Η παρουσία των μεταναστών στις περιοχές της υπαίθρου συντελεί στην αναζωογόνησή τους
Λόης, Λαμπριανίδης
Αυγή της Κυριακής, 2007-10-27
Οι επιπτώσεις της παρουσίας των μεταναστών στην ύπαιθρο είναι αναμφίβολα θετικές. Το είδος της συνεισφοράς, η έκταση και το βάθος των συνεπειών στη χώρα υποδοχής εξαρτάται από το μέγεθος και τη σύνθεση (ηλικιακή, εθνική, φύλο, εκπαίδευση κ.λπ.) των μεταναστευτικών ροών που κατευθύνονται προς τις αγροτικές περιοχές, αλλά και από την κοινωνικοοικονομική τους διάρθρωση. Εξαρτάται επίσης σε πολύ μεγάλο βαθμό από τη χώρα υποδοχής (διάρθρωση της οικονομίας, θεσμικό πλαίσιο για τη μετανάστευση κ.λπ.) που προσδιορίζει σε τελευταία ανάλυση τόσο το ποιοι μεταναστεύουν σε κάθε χώρα όσο και το πώς εντάσσονται στο οικονομικο-κοινωνικό γίγνεσθαι σε αυτήν.Η εργασία των μεταναστών αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της γεωργικής παραγωγής τόσο των αναπτυγμένων χωρών που ήταν παραδοσιακά χώρες υποδοχής μεταναστών (όπως οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Γαλλία, η Γερμανία και η Μ. Βρετανία), όσο και των χωρών του ευρωπαϊκού Νότου που μόλις τα τελευταία 20 χρόνια μεταστράφηκαν από χώρες εξαγωγής σε χώρες υποδοχής μεταναστών. Μάλιστα, μπορούμε να πούμε ότι οι δυο αυτές "ομάδες" χωρών συνιστούν δυο διαφορετικά "μοντέλα", τουλάχιστον σε ορισμένες πτυχές το μεταναστευτικού φαινομένου.
Από τη μια έχουμε το "μοντέλο" των αναπτυγμένων χωρών που υπήρξαν παραδοσιακά χώρες υποδοχής μεταναστών. Σε αυτές ήδη από τα τέλη του 19ου - αρχές του 20ού αι. καταγράφονται μια σειρά από δομικές μεταβολές, όπως, η συγχώνευση των αγροτικών κλήρων, η αύξηση του μέσου μεγέθους της εκμετάλλευσης, η στροφή σε καλλιέργειες υψηλής προστιθέμενης αξίας, η εμπορευματοποίηση της αγροτικής παραγωγής με εξαγωγικό προσανατολισμό. Εδώ το κύριο χαρακτηριστικό της μεταναστευτικής εργασίας στη γεωργία είναι ότι συνιστά μια πάγια, αν και εποχική ως επί το πλείστον, εισροή στην παραγωγική διαδικασία. Μάλιστα, για την εξασφάλιση της αδιάλειπτης παρουσίας των μεταναστών γης οι εθνικές κυβερνήσεις χαράσσουν μεταναστευτική πολιτική για πάνω από έναν αιώνα (βλ. πλήθος προγραμμάτων εποχικής απασχόλησης στις ΗΠΑ, και στη Βρετανία, οι διακρατικές συμβάσεις της Γερμανίας). Η μεταναστευτική εργασία οδηγεί σε μείωση του κόστους παραγωγής, συγκράτηση των τιμών των αγροτικών προϊόντων, αύξηση της παραγωγής και του αγροτικού εισοδήματος, μετάβαση σε καλλιέργειες υψηλότερης προστιθέμενης αξίας, υποκατάσταση κεφαλαίου από εργασία και επιβράδυνση στη χρήση νέων τεχνολογιών. Βέβαια παράλληλα παρατηρούνται και κάποιες αρνητικές επιπτώσεις στην απασχόληση του ντόπιου δυναμικού καθώς και άνοδος των δεικτών φτώχειας στις περιοχές που υπάρχει υπερσυγκέντρωση μεταναστών αγρεργατών. Όμως οι μετανάστες αγρεργάτες δεν βελτίωσαν σημαντικά τις συνθήκες εργασίας ούτε την οικονομική και κοινωνική κινητικότητα τους, κυρίως λόγω του εποχικού χαρακτήρα της εργασίας τους, της αδιάλειπτης υπερπροσφοράς χεριών και της υψηλής ελαστικότητας προσφοράς της εργασίας.
