Αρχική | Εκτύπωσε ή Αποθήκευσε ως PDF | Αποθήκευσε ως WORD | Αποθήκευσε ως HTML

Το τέλος του μεταπολιτευτικού ύφους

Γιάννης, Βούλγαρης

Τα Νέα, 2006-11-04


ΣΠΑΝΙΑ ΤΌΣΟ ΗΧΗΡΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ ΣΤΑΛΘΗΚΑΝ ΜΕ ΤΟΣΟ ΣΙΩΠΗΛΟ ΤΡΟΠΟ ΟΣΟ ΣΤΙΣ ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΔΗΜΟΤΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ. ΜΟΝΟ ΠΟΥ ΜΗΝΥΜΑ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ, ΑΛΛΑ Η ΕΚΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΨΗΦΟΦΟΡΩΝ, ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΩΣ ΤΙ ΤΕΛΙΚΑ ΨΗΦΙΣΑΝ.

Το μήνυμα προς κάθε κόμμα ξεχωριστά υπήρξε σαφές. Η Ν.Δ. διατήρησε την υπεροχή όχι γιατί «παίζει μπάλα» αλλά γιατί «σέρνεται» ο αντίπαλος. Το ΠΑΣΟΚ «έξω» πήγε σχετικά καλά, «μέσα» όμως πήγε χάλια. Μείωσε τη διαφορά, αλλά προς το παρόν του λείπουν το σχέδιο, ο λόγος, η οργάνωση και η ηγετική ομάδα. Το ΚΚΕ πληρώνει το τίμημα του απομονωτισμού με την εξαφάνισή του από τον δημοτικό χάρτη. Ο ΣΥΝ, χάρη στο «Tsipras effect», ατενίζει πιο αισιόδοξα το 3% που έχει πλέον γίνει λόγος ύπαρξης παρά όρος ύπαρξής του. Το ΛΑΟΣ μάλλον περισσότερο φασαρία κάνει, παρά μαζεύει την πληβειακή κοινωνική δυσαρέσκεια. Στο επίπεδο του κομματικού συστήματος, ο δικομματισμός επιβεβαίωσε την αδιαμφισβήτητη ισχύ του (βλ. Γ. Μαυρής, «Η Καθημερινή» 28/10/2006), ενώ η παραδοσιακή Αριστερά καταμέτρησε πάλι την ιστορική φθορά της που επιδεινώθηκε στο τοπικό επίπεδο λόγω του 42% του νέου εκλογικού νόμου. Εξάλλου, φαίνεται να σταθεροποιείται στο μαζικό επίπεδο «Αριστεροδεξιά», καθώς ένα σεβαστό ποσοστό ψηφοφόρων της παραδοσιακής Αριστεράς προτιμά τη Ν.Δ. από το ΠΑΣΟΚ, είτε ακολουθώντας τον αντιπασοκικό φανατισμό των ηγεσιών, είτε από αυθεντικό ιδεολογικό συντηρητισμό, είτε από επιλογή τοπικού χαρακτήρα.

Το μήνυμα

Πολύ κακό για το τίποτα; Κάθε άλλο, γιατί το μήνυμα αφορούσε πρωτίστως όλο το πολιτικό - κομματικό σύστημα. Η πιο πάνω σχετικά ακίνητη εικόνα προέκυψε από βαθύτερες αλλαγές της σχέσης των πολιτών με τα κόμματα και το πολιτικό προσωπικό. Κοινός παρονομαστής: οι ψηφοφόροι δεν είναι δεδομένοι ούτε για το κόμμα ούτε όμως και για την ευρύτερη παράταξη· αποστασιοποιούνται από το κόμμα τους ακόμα και όταν συνεχίζουν να το ψηφίζουν· δεν διστάζουν να αποδοκιμάσουν τους κομματικούς υποψήφιους που επέλεξαν οι ηγεσίες ή επέβαλαν οι τοπικές νομενκλατούρες· δεν αισθάνονται υποχρεωμένοι να «πειθαρχήσουν» στο κόμμα ή να στοιχηθούν παραταξιακά καθώς ψηφίζουν à la carte υποψήφιο διαφορετικής παράταξης σε κάθε κάλπη (Η. Νικολακόπουλος, «ΤΑ ΝΕΑ» 27/10/2006)· δηλώνουν απερίφραστα το μπούχτισμά τους από πολυκαιρισμένα πολιτικά στελέχη εθνικού ή τοπικού διαμετρήματος και εκφράζουν την επιθυμία ανάδειξης νέου στυλ προσώπων (π.χ. Μπουτάρης, Τσίπρας).

