Η κρατική ευπρέπεια περί τα ερωτικά
Σεξ, οικογένεια και πολιτική
Νίκος, Παρασκευόπουλος
Ελευθεροτυπία, 2007-05-14
Αναφερόμαστε σήμερα στο κράτος που υπόκειται στην επιρροή της παγκοσμιοποίησης με τα γνωστά του χαρακτηριστικά: τη συρρίκνωση των δημοσίων δαπανών και της προνοιακής λειτουργίας, τη στήριξη της κυριαρχίας της αγοράς και του χρηματιστηρίου, τη διαπλοκή και τη διαφθορά, την επιβουλή κατά του εισοδήματος των εργαζομένων και των αποθεματικών των Ταμείων τους, τις αποκρυπτόμενες ακόμη και από δημόσιες αρχές συνθήκες στις φυλακές, την ευκολία σύλληψης φοιτητών που διαδηλώνουν και τη δυσκολία αντιμετώπισης κακούργων. Αυτό ακριβώς το κράτος σε ζητήματα σεξ είναι ανεπίληπτο. Βελτιώνεται διαρκώς.
Πρόχειρα και εύκολα διαθέσιμα τα τεκμήρια. Η ποινική καταστολή στο πεδίο της ερωτικής ζωής, για παράδειγμα, έως και στη δεκαετία του 80 διαρκώς γινόταν πιο ανεκτική και φιλελεύθερη. Η «προσβολή κόρης αμέμπτων ηθών», έγκλημα κατά τον προϊσχύσαντα Ποινικό Νόμο, αποποινικοποιήθηκε· η μοιχεία το ίδιο· τα «εγκλήματα κατά των ηθών» μετονομάστηκαν σε «εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και οικογενειακής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής». Η νομολογία άρχισε να ανέχεται τις ταινίες πορνό στους ντράιβ-ιν κινηματογράφους, ύστερα και αλλού.
Ξαφνικά γυρνά, θαρρείς, ένας διακόπης και όλα γίνονται πιο σεμνά. Η κατεύθυνση των μεταρρυθμίσεων αλλάζει άρδην. Το αξιόποινο στο πεδίο της ερωτικής ζωής φαρδαίνει και βαραίνει. Ποινικοποιούνται αυτοτελώς η πορνογραφία ανηλίκων και η συμπεριφορά του πελάτη στο πορνείο, αναγνωρίζεται η σεξουαλική παρενόχληση, επιβαρύνονται οι ποινές που αφορούν τη σωματεμπορία. Ελέγχονται οι διαφημίσεις με τολμηρό περιεχόμενο και ήδη επίσης η κυκλοφορία DVD με «ροζ» ταινίες που πωλούνται ένθετες σε έντυπα από τα περίπτερα.