Από την άλλη εμφανίζεται, όπως υποστηρίζουμε μέσα από την ανάλυση της ελληνικής περίπτωσης, ένα άλλο "μοντέλο" που πιθανόν αφορά το σύνολο των χωρών του Ευρωπαϊκού νότου και έχει πολύ πιο θετικές επιπτώσεις για τους μετανάστες. Συγκεκριμένα, στην Ελλάδα η παρουσία των μεταναστών αποτελεί κινητήρια δύναμη ανάπτυξης των αγροτικών περιοχών με την εξής διαδικασία: η αύξηση των εργατικών χεριών, αυξάνει την καλλιεργήσιμη έκταση και θέτει στην παραγωγή εκτάσεις που είχαν παλαιότερα εγκαταλειφθεί. Η σταδιακή αύξηση της γεωργικής εκμετάλλευσης δημιουργεί οικονομίες κλίμακας, οι οποίες με την παράλληλη εξοικονόμηση πόρων από τη φθηνού κόστους εργασία συνδράμει στην αύξηση του σταθερού κεφαλαίου της γεωργικής παραγωγής με αιχμή την είσοδο μηχανικού εξοπλισμού και τεχνολογιών για την διεκπεραίωση δραστηριοτήτων που πριν την έλευση των μεταναστών και την αύξηση της γεωργικής έκτασης εκτελούνταν χειρωνακτικά. Η διαδικασία αυτή επιφέρει αύξηση της γεωργικής παραγωγής, της προστιθέμενης αξίας των προϊόντων και του αγροτικού εισοδήματος, γεγονός που συμβάλλει στην περαιτέρω επέκταση των μεγάλων εκμεταλλεύσεων και στη διατήρηση των μικρών. Σε αυτό το πλαίσιο, η έρευνά μας δείχνει ότι η εργασία των μεταναστών αναζωογονεί τη λειτουργία της αγροτικής οικονομίας προσφέροντας τουλάχιστον προσωρινές λύσεις και ανάσες στις αδυναμίες του αγροτικού τομέα.
Η παρουσία των μεταναστών έχει και πρόσθετες οικονομικές προεκτάσεις. Οι νέοι της υπαίθρου οι οποίοι είχαν προσανατολιστεί σε εξωγεωργικές απασχολήσεις, επιστρέφουν εν όψει πληθώρας εργατικών χεριών με νέα δυναμική στη γεωργική παραγωγή. Η παρουσία των μεταναστών επιτρέπει στους γεωργούς να απασχολούνται λιγότερο στη γεωργική παραγωγή γεγονός που τους δίνει ευκαιρίες για άλλου είδους απασχολήσεις (εμπόριο των γεωργικών προϊόντων τους, απασχόληση στο δημόσιο κ.λπ.). Τέλος, η είσοδος μεταναστών αυξάνει τον αριθμό των καταναλωτών στην ύπαιθρο. Η νέα δυναμική στην οποία εισέρχεται η ύπαιθρος την απελευθερώνει σταδιακά από την στασιμότητα της αγροτικής οικονομίας και την οδηγεί προς ένα πιο πολυλειτουργικό χαρακτήρα.