Βεβαίως τα φαινόμενα αυτά άρχισαν να εκδηλώνονται ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 80, σήμερα όμως επιταχύνεται η εξέλιξή τους. Ασφαλώς σχετίζονται με τους γενικότερους μετασχηματισμούς της πολιτικής στις σύγχρονες κοινωνίες (θέμα που μας απασχόλησε στο προηγούμενο άρθρο «ΤΑ ΝΕΑ» 14/10/2006). Εξίσου όμως έχει να κάνει με την ιδιαίτερη συγκυρία του ελληνικού πολιτικού - κομματικού συστήματος: με το ασχημάτιστο του νέου πολιτικού κύκλου που περνάμε και τα στοιχεία μεταβατικότητας που αυτός περιέχει. Η δοκιμασία του ΠΑΣΟΚ αποτελεί την «εικονογράφηση» της μεταβατικότητας, αλλά ίδιας τάξης πρόβλημα είναι η αφασική κυριαρχία της Ν.Δ. και η παρακμιακή αυτάρκεια της παραδοσιακής Αριστεράς.

Το ύφος μιας εποχής

Πιστεύω πράγματι ότι ένα μήνυμα που έστειλαν οι «αποστασιοποιημένοι» ψηφοφόροι ήταν ότι έχει επέλθει πλέον το τέλος του μεταπολιτευτικού ύφους, ότι ζητάνε νέα πράγματα που θα διατυπώνονται με νέο τρόπο. Ας εξηγούμαστε. Ιδεολογικά και προγραμματικά, ο μεταπολιτευτικός κύκλος έχει κλείσει ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 80. Σήμερα κινούμαστε στη νέα εποχή του μεταδιπολισμού και του ευρώ. Όπως πάντα συμβαίνει στην αρχή κάθε νέας φάσης, επιβιώνουν παλαιά επικοινωνιακά μοτίβα, ερμηνευτικά σχήματα και επιχειρήματα. Επιβιώνει κάτι από το ύφος της εποχής που έφυγε, ξεκρέμαστο από τις παλαιές αναφορές, καθώς η πραγματικότητα έχει αλλάξει.

Ποιο πολιτικό ύφος όμως τέλειωσε; Κατ αρχάς, ο πολωτικός λόγος ως μέσο σφυρηλάτησης πολιτικών ταυτοτήτων και εγχάραξης «διαιρετικών τομών». Ο πολωτικός λόγος της Μεταπολίτευσης διαμόρφωσε πρωτίστως την ΠΑΣΟΚική ταυτότητα ως ιστορική αντιδεξιά, ενώ αργότερα, από τα μέσα της δεκαετίας του 80, τη Νεοδημοκρατική, ως αντιΠΑΣΟΚ αλλά όχι αντιαριστερή, ως υπερασπίστρια της χρηστής διοίκησης έναντι των «κλεφτών του ΠΑΣΟΚ». Σήμερα, ο πολωτικός λόγος κυριαρχεί χωρίς όμως να σταθεροποιεί κομματικές ταυτότητες, καθώς δεν βασίζεται σε ουσιαστικές διαιρετικές τομές ούτε αναρριπίζει ιστορικές μνήμες (το ίδιο βεβαίως συμβαίνει και με την υποκριτική αντιπολωτική «καταγγελία» του πολωτικού λόγου από την κυβέρνηση).

Κατά τρόπο φαινομενικά παράδοξο αλλά ιστορικά εξηγήσιμο, η κυριαρχία της τηλεόρασης συνέβαλε στην επιβίωση του παλαιού ύφους, παγιδεύοντας πρωτίστως τους πολιτικούς και τα κόμματα. Πράγματι, ο πολωτικός πολιτικός λόγος φαινομενικά συνεχίζει, στο μέτρο όμως που έχει αφομοιωθεί από τον τηλεοπτικό κώδικα, από την πόλωση των «παραθύρων», η οποία είναι πασιφανώς εξομοιωτική. Ο σχιζοειδής πολίτης - τηλεθεατής σαγηνεύεται, ψηφίζει τηλεαστέρες, αλλά την ίδια στιγμή απαξιώνει τα κόμματα και τους «μαχητικούς» τηλε-πολιτικούς εξομοιώνοντάς τους με τα υπόλοιπα μέλη του εικονικού θιάσου. Η επιταχυνόμενη αποστασιοποίηση δείχνει ότι κατά βάθος οι πολίτες κατανοούν τη διαφορά και αποδίδουν «τα της πολιτικής τFη πολιτική και τα της TV τFη TV».

