Αρχική | Εκτύπωσε ή Αποθήκευσε ως PDF | Αποθήκευσε ως WORD | Αποθήκευσε ως HTML

Ο ευρωπαίος ασθενής

Η θεραπεία απαιτεί ίσως έναν ανανεωμένο λόγο και ένα νέο ευρωπαϊκό όραμα

Λουκάς, Τσούκαλης

Βήμα Ιδεών, 2007-07-06


Zήσαμε στην Ευρώπη μια ειρηνική επανάσταση τα τελευταία περίπου εξήντα χρόνια, μια επανάσταση που άλλαξε ριζικά την οικονομική και πολιτική τάξη πραγμάτων στη Γηραιά Ηπειρο. Δεν έχει ιστορικό προηγούμενο, ούτε και μπορεί να συγκριθεί με όσα συμβαίνουν στα υπόλοιπα μέρη του πλανήτη σήμερα.

Τα βασικά χαρακτηριστικά της σύγχρονης Ευρώπης, με λίγες μόνον εξαιρέσεις κυρίως στη γειτονιά μας, είναι τα ανοικτά σύνορα, η δημοκρατία και το κράτος δικαίου, η ολοένα αυξανόμενη αλληλεξάρτηση που συνοδεύεται από συνδιαχείριση (μερικοί τολμούν να μιλούν για συγκυριαρχία), καθώς και η, έστω περιορισμένη, αλληλεγγύη μεταξύ των χωρών. Και δεν είναι καθόλου λίγα για μια περιοχή του κόσμου, μικρή αλλά πυκνοκατοικημένη, με μακρά ιστορία βίαιων συγκρούσεων που συχνά εξάγονταν και στον υπόλοιπο κόσμο, με πολύ διαφορετικές πολιτιστικές παραδόσεις και πολιτικές συνήθειες. Το ευρωπαϊκό μωσαϊκό είναι εξαιρετικά πολύχρωμο και αυτή ακριβώς η πολυχρωμία προσθέτει σημαντικά στην ομορφιά του. Η Ευρώπη διαθέτει πλέον ένα δικό της πολιτικό σύστημα, ιδιόμορφο και αποκεντρωμένο, με τους δικούς του κανόνες και τα δικά του θεσμικά όργανα που νομοθετούν σε ένα εξαιρετικά ευρύ πεδίο, ξεκινώντας από τη ρύθμιση των αγορών και φθάνοντας μέχρι τον χώρο της Δικαιοσύνης και της μετανάστευσης. Είναι ένα πολιτικό σύστημα του οποίου η λειτουργία συνέβαλε σημαντικά στην εδραίωση της ειρήνης και της ασφάλειας στην Ευρώπη, στην ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών και της ευημερίας. Αυτό αποτελεί άλλωστε και το μεγάλο αφήγημα της Ευρώπης, όπως θα έλεγαν οι σύγχρονοι κοινωνικοί επιστήμονες. Ενα πολιτικό σύστημα που βασίζεται όμως ακόμη, σε μεγάλο βαθμό, σε διακρατικές διαπραγματεύσεις, συμβιβασμούς και ευρείες συναινέσεις. Το δημοκρατικό στοιχείο παραμένει αδύναμο, παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες που έχουν γίνει μέχρι σήμερα κυρίως με τη βαθμιαία ενίσχυση του ρόλου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Μερικοί μιλούν απαξιωτικά για ένα ατέλειωτο ευρωπαϊκό παζάρι, μόνον που δεν κάνουν καν τον κόπο να σκεφθούν ποια θα μπορούσε να είναι η εναλλακτική λύση. Μήπως κλειστά σύνορα ή και πόλεμοι;

Η Ευρώπη σε περισυλλογή

Η Ευρωπαϊκή Ενωση αποτελεί την οργανωμένη έκφραση της σύγχρονης Ευρώπης. Και η ίδια αλλάζει μορφή και λειτουργία με εντυπωσιακούς ρυθμούς, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια. Η υιοθέτηση κοινού νομίσματος και η ένταξη δώδεκα νέων χωρών άλλαξαν πολύ τα δεδομένα. Και όμως, αντί να γιορτάζει, η Ευρώπη βρίσκεται σε περισυλλογή, αν όχι σε κρίση. Αφορμή υπήρξαν τα αρνητικά αποτελέσματα των δημοψηφισμάτων σε Γαλλία και Ολλανδία το 2005 και τώρα προσπαθούμε να μαζέψουμε μερικά κομμάτια μιας φιλόδοξης συνταγματικής συνθήκης που έμελλε να πάρει και αυτή θέση στο γνωστό ράφι της ιστορίας.