Οι μετανάστες συνδράμουν με καταλυτικό τρόπο σε μια πολυδιάστατη αναδιάρθρωση της υπαίθρου. Από το φθηνό εργατικό κόστος στη γεωργική παραγωγή ως την ξαφνική πολυεθνική ανασύνθεση του αγροτικού πληθυσμού στις, μέχρι πολύ πρόσφατα, κλειστές και μονοεθνικές περιοχές της υπαίθρου. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό γιατί γίνεται σε μια περίοδο αυξημένης κρίσης της ελληνικής υπαίθρου: αγροτική έξοδος του νεαρού κυρίως πληθυσμού, γήρανση του πληθυσμού, κατάτμηση του γεωργικού κλήρου, εγκατάλειψη ή υποαπασχόληση των γεωργικών εκτάσεων στις οποίες σταδιακά κατισχύουν οι εκτατικές καλλιέργειες με χαμηλή στρεμματική απόδοση και παραγωγικότητα της εργασίας, χαμηλή ανταγωνιστικότητα γεωργικών προϊόντων, συρρίκνωση της παραγωγής και των εξαγωγών, εξακολούθηση της οικογενειακού τύπου γεωργίας και στροφή μέρους του γηγενούς πληθυσμού, κυρίως των νέων, σε εξωαγροτικές δραστηριότητες που απολαμβάνουν υψηλότερη κοινωνική καταξίωση και μετανάστευσή τους σε αστικές περιοχές.
Η παρουσία των μεταναστών έχει συνολικά μια ιδιαίτερα ευεργετική επίδραση για την ανάπτυξη της υπαίθρου. Με την έννοια ότι προσφέρουν μια "ανάσα ζωής" στη γεωργία και στην κτηνοτροφία, κάτι ιδιαίτερα σημαντικό λόγω της κρίσης της αγροτικής παραγωγής που κινδυνεύει να εξελιχθεί σε κρίση της υπαίθρου. Εξάλλου, η παρουσία των μεταναστών σε πολλές περιπτώσεις "ζωντανεύει" ολόκληρα χωριά, με την έννοια ότι πρόκειται κυρίως για νέους ανθρώπους με οικογένειες με μικρά παιδιά (ακούγονται πια παιδικές φωνές σε μέχρι πρότινος "γερασμένα" και σε ορισμένες φορές σχεδόν εγκαταλελειμμένα χωριά). Η παρουσία των μεταναστών είναι ιδιαίτερα έντονη σε χωριά με ευκαιρίες απασχόλησης (εντατικές καλλιέργειες ή και ευκαιρίες για δεύτερη απασχόληση σε τουρισμό/ αγροτουρισμό, κατασκευές, κ.λπ..).
Από την πλευρά των ίδιων των μεταναστών φαίνεται --σε αντίθεση και πάλι με το "μοντέλο" των αναπτυγμένων χωρών-- ότι σε πολλές περιπτώσεις παρατηρείται μια σημαντική βελτίωση της οικονομικής τους κατάστασης, ιδίως αυτών που έχουν έρθει στην Ελλάδα εδώ και πολλά χρόνια. Μια βελτίωση που σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στο ότι με τον καιρό απέκτησαν κάποια εξειδίκευση, ότι κάνουν δυο και τρεις δουλειές, ότι καταναλώνουν ελάχιστα και έτσι καταφέρνουν να αποταμιεύσουν. Η τοπική κοινωνία τους "αποδέχεται" και κατά κάποιο τρόπο έχουν ενσωματωθεί σε αυτήν. Όμως το επίσημο κράτος είναι εξαιρετικά διστακτικό να τους αναγνωρίσει "δικαιώματα" και το θεσμικό πλαίσιο παραμένει πολύ προβληματικό. Σε αντίθεση με την περίπτωση των αναπτυγμένων χωρών, η σταδιακή μείωση των μεταναστευτικών κυμάτων προς την Ελλάδα, τουλάχιστον από τη Βαλκανική, και η φυγή μερίδας αυτών που διέμεναν στις αγροτικές περιοχές προς τις ελληνικές πόλεις, μείωσε την ελαστικότητα προσφοράς εργασίας συνέβαλλε σε άνοδο των μισθών σε βελτίωση των συνθηκών εργασίας και ώθησε μέρος των μεταναστών να ανέλθουν οικονομικά και κοινωνικά μεταπηδώντας από τη σκληρή χειρωνακτική εργασία σε πιο προσοδοφόρες θέσεις εντός γεωργίας, σε αυτοαπασχόληση, σε πολυδραστηριότητα ή σε εγκατάλειψη της εργασίας στη γη.
|O Λόης Λαμπριανίδης είναι οικονομικός γεωγράφος, καθηγητής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας|
Εκτύπωση στις: 2024-04-25
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=2137