Εξαντλήθηκε ύστερα ο αρνητισμός ως κυρίαρχο χαρακτηριστικό του αντιπολιτευτικού λόγου και συνακόλουθο στοιχείο της πόλωσης. Μπορούσε να «πείσει» όσο η ελληνική πολιτική ζωή διατηρούσε τα ίχνη της ανώμαλης μεταπολεμικής περιόδου και των ιστορικών μετωπικών συγκρούσεων. Σήμερα, ο αρνητισμός εισπράττεται ως αφασία ακόμα και όταν μασκαρεύεται με «θέσεις». Γιατί ζούμε ουσιαστικά την πρώτη εναλλαγή των κομμάτων στην εξουσία που γίνεται υπό ομαλές πολιτικές συνθήκες. Το 1981 η εναλλαγή είχε προφανές ιστορικό βάρος. Το 1990 - 93 ήταν παρένθεση στην εικοσάχρονη μονοκρατορία ΠΑΣΟΚ. Ο νυν κ. Καραμανλής επωφελείται από το γεγονός ότι «όλοι πλέον έχουν δοκιμαστεί». Ο νυν κ. Παπανδρέου επιβαρύνεται με το βάρος της απόδειξης ότι κάτι έχει να αντιπροτείνει «επί της ουσίας», διαφορετικά η «σκληρή αντιπολίτευση για την ανάκτηση των λαϊκών στρωμάτων» δεν θα αποδώσει τίποτα πριν οι πολίτες «κουραστούν» από τη Ν.Δ. Για τους ίδιους λόγους, ούτε το ΚΚΕ μπορεί να κεφαλαιοποιήσει τον άοκνο «αντισυστημικό» ακτιβισμό του.

Τέλος, ελάχιστη πειστικότητα έχει πλέον η αναπαραγωγή του υπεριδεολογισμού ή αργότερα του ψευτο-ιδεολογισμού που χαρακτήρισε το μεταπολιτευτικό ύφος. Ξέρουμε ότι η αυθεντική ιδεολογική δίψα της αρχικής Μεταπολίτευσης, η αγωνία ανάκτησης του χαμένου χρόνου, η ηγεμονία του μαρξισμού (καλού και κακού), διατηρήθηκε με την πάροδο του χρόνου ως ύφος ενώ ταυτόχρονα άλλαζε το περιεχόμενο. Ο «ταξικός λόγος» έπαυε να παραπέμπει σε μια ευρύτερη θεώρηση των κοινωνικών αντιθέσεων, καθώς γινόταν όλο και συχνότερα νομιμοποιητική επένδυση διάχυτων συγκρούσεων και διάσπαρτων διεκδικήσεων μιας κοινωνίας στην οποία βασιλεύει η μικροκλίμακα. Γι αυτό άλλωστε σήμερα η νομιμοποίηση των κοινωνικών συγκρούσεων και διεκδικήσεων απαιτεί μάλλον τη ρητή ή άρρητη επίκληση βαθύτερων στερεότυπων της ελληνικής κοινωνίας. Π.χ. τον σεβασμό στον «δάσκαλο» και τα «γράμματα» ή τη «συμπάθεια» προς τον αδύναμο που ενστικτωδώς τρέφουν τα μέλη μιας κοινωνίας χωρίς τεράστιες ταξικές διαφορές.

Μήπως λοιπόν η «αποστασιοποίηση» των πολιτών εκφράζει ένα στεγνό αίτημα «απομυθοποιητικού ρεαλισμού» και διαχειριστικής λογικής; Θα έλεγα αντιθέτως, ότι εκφράζει ένα αίτημα ειλικρίνειας, επανηθικοποίησης της πολιτικής με την έννοια της αντιστοίχησης του ύφους στις νέες καταστάσεις. Ενός ύφους περισσότερο ορθολογικού, που θα στηρίζεται σε θέσεις και ουσιαστικό περιεχόμενο, και θα πείθει για την ηθικότητά του. Εναπόκειται στα κόμματα να μην αφήσουν αυτή τη νέα «ζήτηση» να εκφυλιστεί σε κυνισμό.

Οι πραγματικές ηγεσίες, οι πραγματικοί ηγέτες θα είναι αυτοί που θα προσωποποιήσουν αυτό το μείγμα ορθού λόγου, θέσεων και ηθικής. Οι υπόλοιποι θα είναι εκλεκτά ή λιγότερο εκλεκτά μέλη της τηλεοπτικής ελίτ ή βοηθοί του Μητσικώστα. Οι περισσότεροι άλλωστε φαίνεται να το διασκεδάζουν.

Ο Γιάννης Βούλγαρης διδάσκει στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου

Εκτύπωση στις: 2024-03-29
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=1466