Μεταρρυθμιστική Συνθήκη και ευρωπαϊκή ενοποίηση

Μαρίκα, Φραγκάκη

Αυγή της Κυριακής, 2007-10-27


Η τελευταία σύνοδος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, στις 18-19/10/2007, ενέκρινε το σχέδιο της Μεταρρυθμιστικής Συνθήκης, που διαμόρφωσε η ειδικά συσταθείσα για το σκοπό αυτό Διακυβερνητική Διάσκεψη. Μάλιστα, ο Πορτογάλος πρωθυπουργός, υπό την προεδρία του οποίου διεξήχθη η σύνοδος, σημείωσε ότι πρόκειται για "ευρωπαϊκή νίκη", δεδομένου ότι με τον τρόπο αυτό αναστέλλεται η "θεσμική αβεβαιότητα" των τελευταίων δύο ετών. Επί πλέον, ανακοινώθηκε ότι η νέα συνθήκη θα υπογραφεί στην επόμενη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, στις 13 και 14 Δεκεμβρίου, προκειμένου να επικυρωθεί από τα κράτη-μέλη έως την 1 Ιανουαρίου 2009, οπότε και θα τεθεί σε ισχύ, μόλις ένα εξάμηνο πριν από τις επόμενες ευρωεκλογές.

Με άλλα λόγια, η "συνθήκη των συνθηκών" της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναμένεται σύντομα να γίνει πραγματικότητα. Ποια όμως η ενημέρωση των Ευρωπαίων πολιτών σχετικά; Ακόμα περισσότερο, ποια η γνώμη τους και ποια η προοπτική της ευρωπαϊκής ενοποίησης; Υπάρχει αντιστοιχία μεταξύ των κορυφαίων πράγματι εξελίξεων σε θεσμικό επίπεδο και της συσπείρωσης των ευρωπαίων πολιτών γύρω από το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι; Κρίσιμα ερωτήματα, τα οποία δυστυχώς δεν αποτελούν στοιχείο του δημόσιου διαλόγου, όπως αυτός προωθείται από τις κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις και τα αρμόδια Κοινοτικά όργανα.

Στόχος του παρόντος σημειώματος είναι να συμβάλει στον προβληματισμό γύρω από τη νέα συνθήκη. Θεωρώντας ότι η σχετική ενημέρωση είναι τουλάχιστον ελλιπής, θα αναφερθούμε σε ορισμένες πλευρές της, οι οποίες αποτελούν στοιχεία του ευρύτερου προσανατολισμού της και της προοπτικής της ευρωπαϊκής ενοποίησης, η οποία διαγράφεται μέσα από αυτήν^1^.

Καταρχήν, σημειώνεται ότι η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη (ΜΣ) τροποποιεί τις δύο βασικές υφιστάμενες ευρωπαϊκές συνθήκες, της Ευρωπαϊκής Ενωσης (Ε.Ε.) και της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (ΕΚ), όπου η πρώτη είναι ουσιαστικά η Συνθήκη του Μάαστριχτ, όπως τροποποιήθηκε από τη Συνθήκη του Άμστερνταμ και τη Συνθήκη της Νίκαιας, ενώ η δεύτερη είναι η Συνθήκη της Ρώμης, όπως τροποποιήθηκε από το 1957 μέχρι σήμερα. Παρά το γεγονός ότι η χρήση του όρου "σύνταγμα" αποφεύχθηκε επιμελώς, είναι φανερό ότι η προτεινόμενη συνθήκη θα έχει θεμελιακό χαρακτήρα για τη διαδικασία ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Η συνάφεια της προτεινόμενης συνθήκης με το σχέδιο συντάγματος, που απέρριψε η μεγάλη πλειοψηφία του Γαλλικού και Ολλανδικού λαού το 2005, προκύπτει και από το γεγονός ότι κατά γενική μαρτυρία, μεγάλο μέρος του σχεδίου ευρωσυντάγματος περιλήφθηκε στην Μεταρρυθμιστική Συνθήκη. Π.χ., μετά το πέρας της συνόδου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, που δρομολόγησε τη ΜΣ, τον Ιούνιο 2007, ο Ιρλανδός πρωθυπουργός, όπως και ο Βρετανός, σημείωσαν με ικανοποίηση ότι το 90% του σχεδίου ευρωσυντάγματος περιλήφθηκε στην υπό συζήτηση συνθήκη. Ο πρώην πρόεδρος της συνταγματικής συνέλευσης (υπεύθυνης για το σχέδιο ευρωσυντάγματος), Ζισκάρ Ντ Εστέν ήταν ακόμα πιο σαφής, σημειώνοντας ότι "οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις συμφώνησαν σε ορισμένες διακοσμητικού χαρακτήρα αλλαγές του σχεδίου ευρωσυντάγματος, προκειμένου να διευκολύνουν την καθιέρωσή του".