Ο γενικός γιατρός θα μιλούσε πιθανότατα για μια περίπτωση βαρυστομαχιάς από την οποία υποφέρει σήμερα η Ευρώπη. Εγιναν πάρα πολλά τα τελευταία χρόνια. Οι δραστηριότητες των ευρωπαϊκών οργάνων διευρύνθηκαν με ταχύτατους ρυθμούς, πολλοί νέοι συμπολίτες προστέθηκαν σε αυτό το ιδιότυπο πολιτικό σύστημα. Αλλά οι Ευρωπαίοι δεν έπαψαν να αισθάνονται ότι οι αποφάσεις που τους αφορούν άμεσα λαμβάνονται σε μακρινά κέντρα και με διαδικασίες που ελάχιστα οι ίδιοι γνωρίζουν. Και η αίσθηση αυτή ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο με τις αλλεπάλληλες διευρύνσεις και την αυξανόμενη ετερογένεια στο εσωτερικό της Ενωσης. Εφόσον η διάγνωση αυτή ευσταθεί, η θεραπεία θα έπρεπε να περιλαμβάνει ελαφρό φαγητό και περιορισμένες δραστηριότητες για ένα διάστημα, μαζί με κάποιο φάρμακο της λεγόμενης επικουρικότητας (σε απλά ελληνικά, περισσότερη αποκέντρωση και επιστροφή αρμοδιοτήτων στα εθνικά ή περιφερειακά κέντρα).

Ερχονται όμως και οι γιατροί με διάφορες ειδικότητες για να εξετάσουν τον ευρωπαίο

ασθενή. Και οι διαγνώσεις που κάνουν είναι πιο σύνθετες, όπως και η θεραπεία που προτείνουν. Ο ψυχολόγος μιλάει για κρίση της μέσης ηλικίας. Οι βασικοί στόχοι, δηλαδή ειρήνη, δημοκρατία και ευημερία, έχουν σε σημαντικότατο βαθμό επιτευχθεί. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος είναι αρχαία ιστορία για τις νεότερες γενιές, που θεωρούν τα επιτεύγματα της ΕΕ σχεδόν δεδομένα. Δεδομένοι και οι ευρωπαϊκοί θεσμοί, αλλά μάλλον απόμακροι και βαρετοί. Σίγουρα δεν συνεγείρουν τα πλήθη. Μήπως πρέπει λοιπόν η Ευρώπη να συμβιβαστεί με την ηλικία της, να χαμηλώσει τους ρυθμούς, να πάρει κανένα τονωτικό χάπι και να ετοιμάζεται για πρόωρη (ημι-)συνταξιοδότηση ύστερα από μια πετυχημένη σταδιοδρομία;

Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση σε ένα νέο περιβάλλον

Οι Ευρωπαίοι δεν έπαψαν να αισθάνονται ότι οι αποφάσεις που τους αφορούν άμεσα λαμβάνονται σε μακρινά κέντρα και με διαδικασίες που ελάχιστα οι ίδιοι γνωρίζουν

Υπάρχουν και οι γιατροί που επιμένουν σε μια ολιστική προσέγγιση, σε πείσμα της ακραίας εξειδίκευσης που χαρακτηρίζει την εποχή μας. Αυτοί θα εξέταζαν συνολικά το μοντέλο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, αλλά και το περιβάλλον μέσα στο οποίο λειτουργεί. Η διάγνωση που θα έκαναν, συνοδευόμενη από την αντίστοιχη θεραπευτική αγωγή, θα περιελάμβανε πιθανότατα και τα παρακάτω στοιχεία.

Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση υπήρξε προϊόν μιας συνωμοσίας των πολιτικών ηγεσιών, μιας συνωμοσίας όμως με ευγενείς σκοπούς και εντυπωσιακά επιτεύγματα. Βασίστηκε για μεγάλο διάστημα σε μια παθητική συναίνεση των ευρωπαίων πολιτών, που με τη σειρά της στηριζόταν τουλάχιστον σε δύο προϋποθέσεις, δηλαδή τη γενικευμένη εντύπωση ότι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση έχει θετικές οικονομικές επιδράσεις, χωρίς όμως να επηρεάζει σημαντικά την καθημερινότητα του ευρωπαίου πολίτη. Καμία από τις δύο αυτές προϋποθέσεις δεν θεωρείται πλέον δεδομένη.

