Αρχική | Εκτύπωσε ή Αποθήκευσε ως PDF | Αποθήκευσε ως WORD | Αποθήκευσε ως HTML

Η πολιτική της απορρύθμισης και ο αυτόματος πιλότος

Αλλά οι νέοι θα ξανατραγουδούν Μίκη Θεοδωράκη

Νίκος, Παρασκευόπουλος

2007-01-24


Οι αλλαγές ήταν ανέκαθεν αναγκαίες για την πρόοδο, τόσο στα πεδία των επιστημών όσο και σε εκείνα της ιστορίας και των κοινωνικών σχέσεων. Ως εδώ η αφηρημένη αυτή θέση είναι αυτονόητη, ο καθένας όμως πλέον υποπτεύεται κάτι περισσότερο: μια αλλαγή πορείας έχει γίνει τώρα αναγκαία όχι μόνο για χάρη της προόδου, αλλά και για την απλή επιβίωση της ανθρωπότητας. Ο αυτόματος πιλότος φαίνεται να οδηγεί σε φυσική καταστροφή (υπερθέρμανση της Γης) και σε κοινωνική απορρύθμιση (ένταση ανισοτήτων, με τις γνωστές συνέπειες).

Αν ζούσε σήμερα ο Καρλ Μαρξ, θα του ήταν περιττό να απευθύνει προς τους φιλοσόφους τη γνωστή έμμεση προτροπή για αλλαγές: ήδη περισσότεροι φιλόσοφοι στοχάζονται για την αλλαγή του κόσμου, παρά για την εξήγησή του. Συμφωνούν βέβαια ότι για να αλλάξεις κάτι πρέπει πρώτα να το καταλάβεις. Η στιγμή της επίγνωσης είναι όμως τραγική για τον σύγχρονο άνθρωπο: ενώ χρειάζεται να αντλήσει από την περιγραφή της κατάστασης μια αισιοδοξία -όρο της δημιουργικότητάς του, απελπίζεται. Μαύρα και άραχνα τα πράγματα, προξενούν απαισιοδοξία, που υπαγορεύει παθητικότητα και αδράνεια. Απαιτούνται επίπονες προσπάθειες και δεύτερη ματιά για να διακρίνει κανείς κάποιες διεξόδους.

Στην εποχή της επιτάχυνσης της ιστορίας επιταχύνεται παράλληλα η υποβάθμιση του γήινου περιβάλλοντος. Δεν ήταν απρόσμενο: προειδοποιούσαν από καιρό οι ειδικοί. Ο άνθρωπος προγραμματίζει την υπερθέρμανση, η φύση εκτελεί. Νέες σελίδες για την επιστημολογία: οι κοινωνικές συνθήκες τώρα προϋποτίθενται των φυσικών. Είχαμε μάθει στην πατριδογνωσία και στη γεωγραφία πως συμβαίνει το αντίστροφο: τα άγονα εδάφη εξηγούν τη νομαδική ζωή, τα εύφορα την καλλιέργεια της γεωργίας, η Μεσόγειος την ανάπτυξη των ανταλλαγών κ.λπ. Σωστά όλα αυτά, αλλά για άλλοτε.

Σήμερα το κοινωνικοοικονομικό σύστημα παράγει ρύπους, οι ρύποι προκαλούν υπερθέρμανση, η υπερθέρμανση οδηγεί σε ξηρασίες, καταιγίδες και ερημοποίηση. Τα ψήγματα της όποιας ελπίδας ωστόσο ανακαλύπτονται στην άλλη όψη του ίδιου νομίσματος: ο άνθρωπος προξενεί, ο ίδιος μπορεί να αναχαιτίσει την καταστροφή. Οσο είναι καιρός.

