Αρχική | Εκτύπωσε ή Αποθήκευσε ως PDF | Αποθήκευσε ως WORD | Αποθήκευσε ως HTML

Θα γίνουν και άλλες επαναστάσεις

Έρικ, Χόμπσμπωμ

Συνέντευξη στη Νατάσα Μπαστέα, Τα Νέα, 2007-11-07


Τον έχουν χαρακτηρίσει ως τον σημαντικότερο ιστορικό της εποχής μας. Ο Έρικ Χόμπσμπωμ γεννήθηκε κι αυτός το 1917, λίγους μήνες πριν από την Οκτωβριανή Επανάσταση η οποία άρχισε σαν σήμερα πριν από 90 χρόνια.

Ανέλυσε την «Εποχή των Αυτοκρατοριών», την «Εποχή του Κεφαλαίου» και την «Εποχή των Επαναστάσεων», για να φτάσει στην «Εποχή των Άκρων», αυτή που ξεκίνησε με την επανάσταση των Μπολσεβίκων και νομίζαμε ότι είχε τελειώσει με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. «Δεν έχει τελειώσει ακόμα», προειδοποιεί. Και παρ΄ ότι θεωρεί ότι ακόμα είναι νωρίς για να κρίνουμε την Οκτωβριανή Επανάσταση, τονίζει ότι η σφραγίδα της σήμερα παραμένει ιδιαίτερα έντονη, σε όλο τον κόσμο.

Πριν από μερικά χρόνια σε μια ομιλία σας είχατε πει: «Ο κομμουνισμός, η παγκόσμια επανάσταση, ξεκίνησε με την Οκτωβριανή Επανάσταση, εξαπλώθηκε στο 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού σε λιγότερο από 30 χρόνια από τη στιγμή που ο Λένιν έφθασε με το τρένο στην πόλη που σήμερα λέγεται Αγία Πετρούπολη.

Πού είναι τώρα;». Δεδομένων των συνθηκών, πιστεύεται ότι η επανάσταση των Μπολσεβίκων είχε πιθανότητες να μετασχηματισθεί σε βιώσιμο πολιτικό σύστημα;

Θα μπορούσε η Οκτωβριανή Επανάσταση να έχει προκαλέσει μια παγκόσμια επανάσταση, όπως ήλπιζαν οι Μπολσεβίκοι; Με δεδομένη την έλλειψη προεπαναστατικών συνθηκών στα ανεπτυγμένα καπιταλιστικά μέρη του κόσμου, μπορούμε τώρα να κατανοήσουμε ότι δεν ήταν πιθανό. Από την άλλη, οι αναταράξεις στο παγκόσμιο σύστημα από το 1905 έως τα τέλη της δεκαετίας του ΄40 ήταν τόσο έντονες ώστε η προοπτική αυτή δεν ήταν και εντελώς αβάσιμη, ιδιαίτερα το φθινόπωρο 1917-18 όταν οι τέσσερις μεγάλες αυτοκρατορίες- Ρωσία, Γερμανία, Αυστροουγγαρία και Οθωμανική- βρίσκονταν σε ταυτόχρονη διάλυση. Μάλιστα, αυτό εξηγεί την εντυπωσιακή επιτυχία του κομμουνισμού να επεκταθεί στο 1/3 της ανθρωπότητας μεταξύ 1917 και 1949.

Η αποτυχία της γερμανικής επανάστασης το 1918, όμως, ήταν αποφασιστικής σημασίας. Όπως αναγνώρισε ο Λένιν και άλλοι σοβαροί μαρξιστές, χωρίς αυτήν οι πιθανότητες να εγκαταστήσει η ρωσική επανάσταση μια βιώσιμη μορφή σοσιαλιστικής ανάπτυξης ακόμα και μέσα στη Σοβιετική Ρωσία ήταν ελάχιστες. Το ενδεχόμενο ανθεκτικού «σοσιαλισμού σε μια χώρα», και μάλιστα τόσο οπισθοδρομική όσο η ΕΣΣΔ, ήταν μηδαμινό. Μπορούμε μόνο να εικάσουμε για τη φύση των πιθανών σοσιαλιστικών επιτευγμάτων εάν η Οκτωβριανή Επανάσταση είχε συνεπάρει και τη Γερμανία. Ήδη από το 1920 ήταν προφανές ότι η ΕΣΣΔ θα παρέμενε απομονωμένη στην Ευρώπη και οι προσδοκίες του Οκτώβρη του ΄17 δεν υφίσταντο πλέον.