Μόνο δευτερεύουσα αφορμή για τις εδώ σκέψεις προσέφερε η εισαγγελική παραγγελία για την τελευταία παραπάνω περίπτωση των «ροζ» ταινιών. Οι ταινίες αυτές συνήθως είναι κακόγουστες, βαρετές, ίσως αστείες, για πολλούς όμως θελκτικές και με την ένθετη κυκλοφορία τους ανταγωνίζονται επιβλαβώς την κυκλοφορία σοβαρών εφημερίδων. Ενα ερώτημα θέτω μόνο και αφήνω την απάντηση ανοιχτή: Αυτό που ανησυχεί είναι άραγε το θέαμα ως κακό παράδειγμα; Γιατί τότε να κρίνεται ο έρωτας ως θέαμα πιο επικίνδυνος από τη βία; Τη βία, που συναντάται σχεδόν σε καθεμιά ταινία και καταναλώνεται χαλαρά από άτομα και οικογένειες; Πώς σκεφτόμαστε, οι μετανεωτερικοί; Νομίζουμε ότι το πολύ, αν κάποιος παραδειγματιστεί από το βίαιο θέαμα θα κάνει κάποιο «παράλογο» πολύνεκρο φονικό, όπως ο Κορεάτης φοιτητής στη Βιρτζίνια, αλλά τουλάχιστον δεν θα κάνει έρωτα;
Δεν είναι εν τω μεταξύ μόνον η περί τα ερωτικά κρατική ευπρέπεια και ορθοφροσύνη που ανθούν. Το σύγχρονο εθνικό κράτος σέβεται επίσης τον θεσμό της οικογένειας. Παιδιά, εγγόνια, αδέλφια και κουμπάροι σε θέσεις εξουσίας (από τη θέση του πρωθυπουργού ή του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης έως τα διοικητικά πόστα) τεκμηριώνουν τη διαχρονική οικογενειακή αλληλεγγύη και συνοχή. Ο κόσμος ειρωνεύεται: ο όρος «γαλάζια παιδιά» είναι απαξιωτικός όσο και ο προηγούμενος «πρασινοφρουροί». Η απαξίωση είναι βάσιμη. Η οικογενειακή διαδοχή στα αξιώματα «βγάζει τη γλώσσα» στους απρόσωπους δημοκρατικούς θεσμούς. Αντανακλά και αναπαράγει, έμπρακτα και συμβολικά, την κοινωνική οικογενειοκρατία.
Οι κήρυκες των αξιών της οικογένειας και της σεξουαλικής ηθικής, συνηθισμένοι να αναζητούν παντού και πάντοτε καταπτώσεις και παρακμές, μάλλον δεν παρατήρησαν την πορεία των γενικών δεικτών. Οπως η ατομική, έτσι και μια συλλογική νεύρωση εμποδίζει, όπως φαίνεται, το βίωμα της επίκαιρης ευτυχίας των ευπρεπών. Είναι όμως αναμφίβολο: η οικογενειακή αλληλεγγύη και ο έλεγχος του έρωτα έχουν πάρει την πάνω βόλτα στην ιεραρχία των κρατικών αξιών.
Πρόκειται μήπως για αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο; Η αρνητική απάντηση μπορεί να δοθεί τηλεγραφικά, με την τυχαία μνεία ελάχιστων τίτλων από την πλούσια για το θέμα παγκόσμια ειδησεογραφία. «Πρόστιμα-φωτιά στις ΗΠΑ για προσβολή των χρηστών ηθών».1 «Το Χόλιγουντ αποφεύγει το σεξ».2 «Πόλεμο κατά του ασέμνου κήρυξαν οι ΗΠΑ.3 «Οχι πια σεξ, μόνο σπίτι».4 Ο νεοπουριτανισμός αναπτύσσεται παντού».5