Ως προς το περιεχόμενο της ΜΣ, θα αναφερθούμε ενδεικτικά σε ορισμένα κεντρικά ζητήματα οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής, πολιτικής ασφάλειας και άμυνας, καθώς και στην Χάρτα Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Στο θεσμικό επίπεδο, θα αναφερθούμε στην κατανομή των αρμοδιοτήτων μεταξύ της Ένωσης και των κρατών μελών και στο ρόλο των εθνικών κοινοβουλίων και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Τέλος, θα μας απασχολήσει η ίδια η διαδικασία θέσπισης της νέας συνθήκης.

\Ανταγωνισμός\: Απαλείφθηκε από τους στόχους της Ένωσης, επανεμφανίζεται όμως εμμέσως πλην σαφώς σε διάφορα σημεία. Π.χ. το άρθρο 105 της Συνθήκης για την Ε.Κ. (που παραμένει ως έχει) αναφέρεται στην αρχή της "ανοιχτής οικονομίας της αγοράς με ελεύθερο ανταγωνισμό". Ομοίως, στο Πρωτόκολλο 6 της ΜΣ διευκρινίζεται ότι "η εσωτερική αγορά, σύμφωνα με το άρθρο Ι-3 της Συνθήκης της Ε.Ε. αφορά σε σύστημα, το οποίο εξασφαλίζει τη μη στρέβλωση του ανταγωνισμού", όπου το άρθρο Ι-3 ορίζει τους στόχους της Ένωσης. Δηλαδή, ο ανταγωνισμός επανεισάγεται, έστω από την ... πίσω πόρτα.

\Οικονομική πολιτική\: Η επιδίωξη της σταθερότητας των τιμών αποτελεί με την νέα συνθήκη στόχο της Ένωσης (τροποποίηση άρ. 3 της Συνθήκης της Ε.Ε.), ενώ μέχρι τώρα αναφερόταν μόνο στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Ομοίως, το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης εισάγεται στη ΜΣ, μέσω της Δήλωσης 17, η οποία αφορά στη "δέσμευση ως προς την Στρατηγική της Λισσαβώνας" και προτρέπει στην εφαρμογή του Συμφώνου για την επίτευξη δημοσιονομικού πλεονάσματος.

\Δημόσιες υπηρεσίες\: Ο κανόνας για τις δημόσιες υπηρεσίες παραμένει ο ελεύθερος ανταγωνισμός. Ειδικότερα, η παροχή υπηρεσιών "γενικού οικονομικού ενδιαφέροντος" υπόκειται στους κανόνες ελεύθερου ανταγωνισμού, όπως και η παροχή κρατικής βοήθειας, ενώ τυχόν εξαιρέσεις είναι στη διάκριση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (άρθρα 86 και 87 της Συνθήκης της Ε.Κ.). Έτσι, παρά το γεγονός ότι η σημασία των υπηρεσιών αυτών αναγνωρίζεται από τη ΜΣ, οι όροι παροχής τους δεν μεταβάλλονται.

\Υγεία / Κοινωνική Προστασία\: Η παροχή υπηρεσιών υγείας και κοινωνικής προστασίας παραμένει στη διάκριση των κρατών μελών. Οι μεγάλες ανισότητες μεταξύ τους, ιδιαίτερα μετά την τελευταία διεύρυνση της Ε.Ε. από 15 σε 29 κράτη μέλη, δεν αντιμετωπίζονται. Αντίθετα, εκφράζονται φόβοι για τυχόν αμφισβήτηση των υφιστάμενων πολιτικών, δεδομένου ότι το Συμβούλιο αποκτά τη δυνατότητα εφαρμογής μέτρων κοινωνικής προστασίας και ασφάλισης, στη βάση της ομοφωνίας (παρ. 3, άρθρο 18 της Συνθήκης της Ε.Κ.).

\Μεταφορές\: Η προϋπόθεση της ομοφωνίας για την λήψη μέτρων σχετικά με την κοινή πολιτική μεταφορών εγκαταλείπεται. Έτσι, οι επιπτώσεις της πολιτικής μεταφορών στο επίπεδο διαβίωσης, στην απασχόληση και στις ίδιες τις μεταφορές απλώς θα "λαμβάνονται υπόψη" (παρ. 2, άρθρο 71 της Συνθήκης της Ε.Κ.).

\Ενέργεια\: Εισάγεται νέο άρθρο σχετικά, το οποίο τοποθετεί το θέμα στο πλαίσιο της εσωτερικής αγοράς, δηλαδή της απελευθέρωσης του τομέα ενέργειας (άρθρο 1176Α).