Θα μπορούσε η Επανάσταση να γίνει με άλλον τρόπο, όχι με αυτόν που ήθελε ο Λένιν; Υπήρχαν σημαντικά στελέχη του κόμματος των Μπολσεβίκων που αντιτίθεντο στη λενινιστική μορφή της επανάστασης, τα οποία προτιμούσαν μια κυβέρνηση συνεργασίας μεταξύ Μπολσεβίκων, Αριστερών Κοινωνικών Επαναστατών και άλλων, που αντιπροσώπευαν την πολιτική πλειοψηφία των Ρώσων. Και σ΄ αυτή την περίπτωση, βέβαια, δεν ξέρουμε τι θα είχε επακολουθήσει. Μόνο ένα πράγμα φαίνεται σίγουρο. Είναι απίθανο οποιαδήποτε άλλη κυβέρνηση στη Ρωσία μετά τον Οκτώβρη να είχε κατορθώσει να εμποδίσει τη διάλυση του πολυεθνικού ρωσικού κράτους, όπως συνέβη με την Αυστροουγγαρία και την Οθωμανική Αυτοκρατορία οι οποίες συνεθλίβησαν μεταξύ ξένων εχθρών και εμφυλίου πολέμου. Όπως γνωρίζουμε, αυτό δεν συνέβη στη Ρωσία παρά μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού.

Ποια είναι σήμερα η κληρονομιά της Οκτωβριανής Επανάστασης;

Θα απαντήσω όπως υποτίθεται ότι είχε απαντήσει ο Τσου Εν-Λάι στην ερώτηση για τη Γαλλική Επανάσταση: «Είναι πολύ νωρίς για να το κρίνουμε». Η σφραγίδα της Οκτωβριανής Επανάστασης στον κόσμο το 2007 παραμένει ιδιαίτερα έντονη, ακόμα και μετά την κατάρρευση σχεδόν όλων των κρατικών σοσιαλιστικών συστημάτων, το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης και το Λενινιστικό μοντέλο της επαναστατικής οργάνωσης και στρατηγικής. Ας πάρουμε μερικά προφανή παραδείγματα: ο καπιταλισμός στη μεγαλύτερη και πιο δυναμική οικονομία του κόσμου- την Κίνα- αναπτύσσεται υπό τον έλεγχο του Κ.Κ. Η πολιτική που καθορίζει τη ζωή ενός δισεκατομμυρίου Ινδών εξαρτάται από την υποστήριξη των τοπικών κομμουνιστικών κομμάτων που σήμερα είναι πιο ισχυρά από οποιαδήποτε άλλη στιγμή από την εποχή της ανεξαρτησίας. Στη Δύση μια πολιτική που προήλθε από την περίοδο της ιδεολογικής αντιπαράθεσης με τη Σοβιετική Ένωση, ακόμα κυριαρχεί στις διεθνείς σχέσεις. Θα ήταν παράλογο να υποθέσουμε ότι, 15 χρόνια μετά το τέλος της ΕΣΣΔ, οι εμπειρίες σχεδόν 80 σοβιετικών ετών δεν επηρέασαν σημαντικά τις ζωές, τους θεσμούς, τις διαδικασίες και τις ιδέες των πολιτών της, αλλά και των υπολοίπων. Θα ήθελα η ίδια ερώτηση να τεθεί και πάλι στο μέλλον, ίσως σε 25 χρόνια.

«Ο Πούτιν έδωσε σταθερότητα στη Ρωσία»

Πώς βλέπετε τη Ρωσία σήμερα; Η Ρωσία σήμεραέχει περιοριστεί σχεδόν στο μέγεθος που είχε πριν από τον Μεγάλο Πέτρο αλλά, χάρη στην τεράστια έκτασή της, τις ανεξάντλητες φυσικές πηγές της, τα σημαντικά εκπαιδευτικά επιτεύγματα της σοβιετικής περιόδου και το γεγονός ότι διατηρεί το δεύτερο πιο σημαντικό πυρηνικό οπλοστάσιο, παραμένει και θα παραμείνει σημαντικός παράγοντας στη διεθνή σκηνή. Οι μεγάλες αδυναμίες της βρίσκονται στη δημογραφική ύφεση, στην κατάρρευση της βιομηχανικής οικονομίας στη δεκαετία του 1990, στη διάλυση του κράτους και στην ενίσχυση μιας διεφθαρμένης ημιγκανγκστερικής οικονομίας. Το μεγάλο βραχυπρόθεσμο πλεονέκτημα είναι οι ενεργειακές πηγές της. Το μακροπρόθεσμο είναι η γεωγραφική της θέση που θα της προσφέρει οφέλη από το φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Τι πιστεύετε για τον Βλαντίμιρ Πούτιν; Ο Βλαντίμιρ Πούτιν πέτυχε να ξανακάνει τη Ρωσία αποτελεσματική, τόσο σε εσωτερικά όσο και σε διεθνή θέματα, μετά τη διάλυσή της την περίοδο του Γιέλτσιν.

