη δύο άλογα, πάλι χωρίς αποτέλεσμα και τελικά για φιλανθρωπικούς λόγους οι δήμιοι έκοψαν τους τένοντες του δύστυχου ώστε να ολοκληρωθεί η επιβολή της ποινής.

Μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα...

... η κατάσταση έχει ανατραπεί. Και στις ποινές, αλλά και στο θέαμα. Στους γυμνούς μελλοθανάτους (σχεδόν αμέσως μετά τη Γαλλική Επανάσταση) ένα μαύρο πανί ήλθε να καλύψει το πρόσωπο. Και οι γκιλοτίνες από τις κεντρικές πλατείες τελικά «βολεύτηκαν» σε ένα σκοτεινό κομμάτι των φυλακών. Οι εκτελέσεις γίνονταν πλέον τις πρώτες πρωινές ώρες, ώστε να ελαχιστοποιηθεί η πιθανότητα να γίνουν ορατές. Η τιμωρία άλλαξε και το θέαμα στην τιμωρία καταργήθηκε. Ίσως (και) διότι άλλαξε η εξουσία. Και, κυρίως, η εικόνα της εξουσίας για τον εαυτό της.

Η μορφή της τιμωρίας συμβάδιζε πάντα με την εικόνα που είχε η εξουσία για τον εαυτό της.

(Με τις χειροπέδες πάλι, τα πράγματα ακολούθησαν παράλληλο δρόμο. Οι κυριότερες αλλαγές είναι δύο. Στα μέσα της δεκαετίας του 60 Αμερικανοί αστυνομικοί δένουν τα χέρια των συλληφθέντων πίσω από την πλάτη και όχι μπροστά στο σώμα όπως συνηθιζόταν. Η σημαντικότερη αλλαγή όμως είναι η απαγόρευση χρήσης τους σε μια σειρά αδικημάτων, όπως για παράδειγμα σε όσα δεν προβλέπεται η προσωπική κράτηση).

Στις ίδιες κατακτήσεις της νεωτερικότητας περιλαμβάνεται και η απαγόρευση της προδικαστικής διαπόμπευσης (χωρίς να σημαίνει ότι επιτρέπεται η μεταδικαστική).

Ξαφνικά, όπως επισημαίνει ο Βασίλης Καρύδης (αναπληρωτής καθηγητής, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου), έπειτα από δεκαετίες οι χειροπέδες επανεμφανίστηκαν στην Ελλάδα σε υπόπτους για αδικήματα, όπως τα πρόσφατα των κουμπάρων. Και ενώ η χρήση τους αλλά και το συνοδεύον θέαμα απαγορεύονται από το θεσμικό πλαίσιο όχι μόνο ουδείς επέβαλε την εφαρμογή, αλλά αντίθετα υπουργοί από τα «παράθυρα» χρησιμοποίησαν το θέαμα, την τηλεοπτική εικόνα, ως απόδειξη επιτυχίας της πολιτικής τους.

Αλήθεια, ποια είναι η εικόνα που έχει η σημερινή εξουσία για τον εαυτό της;

Η (νέα) λογική της τιμωρίας, τελικά η ταύτιση της πολιτικής αποτελεσματικότητας με το θέαμα των σιδηροδέσμιων κουμπάρων αναδεικνύει μια νέα πολιτική ή ένα κενό πολιτικής;