Αν όμως αυτή η συνωμοσία της μεγάλης πλειοψηφίας (γιατί υπήρχαν πάντα και οι εξαιρέσεις) των εθνικών πολιτικών ηγεσιών έφθασε στα όριά της, γιατί άλλαξε στην πορεία η ποσότητα και η ποιότητα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, πώς εφαρμόζεται η δημοκρατία σε ένα τόσο ιδιόμορφο πολιτικό σύστημα που δεν διαθέτει σύμβολα και μύθους κοινούς; Από τι υλικά κατασκευάζεται ο ευρωπαϊκός δήμος; Η πολιτικοποίηση και η δημοκρατία έφθασαν επιτέλους στην κορυφή της ευρωπαϊκής ατζέντας. Δεν υπάρχει δρόμος επιστροφής, αλλά ούτε και συμφωνία για το πώς μπορούμε να προχωρήσουμε από εδώ και πέρα.

Για να θυμηθούμε λίγο και την ελληνική, η Ευρώπη κινδυνεύει σήμερα να συνθλιβεί ανάμεσα στη Χάρυβδη μιας ολοένα επιταχυνόμενης παγκοσμιοποίησης της οικονομίας και στη Σκύλλα ενός αναδυόμενου εθνικισμού. Μπορεί να περάσει η Ευρώπη με επιτυχία ανάμεσα στις Συμπληγάδες και ποιος μπορεί να είναι ο ρόλος της ΕΕ σε ένα παγκόσμιο και περισσότερο πολυπολικό σύστημα; Ιδού η μεγάλη πρόκληση για τους Ευρωπαίους στα χρόνια που έρχονται. Μπορούν να υπερασπιστούν αποτελεσματικά τις δικές τους αξίες και τα συμφέροντά τους σε έναν κόσμο που αλλάζει με ταχύτατους ρυθμούς; Αρκεί να επενδύσουν πρώτα στη δική τους ενότητα. Πολλοί δεν φαίνεται να έχουν πεισθεί ακόμη.

Αβεβαιότητα για το μέλλον

Ζούμε σε μια εποχή μεγάλων οικονομικών αναδιαρθρώσεων που προκαλεί η ραγδαία κατάργηση των οικονομικών συνόρων και ακόμη περισσότερο η τεχνολογική επανάσταση. Γνωρίζουμε από την ιστορία ότι τέτοιες εποχές οδηγούν σε σημαντική αύξηση της παγκόσμιας οικονομικής ευημερίας. Υπάρχουν όμως κερδισμένοι και χαμένοι μέσα σε ένα πλαίσιο ραγδαίων αλλαγών και έντονης ανασφάλειας. Στο μέτρο που η Ευρώπη θεωρείται όχημα της αλλαγής, φυσικό είναι να αντιμετωπίζεται αρνητικά από τους υποψηφίους χαμένους καθώς και όσους αισθάνονται έντονη αβεβαιότητα για το μέλλον. Σε μια τέτοια εποχή η Ευρώπη δεν μπορεί να αποτελέσει μόνον φορέα αλλαγής και εκσυγχρονισμού. Χρειάζεται και ένα κοινωνικό πρόσωπο. Αρα ο παραδοσιακός καταμερισμός αρμοδιοτήτων μεταξύ ευρωπαϊκών και εθνικών θεσμικών οργάνων οφείλει να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα. Πώς όμως γίνεται αυτό στην πράξη δεδομένης της μεγάλης ετερογένειας που χαρακτηρίζει τα κοινωνικά συστήματα των χωρών-μελών αλλά και της περιορισμένης αλληλεγγύης μεταξύ των ευρωπαίων πολιτών; Χρειάζονται πολλά χρόνια ακόμη για να αισθανθούν οι Λάκωνες κοντά στους Λάπωνες.

Η διάγνωση γίνεται περίπλοκη και η προτεινόμενη θεραπεία δύσκολα εφαρμόσιμη. Χρειάζεται η Ευρώπη έναν ανανεωμένο λόγο και καινούργιο όραμα, περισσότερη δημοκρατία και πολιτικοποίηση, κοινωνικό πρόσωπο και ενεργό ρόλο σε ένα ταχύτατα μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον όπου το μέγεθος μετράει. Θα πετύχει; Δεν είναι καθόλου σίγουρο, αλλά αξίζει τουλάχιστον να προσπαθήσουμε. Οι εναλλακτικές επιλογές δεν αφήνουν πολλά περιθώρια αισιοδοξίας για το μέλλον.

* Ο Λουκάς Τσούκαλης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ

Εκτύπωση στις: 2024-03-28
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=1931