Γι΄ αυτό είχε και διατηρεί την υποστήριξη των περισσότερων Ρώσων, όπως δείχνει η δημοτικότητά του που κινείται διαρκώς στο 70%, ένα ποσοστό που πολύ δύσκολα μπορεί να συγκεντρώσει οποιοσδήποτε αρχηγός κράτους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σ΄ αυτό τον έχουν βοηθήσει σημαντικά οι υψηλές τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, τα οποία διαθέτει σε μεγάλες ποσότητες η Ρωσία. Όμως το επίτευγμά του είναι κυρίως πολιτικό. Ενώ αναγνωρίζει ότι το εγγύς μέλλον της ρωσικής οικονομίας βρίσκεται σε μια εκδοχή της ελεύθερης οικονομίας, χρησιμοποιεί το κληροδότημα της ΕΣΣΔ και τη μνήμη μιας εποχής κατά την οποία η Ρωσία έπαιξε μεγαλύτερο ρόλο στο παγκόσμιο σκηνικό από οποιαδήποτε άλλη περίοδο στην ιστορία της. Η προσδοκία του για μια σταθερή συνταγματικά κυβέρνηση με μεγαλύτερο βαθμό πολιτικών ελευθεριών είναι ειλικρινής. Όμως αυτό έρχεται σε σύγκρουση με την κληρονομιά του τσαρισμού και της σοβιετικής εποχής: στη Ρωσία οι ισχυρές κυβερνήσεις βασίζονταν στην απόλυτη κεντρική δύναμη και στον γραφειοκρατικό και αστυνομικό έλεγχο.

Το μέλλον του σοσιαλισμού στον 21ο αιώνα

"ΑΠΟ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1970", παρατηρεί ο Έρικ Χόμπσμπωμ, "η σοσιαλιστική προοπτική έχει αποδυναμωθεί σε μεγάλο βαθμό, τόσο στις μετριοπαθείς σοσιαλδημοκρατικές εκδοχές της όσο και στην κομμουνιστική της μορφή. Η παγκοσμιοποίηση, δηλαδή, η εξασθένηση του ελέγχου του εθνικού κράτους πάνω στις πηγές και η ενίσχυση της καταναλωτικής κοινωνίας έχουν υπονομεύσει τις σοσιαλιστικές δημοκρατίες. Σήμερα η σοσιαλδημοκρατία έχει περιορισθεί στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων και της κοινωνικής πρόνοιας που είχαν επιτευχθεί στο παρελθόν και τώρα απειλούνται".

«Δεν υπάρχει μέλλον στον σοσιαλισμό», συνεχίζει, «με τη μορφή ενός εκτενούς κεντρικού σχεδιασμού και μιας κρατικής οικονομίας σοβιετικού μοντέλου, εκτός και εάν ένας ολοκληρωτικός πόλεμος, όπως αυτοί που συνέβησαν τον 20ό αιώνα, επαναληφθεί τον 21ο αιώνα. Από την άλλη, τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κόσμος αυτό τον αιώνα- κυρίως οι προβλεπόμενες ελλείψεις ενέργειας, πρώτων υλών και νερού και οι επιπτώσεις της ανεξέλεγκτης οικονομικής ανάπτυξης και τεχνολογικής μεταμόρφωσης- βρίσκονται πέρα από τις δυνάμεις των αγορών και των ιδιωτικών επιχειρήσεων. Η αναζήτηση λύσεων στα προβλήματα αυτά, αναπόφευκτα θα οδηγήσει σε μεγαλύτερο ρόλο των θεσμών της εξουσίας και σχετική εξασθένηση των φιλοδοξιών της νεο-φιλελεύθερης οικονομίας της αγοράς. Αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την αναγέννηση των σοσιαλιστικών κινημάτων (όπως φαίνεται ήδη στη Λατινική Αμερική). Όμως είναι εξίσου πιθανό να οδηγήσει σε άλλες μορφές κυβερνήσεων κεντρικού ελέγχου. Ακόμα και έτσι, μια πλήρως σοσιαλιστική οικονομία δεν φαίνεται στο μέλλον. Στην πραγματικότητα, δεν υπήρχε ούτε στην ΕΣΣΔ, όπου η κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία συνυπήρχε με ένα σύστημα μη κεντρικού ελέγχου.

«Η εποχή των άκρων δεν έχει τελειώσει»

Έχει τελειώσει η εποχή των άκρων; Δυστυχώς, όχι. Το μαρτυρά η άνοδος του μαχητικού θρησκευτικού φονταμενταλισμού σε πολλές θρησκείες, οι βάρβαρες συμπεριφορές που επιδείχθηκαν σε πολέμους στις αρχές του 21ου αιώνα και η επίσημη αποδοχή των βασανιστηρίων από την κυβέρνηση των ΗΠΑ ως θεμιτού τρόπου διεξαγωγής πολέμου.

Πιστεύετε ότι θα δούμε κι άλλες επαναστάσεις στο μέλλον;

Ναι, θα υπάρξουν και άλλες επαναστάσεις, όμως δεν βρίσκω πιθανό να εμπνευστούν από τις ιδεολογίες της προόδου και του πολιτισμού που είδαμε από το 1776 έως τη δεκαετία του 1970. Θα μοιάζουν περισσότερο με την ιρανική επανάσταση, την πρώτη που είχε, διαφορετικού είδους, έμπνευση. Αλλά όταν συμβαίνουν δεν πρέπει να κλείνουμε τα μάτια.

Εκτύπωση στις: 2024-03-29
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=2168