Η Αφροδίτη Κουκουτσάκη (επίκουρη καθηγήτρια, Πάντειο) εξηγεί πως «το θέαμα της πρόσφατης "πελατείας" του ποινικού μηχανισμού μοιάζει να θέλει να εξαφανίσει κάθε υπόνοια ότι η αλλαγή προσανατολισμού (από τον φτωχοδιάβολο ή τον μετανάστη στον κουμπάρο κυβερνητικών στελεχών) είναι περιστασιακή. Ας συγκρίνουμε τις εικόνες: η κάμερα στριμώχνεται πίσω από το σηκωμένο μπράτσο ή το τραβηγμένο πουλόβερ του συνήθους υπόδικου. Σ αυτή την εικόνα οι χειροπέδες δεν προσφέρουν τίποτα περισσότερο, γιατί πρόκειται για μια εικόνα ήδη κατασκευασμένη κοινωνικά, ως εκ τούτου αναμενόμενη. Όταν η "πελατεία" όμως είναι απροσδόκητη, όταν τα πρόσωπα δεν αντιστοιχούν στις δεσπόζουσες εικόνες, τότε η Δικαιοσύνη (και οι πολιτικοί) πρέπει να κάνει πέραν πάσης αμφιβολίας εμφανή την παρουσία της. Αν θεωρήσουμε, λοιπόν, ότι οι χειροπέδες στα χέρια του κρατουμένου απεικονίζουν «το βαρύ χέρι του νόμου», αντίστοιχο «βάρος» αποκτά και η εικόνα των σιδηροδέσμιων κουμπάρων».

Ο αποδιοπομπαίος τράγος εξέφραζε πάντα, αν όχι...

.... μια πολιτική αντίληψη, σίγουρα την υποκρισία των πολιτικών που καταφεύγουν σε αυτόν. Ο Βασίλης Καρύδης σημειώνει πως μια τέτοια πολιτική είναι αποπροσανατολιστική, αφού «η έμφαση δίνεται για την περίφημη κάθαρση. Ότι με την παραδειγματική - και προδικαστική τιμωρία εν είδει προκαταβολής η κάθαρση έχει επιτευχθεί» και το άρρωστο κομμάτι έχει αποβληθεί από το υγιές κοινωνικό σώμα. Και η συγκεκριμένη στιγμή, ο υπουργός στο τηλεπαράθυρο να επιχαίρει με την εικόνα των κουμπάρων ουσιαστικά φανερώνει ένα έλλειμμα πολιτικής. Διότι όπως εξηγεί ο Νικόλας Χρηστάκης (αναπληρωτής καθηγητής, Πάντειο), τίποτα δεν είναι πιο άνομο σήμερα από τον πολλαπλασιασμό των σημείων της δικαιοσύνης: «Τα σημεία της δικαιοσύνης, για να εξηγούμαστε, δεν παραπέμπουν στη θέληση για την εφαρμογή του νόμου, αλλά σε αυθαίρετες σεναριακές συμβάσεις μεταξύ των εμπλεκομένων που έτσι ανακυκλώνονται, δίκην ερασιτεχνικού θιάσου, στο εξής παιδικό σχήμα: "Κοιτάχτε μας, έχουμε τη δύναμη και τη θέληση να εφαρμόσουμε τον νόμο, τη δικαιοσύνη, την ηθική και το κάνουμε" επαίρονται οι μεν· "καιρός ήταν να καθαριστεί η κόπρος, ιδού η απόδειξη" επικροτούν οι δε· "ο φόβος φυλάει τα έρημα" τελειώνουν όλοι μαζί εν χορώ».

«Έχοντας προετοιμάσει (συγχυτικά) το έδαφος με τον ηθικοπλαστικό λόγο της και συλληφθείσα να κλέπτει οπώρας, η νεοδημοκρατική ηγεσία και το συλλογικό υποκείμενο που εκπροσωπεί έχουν πλήρως ήδη ενσωματώσει τη θέση του αντιπάλου ("αρκετά με τον φαρισαϊσμό σας"). Γι αυτό και δεν αποκλείεται να είναι ειλικρινής (και σίγουρα είναι κωμικοτραγικά αφελής) η βδελυγμία με την οποία εκτελούν τούς επ αυτοφώρω. Δυστυχώς για την κοινωνία μας αναδεικνύεται ταυτόχρονα το πραγματικό, αυτό, έλλειμμα εξουσίας, η υπαρκτή αδυναμία πραγματοποίησης κάθε κίνησης σχετιζόμενης με την κάθαρση και την αλλαγή ως ζητούμενο της όποιας πολιτικής στοχοθεσίας. Η προαναφερθείσα ανομία είναι προϋπόθεση και παράγωγο αυτής της κατάντιας».