\Πολιτική ασφάλειας και άμυνας\: Οι δεσμοί με το ΝΑΤΟ ενισχύονται (άρθρο 27-7 της Συνθήκης της Ε.Ε.). Τα κράτη μέλη προτρέπονται να αυξήσουν τις στρατιωτικές τους δαπάνες (άρθρο 27-3 της Συνθήκης της Ε.Ε.). Η στρατιωτική επέμβαση εκτός των χωρών της Ένωσης ενθαρρύνεται στο όνομα της καταπολέμησης της τρομοκρατίας (άρ. 28 της Συνθήκης της Ε.Ε.).

\Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων\: Αναφέρεται, πλην όμως δεν περιλαμβάνεται στη νέα Συνθήκη! Ο χαρακτήρας των δικαιωμάτων αποδυναμώνεται ακόμα περισσότερο, ενώ ορισμένα δικαιώματα απαλείφονται εντελώς, όπως είναι εκείνο της έκτρωσης και της αντισύλληψης. Η εφαρμογή της Χάρτας είναι υπόθεση κάθε κράτους μέλους, ενώ η εξαίρεση της Βρετανίας και η αμφισβήτησή της από την Πολωνία και την Ιρλανδία οδηγεί την Χάρτα πλήρως στο περιθώριο.

\Διαχωρισμός αρμοδιοτήτων\: Ορίζονται τρεις περιοχές αρμοδιοτήτων: της Ενωσης αποκλειστικά, της Ένωσης σε συνεργασία με τα κράτη μέλη και των κρατών μελών συνεπικουρούμενα από την Ένωση. Ο διαχωρισμός μεταξύ τους είναι ασαφής, ενώ οι δύο πρώτες κατηγορίες κυριαρχούν έναντι της τρίτης, καθώς περίπου το 80% των νόμων που ψηφίζονται από τα εθνικά κοινοβούλια αποτελεί προσαρμογή της Κοινοτικής νομοθεσίας.

\Ρόλος των εθνικών κοινοβουλίων\: Τα εθνικά κοινοβούλια γνωμοδοτούν ως προς την τήρηση της αρχής της επικουρικότητας από την προτεινόμενη Κοινοτική νομοθεσία. Κάθε κοινοβούλιο διαθέτει δύο ψήφους. Εάν υπάρξει αρνητική ψήφος, τότε το θέμα επανεξετάζεται και αν το αρμόδιο Κοινοτικό όργανο επιμείνει στην προώθηση της συγκεκριμένης νομοθεσίας, οφείλει να αιτιολογήσει την απόφασή του (άρθρο 7, Πρωτόκολλου 2). Πρόκειται για υπό όρους ενίσχυση του ρόλου των εθνικών κοινοβουλίων.

\Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο\: Τα θέματα στα οποία συναποφασίζει με το Συμβούλιο Υπουργών επεκτείνεται, αν και σημαντικοί τομείς, όπως είναι η οικονομική πολιτική παραμένουν εκτός δικαιοδοσίας.

\Θεσμικά ζητήματα\: Σε ό,τι αφορά στη λήψη αποφάσεων από το Συμβούλιο, ισχύει η ενισχυμένη πλειοψηφία --50% των κρατών και 55% των πληθυσμών-- από την 1/11/2014, με διάφορες μεταβατικές ρυθμίσεις, που μπορεί να φθάσουν μέχρι το 2017. Ο αριθμός των Επιτρόπων μειώνεται, ομοίως με μεταβατικές ρυθμίσεις ως τις 31/10/2014. Δημιουργείται θέση Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, με θητεία 2,5 ετών, που μπορεί να ανανεωθεί μια φορά. Επίσης, δημιουργείται θέση Ύπατου Εκπροσώπου της Ένωσης για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής.

