Εικονικό νερό: Mια ιστορία ισχύος, εμπορίου και οικολογίας.
Παναγιώτης, Παπαθεοδωρόπουλος
ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΠΑΤΡΑΣ – ΟΙ.ΚΙ.ΠΑ, ΕΝ ΑΙΘΡΙΑ, 2007-05-12
Στο πλαίσιο της αυξανόμενης συνειδητοποίησης της σημασίας της αειφορικής διαχείρισης του νερού στον σύγχρονο κόσμο όπως αποτυπώθηκε σε μια σειρά διεθνείς διασκέψεις (πχ Γιοχάνεσμπουργκ) ιδρύθηκε με απόφαση της 31ης γενικής διάσκεψης της ΟΥΝΕΣΚΟ τον Νοέμβρη του 2001, το Ινστιτούτο UNESCO-IHE Institute for Water Education, με σκοπό να συμβάλλει στην διάδοση της αυξανόμενης γνώσης στον τομέα του νερού στα 190 κράτη μέλη της. To Ινστιτούτο αυτό υλοποιεί από δεκαετίας ένα πρόγραμμα μέσα από το όποιο διαδόθηκαν στην επιστημονική κοινότητα δυο δυναμικές έννοιες που στην χώρα μας παραμένουν παντελώς άγνωστες. Η έννοια του «αποτυπώματος νερού» (Water footprint) και αυτή του εικονικού νερού (virtual water).
· To αποτύπωμα (ίχνος) νερού ενός ατόμου, μιας επιχείρησης ή ενός έθνους ορίζεται ως ο συνολικός όγκος γλυκού νερού που καταναλώνεται από το άτομο, την επιχείρηση ή το έθνος προκειμένου να παράγει τα τρόφιμα και τις υπηρεσίες που καταναλώνει κατά την διάρκεια ενός έτους.
· Το εικονικό νερό (η αλλιώς εικονική περιεκτικότητα σε νερό) ενός προϊόντος ορίζεται ως ο όγκος του νερού που χρησιμοποιείται για την παραγωγή του προϊόντος με τις συνθήκες που επικρατούν στην θέση παραγωγής του. Το επίθετο «εικονικό» χρησιμοποιείται για να καταδειχθεί ότι το μεγαλύτερο μέρος του νερού που χρησιμοποιείται για την παράγωγη του προϊόντος δεν συμπεριλαμβάνεται σε φυσική μορφή στο προϊόν.
Για να αποκτήσουμε μια εικόνα των μεγεθών του αποτυπώματος νερού των εθνών, για την περίοδο 1997-2001 σε πλανητική κλίμακα το μέσο ίχνος ύδατος είναι 7450Gm3/yr η για να το εκφράσουμε ανά κάτοικο του πλανήτη σε ετησία βάση 1240m3/cap/yr , για τις ΗΠΑ 2480 m3/cap/yr, για την Κίνα 700m3/cap/yr. Οι παράγοντες που κυρίως καθορίζουν το ίχνος ύδατος μιας χώρας είναι η κατανάλωση τόσο με τον όγκο της όσο και το είδος της (π.χ. μεγάλη κατανάλωση κρέατος), οι υδάτινοι πόροι της, το κλίμα και η χρήση του νερού (εξοικονόμηση η σπάταλη) κυρίως στην γεωργική παράγωγη. Είναι ενδιαφέρον να τονίσουμε ότι η χώρα με το μεγαλύτερο ίχνος στον κόσμο σε απόλυτους αριθμούς είναι η Ινδία με ένα συνολικό ίχνος 987Gm3/yr άλλα ταυτόχρονα ενώ διαθέτει το 17% του παγκόσμιου πληθυσμού το ποσοστό της στο παγκόσμιο ίχνος είναι μονό 13%. Τρομερά ενδιαφέρον για μας είναι επίσης ότι πολύ κοντά στις ΗΠΑ βρίσκονται και οι χώρες του ευρωπαϊκού νότου (Ελλάδα, Ιταλία και Ισπανία) με 2300-2400m3/yr κατά κεφαλήν.
Για να αποκτήσουμε επίσης μια αίσθηση του μεγέθους του εικονικού νερού για διάφορα προϊόντα ας δούμε ενδεικτικά ότι κατά μέσο όρο για ένα ποτήρι γάλα (200 ml) απαιτούνται 200 λίτρα νερού, για ένα βαμβακερό T-shirt 2000 λίτρα, για ένα hamburger των 150 gr 2400 λίτρα, για ένα ζευγάρι δερμάτινα παπούτσια 8000 λίτρα. Τα νούμερα είναι απίστευτα άλλα καθώς είναι διασταυρωμένα από διαφορές μελέτες είναι και ανελέητα για την πίεση που ασκείται από την παραγωγική δραστηριότητα στους υδατικούς πόρους.