Οπωσδήποτε, δεν πρόκειται επίσης για καινοφανή τάση. Ο μετανεωτερικός κόσμος αναπαράγει παμπάλαιες αστυνομεύσεις και λογοκρισίες. Το φαινόμενο δεν χαρακτηρίζεται βέβαια «χθεσινό», αφού όπως είδαμε προηγήθηκαν δεκαετίες φιλελευθερισμού (1979-1995), αλλά «προχθεσινό». Ενα ωραίο βιβλίο με βοήθησε πρόσφατα να προσλάβω συμπυκνωμένα τη σεμνοπρέπεια του ελληνικού 19ου αιώνα. Η καθηγήτρια Μ. Μικέ δείχνει μέσα από λογοτεχνικά κείμενα του αιώνα εκείνου πώς «το γυναικείο σώμα γίνεται το φυσικό σύμβολο της διαχωριστικής γραμμής ανάμεσα στο νόμιμο και στο άνομο, στο επιτρεπτό και στο απαγορευμένο». Το εθνικό συνήθως εκπροσωπείται από τον πατέρα, το αλλόφυλο από τον εραστή και υπηρετείται από την κόρη που παρασύρεται από τις ερωτικές της επιθυμίες. Αυτό που έχει σημασία είναι το αίμα και η αποφυγή μιας μόλυνσής του, που θα συνεπιφέρει τη θραύση της γενεαλογικής εθνικής βιολογίας.6 Από μια άλλη επιστημονική σκοπιά: τα ερωτικά εγκλήματα «μπορούν να παρομοιαστούν με πληγές στο σώμα των αρχουσών τάξεων, που άφηναν το κοινό αίμα να διαχυθεί και να χαθεί».7
Ας προσέξουμε όμως τη σύγκλιση του «προχθεσινού» με το μετανεωτερικό: σήμερα το θέαμα της βίας θεωρείται πιο ανώδυνο και πρακτικά προτιμότερο από το αντίστοιχο της πορνογραφίας. Τότε, ο φόνος φαινόταν επίσης κατά πολύ προτιμότερος από μια ελεύθερη αλλά κοινωνικά αποδοκιμαζόμενη ερωτική σχέση. Αντιγράφω 8 στίχους του Βερναρδάκη, εκεί όπου ο Δόξα Πατρής απευθύνεται στη Μαρία: «Αν εκατόν υιούς και θυγατέρας είχον, κ ήρχετο/ να με ζητήσει Φράγκος εν των τέκνων μου/ των εκατόν εις γάμον, προίκα φέρων μοι/ της οικουμένης όλης το βασίλειον,/ θα το ηρνούμην· ή, αν παρά γνώμην μου/ το τέκνον μου εδέχετο, με τούτο μου/ εγώ το εγχειρίδιον θα έχυνα/ το μολυνθέν του αίμα. Η μονογενής/ θυγάτηρ συ του μόνου είσαι Βουτσαρά./ Στάθμησον τούτο εις τας φρένας σου καλώς».
Η βία αποτελεί τελικά συνειρμό της ερωτικής ελευθεριότητας ή αντίθετα του καταναγκασμού και της αυστηρής καταστολής της ερωτικής επιθυμίας; Πόσους γυμνιστές γνώρισε ο 20ός αιώνας ως βιαστές; Πόσους ζηλόφθονους καθωσπρέπει της διπλανής πόρτας κατέγραψε αντίθετα ως ανθρωποκτόνους; Δεν είναι παράδοξο, αλλά αναμενόμενο να εντείνονται παράλληλα η βία και η αυστηρότητα των ερωτικών ηθών στην εποχή μας. Για την οικονομία άλλωστε ισχύει το ίδιο: όσο ανθούν διαπλοκή και διαφθορά τόσο φουντώνουν οι ηθικολογικές ρητορείες περί κάθαρσης. Φαίνεται τελικά φυσικό σε περιόδους οικονομικής ανασφάλειας και ανεργίας, όπου η αναπαραγωγή της οικονομικής άνεσης γίνεται κατά βάση οικογενειακά, τα ερωτικά ήθη να γίνονται αυστηρότερα. Το ζήτημα ήταν και είναι πολιτικό.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. «ΝΕΑ», 18/2/2005.
2. «Καθημερινή», 17/8/2003.
3. «Καθημερινή», 27/3/2005.
4. «7» της «Κυρ. Ελευθεροτυπίας», άρθρο Ελ. Ορφανίδου
5. Ετσι ήδη Α. Κακουριώτης, «ΒΗΜΑ» 4/6/2000.
6. Ερως (αντ)εθνικός. Ερωτική επιθυμία και εθνική ταυτότητα τον 19ο αιώνα. (Εκδ. Πόλις, 2007), σελ. 76-79, 153, 172.
7. Ν. Παρασκευόπουλος, Οι έννοιες των ηθών και της ασέλγειας στα εγκλήματα κατά των ηθών (1979) 118.
8. Μέσω του βιβλίου της Μ. Μικέ, ό.π. 87.
Εκτύπωση στις: 2024-04-20
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=1821