Οι παραπάνω αναφορές, αν και σύντομες, είναι ενδεικτικές του πνεύματος της νέας συνθήκης. Πρόκειται για συνέχιση της ίδιας πολιτικής σε όλα τα επίπεδα. Είναι πράγματι εντυπωσιακή η αδιαφορία που επιδεικνύουν τα Κοινοτικά όργανα απέναντι στη βούληση των Ευρωπαίων πολιτών να συμμετάσχουν στη διαμόρφωση του μέλλοντός τους. Η διετής "περίοδος περισυλλογής", που κήρυξε το Συμβούλιο το 2005, αμέσως μετά από το αρνητικό αποτέλεσμα των δίδυμων δημοψηφισμάτων στη Γαλλία και στην Ολλανδία για το σχέδιο ευρωσυντάγματος, δεν ωφέλησε σε τίποτα. Με απόλυτη σύμπνοια, τα Κοινοτικά όργανα από κοινού στηρίζουν την προτεινόμενη Μεταρρυθμιστική Συνθήκη, θεωρώντας ότι με τον τρόπο αυτό η Ένωση θα λειτουργήσει με μεγαλύτερη "αποτελεσματικότητα, δημοκρατική νομιμοποίηση και συνοχή της εξωτερικής της πολιτικής". Είναι προφανές ότι το χάσμα που χωρίζει τις ευρωπαϊκές ηγεσίες από τους Ευρωπαίους πολίτες εξακολουθεί να υφίσταται, σε βάρος της ίδιας της διαδικασίας ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Το χάσμα αυτό εξάλλου διαπιστώνεται και σε σχέση με τη διαδικασία που επελέγη για τη θέσπιση της Μεταρρυθμιστικής Συνθήκης. Η ταχύτητα και η αδιαφάνεια, με την οποία αυτή προωθείται βαθαίνουν το δημοκρατικό έλλειμμα της Ε.Ε., δημιουργώντας πέρα από την άγνοια, δυσφορία και καχυποψία μεταξύ των Ευρωπαίων πολιτών. Ήδη, διάφορες κοινωνικές, πολιτικές και κινηματικές συλλογικότητες της Ευρώπης παίρνουν θέση κατά της Μεταρρυθμιστικής Συνθήκης, απαιτώντας τη διενέργεια πανευρωπαϊκού δημοψηφίσματος για την επικύρωσή της. Μεταξύ αυτών, το Ευρωπαϊκό Κόμμα της Αριστεράς, καθώς και το κόμμα μας, ο Συνασπισμός.

Γεννάται το ερώτημα, μπορεί κανείς να είναι "ευρωπαϊστής" και ταυτόχρονα να απορρίπτει, πρώτα, το σχέδιο ευρωσυντάγματος και, τώρα, την προτεινόμενη συνθήκη; Μπορεί να επιθυμεί και να επιδιώκει την ευρωπαϊκή ενοποίηση, απορρίπτοντας το δρόμο που επιλέγει η ευρωπαϊκή ελίτ;

Παρά το ποικιλόμορφο των ευρωπαϊκών κινημάτων, αλλά και των διαφόρων φορέων που πήραν θέση κατά του ευρωσυντάγματος, πιστεύουμε ότι η απάντηση είναι καταφατική. Κεντρικό σημείο αναφοράς των κινημάτων αυτών είναι η επιθυμία για "μια άλλη Ευρώπη", πέρα από το νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα και τις συνέπειές του για την μεγάλη μερίδα των Ευρωπαίων πολιτών. Η εξειδίκευση αυτής της "άλλης Ευρώπης", οι κοινά αποδεκτές εναλλακτικές προτάσεις, στρατηγικές και πρακτικές δεν έχει προχωρήσει αρκετά. Πρόκειται για αδυναμία των κινημάτων και των φορέων αυτών, που σε καμία περίπτωση όμως δεν μπορεί να αποτελέσει το άλλοθι για την περιφρόνηση στα ζητήματα δημοκρατικής νομιμοποίησης, που επιδεικνύουν οι ευρωπαϊκές ηγεσίες σήμερα, παρά τις περί αντιθέτου ρητορικής τους.

Συνολικά, η διαδικασία ευρωπαϊκής ενοποίησης βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή. Τα κινήματα, οι φορείς εκπροσώπησης της κοινωνίας, η κοινωνική και πολιτική Αριστερά καλούνται να αναλάβουν το ρόλο που αρνείται η ηγεσία των κρατών μελών της Ε.Ε. Να διεκδικήσουν το μέλλον τους, να εμπνεύσουν και να εμπνευστούν, να ανατρέψουν τους σχεδιασμούς των κυρίαρχων πολιτικών δυνάμεων στην Ε.Ε., να προτείνουν και να επιμείνουν σε θέσεις που προάγουν την ευρωπαϊκή ενοποίηση. Ο αγώνας προϋποθέτει κινητοποίηση μέσα κι έξω από τα εθνικά κοινοβούλια και τα Κοινοτικά όργανα λήψης αποφάσεων, καθώς και συντονισμό σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Δεν προβλέπεται να είναι σύντομος, ούτε εύκολος. Η αμοιβή όμως, ηθική και υλική --που δεν είναι άλλη από το κοινό ευρωπαϊκό μας μέλλον-- μεγάλη.

1. Βλέπε τις εξαιρετικά χρήσιμες παρατηρήσεις του Pierre Khalfa, υπεύθυνου του Επιστημονικού Συμβουλίου ATTAC Γαλλίας.


Εκτύπωση στις: 2024-03-28
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=2138&export=word