Καθώς η παράγωγη προϊόντων είναι συνυφασμένη με το εμπόριο οι δυο έννοιες που μας ενδιαφέρουν εξετάζονται σε σχέση με το ποιο ποσοστό του αποτυπώματος νερού μιας χώρας καλύπτεται από δικούς της πόρους και ποιο εισάγεται. Έτσι εξετάζονται διάφορα μεγέθη όπως η «εικονική εξαγωγή» και η « εικονική εισαγωγή» νερού που δείχνουν τον συνολικό όγκο νερού που απαιτείται για να παραχωθούν τα προϊόντα που μια χώρα αντίστοιχα εξάγει η εισάγει και η «εικονική ροή νερού» που είναι ο όγκος του εικονικού νερού που μεταφέρεται από μια θέση στην άλλη μέσω των εμπορικών συναλλαγών. Έτσι μια χώρα μπορεί να εμφανίζει ισορροπία εικονικού νερού όταν η εισαγωγή και η εξαγωγή εικονικού νερού είναι ισοσκελισμένες, θετική θέση όταν η εισαγωγή είναι μεγαλύτερη της εξαγωγής εικονικού νερού η τέλος αρνητική όταν η εισαγωγή μικρότερη της εξαγωγής.
Στις πλούσιες χώρες, οι άνθρωποι καταναλώνουν γενικά περισσότερα αγαθά και υπηρεσίες άρα έχουν μεγαλύτερο ίχνος. Όμως ο όγκος της κατανάλωσης δεν είναι ο μονός παράγοντας . Για παράδειγμα οι καταναλωτικές συνήθειες των μεσογειακών χωρών με την υψηλή κατανάλωση κρέατος οδηγούν στο ίδιο αποτέλεσμα. Σε κάποιες φτωχές χώρες ο συνδυασμός των δυσμενών κλιματολογικών όρων με κακές γεωργικές πρακτικές οδηγούν σε υπερκατανάλωση νερού (άρα μεγάλο αποτύπωμα νερού).
Το παγκόσμιο εικονικό εμπόριο νερού υπολογίζεται για την περίοδο 1995-1999 ότι ανέρχεται σε 15% του παγκοσμίου αποτυπώματος νερού που σημαίνει ότι 15% του νερού που ετησίως χρησιμοποιεί η ανθρωπότητα δεν καταναλώνεται στην χώρα παραγωγής αλλά εξάγεται με εικονική μορφή σε άλλες χώρες και άλλες ηπείρους. Λαμβάνοντας υπόψη την ταχύτητα της παγκοσμιοποίησης το ποσοστό αυτό βάσιμα αναμένεται να έχει συνεχή αυξητική τάση. Από αυτό το 67% διακινείται μέσω του διεθνούς εμπορίου αγροτικών προϊόντων, το 23% μέσω του εμπορίου ζωικού κεφαλαίου και το υπόλοιπο 10% μέσω του εμπορίου βιομηχανικών προϊόντων.
Κυρίαρχοι εξαγωγείς εικονικού νερού είναι οι ΗΠΑ, Καναδάς, Αυστραλία, Αργεντινή και Ταϊλάνδη και οι χώρες με την μεγαλύτερη εισαγωγή εικονικού νερού οι Ιαπωνία, Σρι Λάνκα, Ιταλία, Νότια Κορέα και Κάτω Χώρες. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι με κορυφαία εξαγωγική δύναμη τις ΗΠΑ με 758,3 *109 m3 εικονικού νερού ετησίως η χώρα μας ανήκει στο club των 20 μεγαλυτέρων εξαγωγέων με 9,8 *109 m3.
