Αρχική | Εκτύπωσε ή Αποθήκευσε ως PDF | Αποθήκευσε ως WORD | Αποθήκευσε ως HTML

Το επόμενο βήμα: Το ευρωπαϊκό "εμείς"

Απόστολος, Στραγαλινός

Αυγή της Κυριακής, 2007-04-01


Πηγαίνοντας αρκετά πίσω στην ιστορία, οι πρώτοι που οραματίστηκαν την ευρωπαϊκή (συν)ομοσπονδία ή ενοποίηση (ο καθένας με τον τρόπο του και από τη σκοπιά του) ήταν ο Δάντης, ο Έρασμος, ο Καντ, ο Ρουσσώ, ο Προυντόν, ο Ουγκό κ.ά. Στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα, μεταξύ ή στον απόηχο των δύο παγκόσμιων πολέμων, οι αναζητήσεις στην κατεύθυνση της συνύπαρξης και της ειρήνευσης μεταξύ των λαών της ευρωπαϊκής ηπείρου εντάθηκαν και πολλαπλασιάστηκαν. Αστοί καθολικοί όπως ο Κούντεχόβεν - Καλλέργης με την "Πανευρώπη" του ή κομμουνιστές αντιφασίστες όπως ο Αλτιέρο Σπινέλι, ο πρώτος που μίλησε για τη φεντεραλιστική ομοσπονδία της "Ευρωπαϊκής Ένωσης", συνειδητοποίησαν ότι μόνο έτσι μπορεί να σταματήσει η αντιπαλότητα στην Ευρώπη και το μίσος προαιώνιων εχθρών (π.χ. μεταξύ Γαλλίας - Γερμανίας) να μετατραπεί σε συνεργασία και επικοινωνία.

Η ώρα σήμανε όταν η Ευρώπη εξερχόμενη από τον Β παγκόσμιο χρεοκοπημένη και ρημαγμένη, κατανόησε ότι έχει μέλλον μόνο μέσα από τον κοινό βηματισμό των λαών της. Η κραυγή "ποτέ πια πόλεμος" και ο ρεαλισμός ώθησε αντιστασιακούς, καθηγητές, συγγραφείς και κυβερνήσεις να αφήσουν πίσω αντιπαλότητες και να διοχετεύσουν τις δυνάμεις τους στο μέλλον. Κάτι έγινε. Για τουλάχιστον μια επταετία, από το 1945 ως το 1952 οι οσμώσεις στον ευρωπαϊκό χώρο, τα κογκρέσα, οι δημόσιες συζητήσεις, οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των κυβερνήσεων, οι πρωτοβουλίες της ευρωπαϊκής αριστεράς και δεξιάς στόχευαν στον τρόπο και τους όρους με τους οποίους θα ανοικοδομείτο η Ευρώπη και τις προϋποθέσεις με τις οποίες θα ακυρώνονταν τα αίτια που αιματοκύλισαν δις την ήπειρο. Το 1952 ιδρύθηκε, τελικά, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα με έξι κράτη - μέλη, το μίνιμουμ που θα μπορούσε να προκύψει από τις ζυμώσεις του 1945-52. Ωστόσο, η Κοινότητα, εκτός ότι έφερνε υπό την ίδια σκέπη Γαλλία και Γερμανία στη συνδιαχείριση ενός τόσο νευραλγικού στρατηγικού τομέα, αποτέλεσε τον προθάλαμο για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας το 1957 με την υπογραφή των συνθηκών της Ρώμης, η οποία το 1967 μετονομάστηκε σε Ευρωπαϊκή Κοινότητα, για να ακολουθήσει το 1993 η Συνθήκη του Μάαστριχτ και η "Ευρωπαϊκή Ένωση".