Η ρητορική τού κ. υπουργού και των συναδέλφων του...

.... στην περίπτωση των κουμπάρων» θυμίζει αυτήν ιεροκήρυκα αφού ρίχνει τον «διάβολο στη μηχανή», όπως έλεγαν στον Μεσαίωνα λίγο πριν από τα βασανιστήρια. Αλλά τότε, όπως εξηγεί ο Ελευθέριος Κουσούλης (επικοινωνιολόγος): «Η εξάντληση της πολιτικής στη ρητορική συνήθως συγκαλύπτει την απουσία πολιτικής. Την απουσία πρωτοβουλιών, αποφάσεων, πράξεων και ελέγχου. Έτσι, η ρητορική δεξιότητα μεταβάλλεται από μέσο πολιτικής σε όργανο χειραγώγησης και επιβολής. Ο ρόλος του πολιτικού - ιεροκήρυκα εμπεριέχει την απόσταση, το μακράν και ταυτόχρονα άνωθεν, το εξ αποκαλύψεως, άρα τη μη συζήτηση, άρα το σπέρμα επιβολής. Οι χειροπέδες, από την άλλη πλευρά, με την καινοφανή επιστροφή τους έπειτα από δεκαετίες στο προσκήνιο της πολιτικής στην Ελλάδα γίνονται και αυτές υποκατάστατο της πολιτικής και ταυτόχρονα τηλεοπτικό θέαμα. Συνδυάστε αυτά τα δύο και έχετε μια απόπειρα απόλυτης επιβολής. Δηλαδή την απόλυτη μη πολιτική».

Με τον ζωολογικό κήπο...

....παρομοιάζει αυτή την «πολιτική» ένας μεγάλος σύγχρονος θεωρητικός χαρακτηρίζοντάς την «συμβολική πολιτική». Ο Ulrich Beck (για πολλούς ο πραγματικός πατέρας του τρίτου δρόμου) αναφέρει το παράδειγμα του ταΐσματος του λιονταριού στον ζωολογικό κήπο. Με το κοινό να παρακολουθεί. «Όλα στηρίζονταν στην εκγύμναση. Η πολιτική ήταν μικρή πολιτική. Η δραματουργία ήταν το παν. (...) Αυτό που συνέβαινε έτσι κι αλλιώς και η δημόσια παρουσίασή του αναπτυσσόταν με βάση τον νόμο της αντίστροφης αναλογίας: Όσο μικρότερα τα περιθώρια της πολιτικής και οι αντιθέσεις των κομμάτων τόσο μεγαλύτερος ο κομπασμός».

Άλλωστε όταν το λιοντάρι επιτέθηκε στον θεατή, απέτυχε η εκγύμναση, όχι η πολιτική!

Info

* Κόλιν Κράουτς, «Μεταδημοκρατία», Αθήνα 2006, ΕΚΚΡΕΜΕΣ

* Ulrich Beck, «Η επινόηση του πολιτικού», Αθήνα 1996, ΛΙΒΑΝΗΣ

* Max Weber, «Η πολιτική ως επάγγελμα», Αθήνα, ΠΑΠΑΖΗΣΗΣ

* Μισέλ Φουκώ, «Επιτήρηση και τιμωρία», Αθήνα 1989, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΡΑΠΠΑ

* Chantal Mouffe, «Το δημοκρατικό παράδοξο», Αθήνα 2004, ΠΟΛΙΣ

* Giorgio Agamben, «Homo sacer: Κυρίαρχη εξουσία και γυμνή ζωή», Αθήνα 2005, SCRIPTA

* Υ. Stavrakakis, «Lacan and the Political», Λονδίνο 1999, Routledge

Enstaseis - blog

Θα μας βρείτε στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http: //enstaseis.blogspot.com

Εκτύπωση στις: 2024-03-28
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=1383