Είναι φανερό ότι οι έννοιες που εξετάζουμε επανατοποθετούν από την σκοπιά της αειφορικής διαχείρισης των υδάτινων πόρων, σε πλανητικό μάλιστα επίπεδο, μια σειρά από πολλά και σπουδαία ζητήματα όπως το μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης του σύγχρονου κόσμου, οι εμπορικές και εντελή οι σχέσεις κυριαρχίας μεταξύ των εθνών και μια σειρά άλλων ζητημάτων. Μέχρι σήμερα εστιάζαμε την προσοχή μας στο να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες μας βασισμένοι στους υδάτινους πόρους μας σε εθνική κλίμακα. Και σε αυτή την κλίμακα ακόμα είναι προφανές ότι ο Θεσσαλικός κάμπος απαιτεί μια άλλη μεταχείριση όταν ένα κιλό σιτάρι έχει εικονική περιεκτικότητα σε νερό 1000 λίτρα. Όπως είναι προφανές ότι όταν και μόνο η υπερβολική κατανάλωση κρέατος στην χώρα μας την οδηγεί όπως προαναφέραμε, στα επίπεδα αποτυπώματος νερού των ΗΠΑ πρέπει να επανεξετάσουμε τα καταναλωτικά μας πρότυπα.
Μια άλλη ενδιαφέρουσα πλευρά του θέματος είναι το θέμα της τιμής των προϊόντων σε σχέση με την εικονική τους περιεκτικότητα σε νερό. Πάρα το γεγονός ότι ένα κιλό βοδινό κρέας έχει καταναλώσει για να παρόχθιε 16000 lt νερού το γεγονός αυτό δεν αντανακλάται στην τιμή του λόγω είτε ανεξέλεγκτης και δωρεάν άντλησης είτε επιδοτήσεων του νερού.
Ωστόσο το πιο σημαντικο συμπερασμα της συζήτησης είναι η συνειδητοποίηση ότι ήρθε η ώρα για πλανητική ρύθμιση των διαθέσιμων πόρων. Μια ρύθμιση με πολλά προβλήματα και παραμέτρους. Για παράδειγμα μια τέτοια ρύθμιση θα μπορούσε να οργανώσει την παράγωγη των ειδών που είναι υδροβόρα στις περιοχές με υψηλό υδάτινο δυναμικό και την καλλιέργεια ενδημικών ειδών στις χώρες χαμηλού δυναμικού. Όμως περάν της προφανούς τεραστίας δυσκολίας ενός τέτοιου εγχειρήματος παραμονεύει ταυτόχρονα ο κίνδυνος να βαθύνει η εξάρτηση των χωρών με χαμηλό υδάτινο δυναμικό και η περιθωριοποίηση τους.
Ένα άλλο τεράστιο θέμα είναι το θέμα των μεγάλων εξαγωγικών επιδοτήσεων των αγροτικών προϊόντων των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των ΗΠΑ. Ένα θέμα που έχει και μια λεπτή ειρωνεία σχετικά με το τι είναι πραγματικά αριστερό και προοδευτικό και τι όχι. Επιδοτήσεις που καθιστούν την τιμή τους φτηνή και προσιτή στις χώρες εισαγωγής. Αυτό σημαίνει ότι τα τοπικά προϊόντα δεν μπορούν να ανταγωνιστούν τα εισαγόμενα με αποτέλεσμα περάν της αλλαγής του τρόπου διατροφής των ανθρώπων, την καταστροφή των παραγωγικών δυνάμεων και την εξάρτηση των χωρών αυτών να έχουμε την αντικατάσταση ειδών με ελαχίστη περιεκτικότητα σε εικονικό νερό με άλλα που έχουν τεραστία. (πχ σε διάφορες Αφρικανικές χώρες η επικράτηση του ευρωπαϊκού σιταριού έχει αντικαταστήσει την τοπική διοσκορέα, ένα είδος δημητριακού.
Μια τέτοια παγκόσμια ρύθμιση αν δεν γίνει στην βάση μιας πλανητικής δημοκρατικής συνεννόησης (με τον προσδιορισμό και την αξιολόγηση των κατάλληλων οικονομικών, πολιτικών και τεχνολογικών επιλογών ) θα γίνει, όπερ και το πιθανότερο, στην βάση του ότι το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό. Με ειρηνικό τρόπο (βλέπε Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου) η ακόμα και μη ειρηνικό. Άλλωστε τα μεγέθη που αναλύσαμε δείχνουν πόσο βάσιμες είναι οι προβλέψεις που συχνά ακούγονται ότι ο 21ος αιώνας θα είναι ο αιώνας των πολέμων του άσπρου χρυσού.
Παναγιώτης Παπαθεοδωροπουλος, Πολιτικός Μηχανικός, MSc, Γραμματέας της ΝΕ Αχαΐας του Συνασπισμού
Εκτύπωση στις: 2024-04-23
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=1813