Θετική συμβολή στη συμφιλίωση των λαών

Η οικονομική ενοποίηση, στην οποία περιορίστηκαν οι προσπάθειες σύγκλισης αναβάλλοντας συνεχώς την πολιτική ένωση, υπήρξε ένα σχετικώς ευκολότερο εγχείρημα, αφενός διότι στα έξι αρχικά κράτη - μέλη δεν καταγράφηκαν αντιδράσεις παρά μόνο από την ακροδεξιά και ένα τμήμα της κομμουνιστικής αριστεράς, αφετέρου διότι η εθνική κυριαρχία των συμμετεχουσών χωρών δεν ετίθετο υπό αμφισβήτηση. Πρωτοβουλίες για το "κάτι παραπάνω" όπως η στρατιωτική ενοποίηση απέτυχαν πανηγυρικά, π.χ. το 1954 όταν η γαλλική εθνοσυνέλευση απέρριψε τη σχετική συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Αμυντική Κοινότητα.

Μισό αιώνα μετά και έπειτα από πολλές κρίσεις και οπισθοχωρήσεις, δεν είναι δυνατό κοιτώντας πίσω να μη γίνει παραδεκτό ότι η πορεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης συνέβαλλε θετικά στην προσέγγιση και συμφιλίωση των κρατών – μελών καθώς και σε μια σειρά άλλων τομέων (περιβάλλον, έρευνα, ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων και προϊόντων, κατάργηση δασμών κλπ). Από τα έξι ιδρυτικά μέλη της ΕΟΚ (Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Μπενελούξ), η Ε.Ε. έφτασε στα 27. Από έναν οικονομικό οργανισμό μετασχηματίστηκε σε ένα μόρφωμα πρωτόγνωρο, sui generis, εμπλουτισμένο με ομοσπονδιακά στοιχεία, το οποίο, τουλάχιστον στα χαρτιά, αναγνωρίζει ακόμη ως στόχο την πολιτική ένωση, έχοντας διευρύνει τα σύνορά του από την δυτική Ευρώπη, αρχικά, μέχρι τη Λευκορωσία και την Ουκρανία, σήμερα.

Με αφορμή τα πενηντάχρονα της ΕΟΚ, η γερμανική προεδρία διοργάνωσε το περασμένο Σαββατοκύριακο σχετικές εκδηλώσεις με αποκορύφωμα τη διακήρυξη του Βερολίνου. Παρά ταύτα, οι ευρωπαίοι πολίτες δεν έχουν ιδιαίτερο λόγο να συμμετάσχουν στον εορτασμό. Παρά τις προσδοκίες για την περίφημη εμβάθυνση, η σημερινή Ε.Ε. έχει περιπέσει σε ένα καθεστώς στασιμότητας. Η, από πάσα οπτική, καταστροφική Συνθήκη της Νίκαιας το Δεκέμβριο του 2000 δεν στάθηκε ικανή να προετοιμάσει την Ένωση για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων που θα έφερνε μαζί της η ταυτόχρονη ένταξη δέκα νέων χωρών της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης και επιπλέον της Μάλτας και της Κύπρου.

Κάποιες χώρες κωλυσιεργούν

Η πλειονότητα των νέων κρατών - μελών προσχώρησε στην Ε.Ε. με σαφή έκπτωση των κριτηρίων της Κοπεγχάγης. Κι όπως φαίνεται καθημερινά πλέον, ιδιαίτερα στο παράδειγμα της Πολωνίας και της Τσεχίας, χωρίς να κόπτονται πολύ για σεβασμό του |acquis communautaire| και χωρίς να έχουν ενθουσιάσει με τις αντιλήψεις τους περί δημοκρατίας ή με τις επιδόσεις τους στον τομέα των δικαιωμάτων. Η στασιμότητα απορρέει επίσης από την απόρριψη της Συνταγματικής Συνθήκης από τους γάλλους και ολλανδούς ευρωσκεπτικιστές όλων των αποχρώσεων μέσω δημοψηφισμάτων. Η εν λόγω Συνθήκη δεν πρόκειται να τεθεί σε εφαρμογή στην σημερινή της μορφή. Γι αυτό δεν φταίνε μόνο τα δημοψηφίσματα. Υπεύθυνες για την κωλυσιεργία είναι μια σειρά από χώρες (Πολωνία, Τσεχία, Βρετανία, Δανία), οι οποίες ανοιχτά ή συγκεκαλυμμένα μπλοκάρουν τη διαδικασία πολιτικής ενοποίησης και υποσκάπτοντας κάθε πρωτοβουλία που θα προωθούσε την εμβάθυνση. Έχουμε ήδη διατυπώσει τη θέση μας για την απεμπλοκή της συνταγματικής διαδικασίας μέσω μιας αβάντ γκαρντ κρατών που επιθυμούν να προχωρήσουν (βλ. Ευρωζώνη), την δυνατότητα προσχώρησης μελλοντικά - διστακτικών σήμερα - κρατών υπό αυστηρές προϋποθέσεις και κριτήρια και τη δυνατότητα opt out για όσες χώρες μπλοκάρουν την ενοποίηση.