Η κοινωνική αποδιοργάνωση, η ίδια, είναι φανερή τόσο στην παγκόσμια σκηνή όσο και στη χώρα μας. Η ανθρωπότητα πέρασε μια περίοδο άνθησης στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Μια ευρυθμία στηρίχθηκε σε κοινωνικά συμβόλαια και διεθνείς συμβάσεις, ενώ οι πόλεμοι ξεπεράστηκαν σαν κακές παρενθέσεις. Καλλιεργήθηκαν οι τέχνες. Ο σοσιαλισμός, σχέδιο ιστορικής αξίας αλλά σύντομης διάρκειας και εντοπισμένης εφαρμογής, προσπάθησε να κτίσει «κράτη πρόνοιας» με παροχή υπηρεσιών υγείας και παιδείας στους αδύναμους και στους φτωχούς.

Μια θρησκευτική πρακτική αγάπης, αλλά ακόμη και ένας νηφάλιος αθεϊσμός προώθησαν κάπως την ανεκτικότητα. Ηδη όμως τρέχει ο μετανεωτερικός χρόνος: με τον τεχνολογικό πολλαπλασιασμό της ωμής βίας, με την απορρύθμιση της δημόσιας πρόνοιας, με τη γενικευμένη καταστολή και την τρομοκρατία να αλληλοτροφοδοτούνται, με τον θρησκευτικό φανατισμό και τη μισαλλοδοξία να τυφλώνουν.

Στη χώρα μας η κοινωνική αποδιοργάνωση δεν γίνεται αισθητή μόνο σαν απειλή της παγκοσμιοποίησης. Αποτελεί παρούσα συνθήκη. Προφανώς, τις πιο νωπές μαύρες σκέψεις τις προκαλεί η βία της «ζαρντινιέρας» και των μολότοφ. Επίσης, ο κλονισμός του δημόσιου πανεπιστημίου με τη συνεισφορά πλείστων: της Πολιτείας που υποχρηματοδοτεί και βρίσκει την ευκαιρία για να προωθήσει τα κακοκρυμμένα συμφέροντα της αγοράς «εκπαιδευτικών και ερευνητικών υπηρεσιών», των καθηγητών εκείνων που έχουν χαθεί από τα αμφιθέατρα, των φοιτητών εκείνων που θέλουν το πανεπιστήμιο εξεταστικό κέντρο (δηλαδή πτυχίο μόνο για την αγορά), των γονιών εκείνων που πλαγιοκοπούν για μετεγγραφές, των δημοσιογράφων εκείνων που επιχαίρουν σαν νευρόσπαστα.

Συνεχίζουμε εξάλλου να υμνούμε «των Ελλήνων τις κοινότητες και τις παρέες», ενώ η κοινοτική ζωή αποδιαρθρώνεται. Η κοινωνικοποίησή μας τώρα εσωκλείεται στο πλαίσιο της οικογένειας και των ομοίων (στον ίδιο θρησκευτικό κύκλο, στην ίδια συντεχνία, στο ίδιο κόμμα). Κατά τα λοιπά, κυριαρχεί η επιδίωξη εύκολου κέρδους, ενώ η παιδεία και η κοινωνική αλληλεγγύη αμελούνται. Τα δικαστήρια εν τω μεταξύ και η διοίκηση συνεχίζουν να παραβλέπουν τις υποτιμητικές σε βάρος της χώρας μας καταδίκες από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Ο καθένας ζητεί η αλλαγή να αρχίσει από τους άλλους.

Θα μπορούσε να είναι μακρύς ο κατάλογος. Να περιγράφει, π.χ., επίσης μια κυβέρνηση και μια αντιπολίτευση που αγορεύουν και δρουν για «λιγότερο κράτος», ενώ ο κόσμος, κατά συνθήκην ανεύθυνος, ρωτά «πού είναι το κράτος;». Να αναφέρεται σε μια τηλεόραση που προβάλλει μοντέλα εύκολης επιτυχίας και λουστραρισμένης μετριότητας. Αρκούμαι όμως εδώ να μεταφέρω την παρθένα ματιά και την εντύπωση δύο ξένων φίλων.

Η μία, Γερμανίδα νεοελληνίστρια, επισκέφθηκε πρόσφατα και πάλι τη χώρα μας. «Στην Ελλάδα», είπε, «έχετε ένα ωραίο ρήμα που ταιριάζει στην περίσταση: ώρες ώρες δείχνετε να έχετε "ξεφύγει" τελείως. Πήγα δυο-τρεις φορές σε χώρους καφέ. Παρατήρησα τις παρέες: μόλις έφθαναν ακουμπούσαν ο καθένας από ένα κινητό μπροστά του στο τραπεζάκι· συζητούσαν, αλλά η προσοχή τους ήταν συγκεντρωμένη σε αυτό. Κάποιες στιγμές όλοι ταυτόχρονα ασχολούνταν με το κινητό τους».

Ο δεύτερος είναι Καλιφορνέζος, συνάδελφος. Αγαπά πολύ την Ελλάδα και έρχεται συχνά. Πιστεύει όμως ότι αρκεί κανείς να παρατηρήσει για λίγα δευτερόλεπτα την κυκλοφορία, για να διαπιστώσει την παντελή έλλειψη κανόνων και συνοχής. Τα αυτοκίνητα παραβιάζουν σήματα και προτεραιότητες, στα πεζοδρόμια συναντάς παρκαρισμένα οχήματα και κινούμενες μοτοσικλέτες, καθώς και εμπόδια που τοποθετούν οι παρόδιοι επιχειρηματίες, επομένως όχι πεζούς, τους οποίους συναντάς καταμεσής στο κατάστρωμα του δρόμου, ενώ μάλιστα ο ένας βαδίζει χωρίς να προσέχει τον άλλο. Παντελής αγνόηση του Αλλου. Αν μάλιστα ο Αλλος αυτός έχει ειδικές ανάγκες, είναι αδύνατο να κυκλοφορήσει.

Στην εξεύρεση διεξόδου δεν μπορούν να βοηθήσουν ούτε οι μοναχικές στάσεις ούτε οι διακηρύξεις καλών προθέσεων. Οι ελπίδες γεννιούνται στον αντίποδα, με την κοινωνική συμμετοχή και την κινητοποίηση. Ας συλλογιστούμε: ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι ωθούνται στην κάτω πλευρά της ανισότητας και στον κοινωνικό αποκλεισμό. Γι αυτό άλλωστε το παγκόσμιο σύστημα ασφάλειας παρακάμπτει ατομικές ενοχές και δικαστικές εγγυήσεις, θέτοντας άμεσα στο στόχαστρό του τους πολλούς.

Αυτή η εξέλιξη σημαίνει ότι διαμορφώνονται συνθήκες για συγκλίσεις καθώς και για ουσιαστικοποίηση των αιτημάτων της δημοκρατίας: η κοινωνική αλληλεγγύη και το κράτος δικαίου δεν είναι μόνο στόχος αλλά και μέσα για τη δυνατότητα και τη γνησιότητα της εκπροσώπησης των πολλών στο κοινοβουλευτικό σύστημα. Η κατάσταση κρίσης εξάλλου ενισχύει τη δυναμική των αλλαγών.

Στις παραπάνω συνθήκες, στο πλευρό των κοινωνικών συλλογικοτήτων, που διευρύνονται και συγκλίνουν καθώς και στην εικόνα των διαδηλώσεων που διογκώνονται παρά τις προβοκάτσιες, ανιχνεύονται οι κατευθύνσεις της διεξόδου. Η εποχή των μοναχικών μορφών, των μικρών ομάδων πρωτοβουλίας και των διασπώμενων συντεχνιών παρέρχεται. Η νέα γενιά θα τραγουδά και πάλι με τον Μίκη Θεοδωράκη για ενότητα κι αγώνα.

**Καθηγητής Νομικής στο ΑΠΘ

Εκτύπωση στις: 2024-03-28
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=1600