Ελάχιστες προϋποθέσεις για το μέλλον

Τούτων λεχθέντων και προκειμένου να διευκολυνθεί η πολιτική ενοποίηση, έστω και σε επίπεδο συμβολισμού ο όρος "Σύνταγμα" θα έπρεπε ίσως να αντικατασταθεί, έτσι ώστε σε ρεαλιστικότερη και μετριοπαθέστερη βάση να επιλεγεί ο τίτλος "Βασική Συνθήκη" όπως προτείνουν, μεταξύ άλλων, γερμανοί καθηγητές: Στη Συνθήκη αυτή θα θεμελιώνεται η αρχή της διπλής πλειοψηφίας, (των κρατών μελών και εκείνη των πολιτών. Η ειδική πλειοψηφία θα επιτυγχάνεται όταν μια απόφαση θα συγκεντρώνει το 55% των κρατών μελών --με ελάχιστο όριο 15 κράτη-- που θα αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον το 65 % του πληθυσμού της Ένωσης),ώστε να διευκολύνεται το ξεμπλοκάρισμα σε ζητήματα σημαντικά, όταν η Ευρώπη θα πρέπει να μιλάει με μια φωνή. Είναι εξάλλου απαραίτητη προϋπόθεση η χάρτα θεμελιωδών δικαιωμάτων να αποκτήσει δεσμευτικότητα και να διευρυνθεί με μια σειρά κοινωνικών, εργασιακών και οικονομικών δικαιωμάτων (βλ. και πρόταση γερμανικού Αριστερού Κόμματος).

Προκειμένου να αρθεί η κρίση εμπιστοσύνης των πολιτών έναντι της Ε.Ε., η λέξη "διαφάνεια" δεν πρέπει να μείνει κενό γράμμα. Τα κείμενα χρειάζεται να απλοποιηθούν, οι συνθήκες, ακόμη και τα ντοκουμέντα εργασίας της Κομισιόν, να είναι προσβάσιμα σε όλους, οι αποφάσεις να μην λαμβάνονται κεκλεισμένων των θυρών δημιουργώντας τετελεσμένα γεγονότα χωρίς προηγούμενη δημόσια διαβούλευση ή συζήτηση στα εθνικά κοινοβούλια, όπως στο αντιδημοκρατικό Συμβούλιο. Πώς θα έρθει η Ευρώπη πιο κοντά στον πολίτη; Με την εισαγωγή, ενδεικτικά, μαθήματος Ευρωπαϊκής Ιστορίας στα σχολεία, με την πανευρωπαϊκή κυκλοφορία εφημερίδας, με τη δημιουργία ενός δημοσίου τηλεοπτικού καναλιού σε κάθε χώρα, με αντικατάσταση των πινακίδων αυτοκινήτων και με πολλούς άλλους πρακτικούς τρόπους.

Ο λογαριασμός στις Βρυξέλλες

Θα έρθει ίσως λίγο πιο κοντά όταν γίνει κατανοητή μια πτυχή που πολλοί είτε αγνοούν είτε υποβαθμίζουν: Ότι η Ε.Ε. αποτελεί το σάκο του μποξ, τον αποδιοπομπαίο τράγο των εθνικών κυβερνήσεων και πάντων των λαϊκιστών. Για κάθε αντικοινωνική πολιτική επιλογή, ο λογαριασμός στέλνεται στις Βρυξέλλες. Τα απόνερα κάθε κυβέρνησης ρίχνονται στους ευρωπαϊκούς θεσμούς: Τον απρόσωπο, μακρινό εύκολο στόχο. Δεν είναι όμως έτσι. Και στις Βρυξέλλες οι κυβερνήσεις είναι εκείνες που παίρνουν τις αποφάσεις από κοινού με τα διάφορα χρηματοοικονομικά λόμπι. Εκεί "μαγειρεύουν", ό,τι συναντά αντιδράσεις στη θέσπισή του σε εθνικό επίπεδο. Για τις κυβερνήσεις είναι ανέξοδη και δοκιμασμένη αυτή η τακτική. Ένα τυχαίο, αλλά ενδεικτικό παράδειγμα είναι ο νόμος για την απελευθέρωση της ακτοπλοΐας. Επί Μητσοτάκη και με την πίεση των Ελλήνων εφοπλιστών πέρασε το 1993 η σχετική Οδηγία στις Βρυξέλλες. Σήμερα ο Κεφαλογιάννης επικαλείται τις υποχρεώσεις της Ελλάδας προς την "κακή" Ε.Ε. Άρα, μήπως το κόλπο είναι αντί ο Γερμανός, ο Μαλτέζος, ο Έλληνας να αναθεματίζει τις Βρυξέλλες, να απευθύνει τα "γαλλικά" του πιο πονηρεμένος προς την κυβέρνησή του; Από την άλλη το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεδομένων των περιορισμένων αρμοδιοτήτων του, αλλά και του συσχετισμού των πολιτικών δυνάμεων που εκεί εκπροσωπούνται, λίγα μπορεί να κάνει.

Οικοδόμηση ευρωπαϊκής συνείδησης

Η όποια Συνθήκη δεν αρκεί από μόνη της να δώσει την απαραίτητη ώθηση ώστε η Ε.Ε. να γίνει αυτό που οραματίσθηκαν οι πρωτοπόροι. Προ πάντων χρειάζεται η οικοδόμηση μια ευρωπαϊκής συνείδησης: Πριν από 3 χρόνια, μόλις 1 στους 100 έλληνες δήλωνε πρώτα ευρωπαίος και μετά έλληνας, ένα μοναδικό φαινόμενο στην Ευρώπη. Αυτό σημαίνει ότι στη χώρα μας λειτουργεί τέλεια το σύστημα "αθώωσης" της ελληνικής πολιτικής σοδειάς και παραπομπής όλων των δεινών στους "σκοτεινούς μηχανισμούς της Κομισιόν". Ο Έλληνας πλανημένος θεωρεί ότι οι ντόπιες κυβερνήσεις απλώς εκτελούν αποφάσεις που λαμβάνονται από τρίτους αλλού, ενώ η αλήθεια είναι ότι οι ίδιες οι κυβερνήσεις του απεργάζονται και συνδιαμορφώνουν στις Βρυξέλλες τις πολιτικές που λίγο αργότερα φτάνουν εδώ για εφαρμογή. Και αυτό καλύπτει το 70% της νομοθεσίας, άρα δεν πρέπει να αφήνει κανέναν αδιάφορο.

Η εμβάθυνση απαιτεί λοιπόν περισσότερα από μεταρρύθμιση θεσμών και τρόπων λήψης αποφάσεων. Έχει μέλλον μόνο αν η πολιτική και η κοινωνία των πολιτών συνδυάσουν τις δυνάμεις τους για τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού "εμείς", μιας συνείδησης συνύπαρξης και αλληλεγγύης. Και βεβαίως αφού έχει αποσαφηνιστεί τι εννοούμε όταν επικαλούμαστε την Ευρώπη ως κοινότητα αξιών: Ως μια κοινότητα δημοκρατικής πολιτικής κουλτούρας, στο πεδίο της οποίας κρίνονται άπαντες.

Εκτύπωση στις: 2024-03-28
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=1738