Αρχική | Εκτύπωσε ή Αποθήκευσε ως PDF | Αποθήκευσε ως WORD | Αποθήκευσε ως HTML

Ο επίκαιρος Φίλιππος Ηλιού

Γιώργος, Γιαννουλόπουλος

Ελευθεροτυπία, 2007-11-23


«Μόνο το βέλος που βρίσκει τον στόχο συνεχίζει την πορεία του» έγραψε κάπου ο Ναμπόκοφ, αν θυμάμαι καλά. Ισως ήθελε να πει ότι οι σωστές απαντήσεις είναι εκείνες που οδηγούν σε νέες, πιο ενδιαφέρουσες και πιο περίπλοκες ερωτήσεις. Με άλλα λόγια, η τελευταία λέξη είναι αδύνατο να ειπωθεί, όχι επειδή μπορούμε και πρέπει να αμφισβητούμε τα πάντα, αλλά γιατί τα κεκτημένα της γνώσης, όπως μας τα χαρίζει η έρευνα της πραγματικότητας, διευρύνουν το οπτικό μας πεδίο και αναδεικνύουν προβλήματα που είχε αποκρύψει η προηγούμενη άγνοιά μας. Η οποία, σημειωτέον, δεν είναι πάντα απλή έλλειψη γνώσης -αυτή εύκολα θεραπεύεται - αλλά τις περισσότερες φορές επιδιώκει μια μεταφυσική ακινησία που υποκινείται, συνειδητά ή ανεπίγνωστα, από την ιδεολογική ιδιοτέλεια.

Το τι σημαίνουν όλα αυτά μπορούμε να το διαπιστώσουμε διαβάζοντας το βιβλίο του Φίλιππου Ηλιού «Ψηφίδες ιστορίας και πολιτικής του 20ού αιώνα». Στις σχεδόν εξακόσιες σελίδες του συνωστίζονται κείμενα που καλύπτουν μια τεράστια γκάμα θεμάτων, για τα οποία δεν μαθαίνουμε μόνο κάποια πραγματολογικά στοιχεία, αλλά αισθανόμαστε το κέντρισμα να τα ξανασκεφτούμε. Από μελέτες για την ιστορία και την ιστοριογραφία του κομμουνισμού στην Ελλάδα, για τον Δημήτρη Γληνό και τον δημοτικισμό, μέχρι μνήμες από τη Μακρόνησο, βραχείες πολιτικές παρεμβάσεις, εισηγήσεις σε συνέδρια και σχόλια για τη δουλειά φίλων και συντρόφων. Ειδικής μνείας αξίζουν οι μελέτες για την ιδεολογική χρήση της παράδοσης, για την έννοια του λαού, όπως επίσης και οι διάσπαρτες παρατηρήσεις για κάτι που απασχόλησε ιδιαίτερα τον Ηλιού και ήταν το θέμα του βιβλίου του «Ιδεολογικές χρήσεις του Κοραϊσμού στον 20ό αιώνα»: η φοβική αντιμετώπιση της Δύσης η οποία, στον δρόμο που άνοιξε ο Παπουλάκος, δαιμονοποιείται επειδή ταυτίζεται με τον Διαφωτισμό και την έξοδο από τον σκοταδισμό της Εκκλησίας και τις αγκυλώσεις της παραδοσιακής κοινωνίας. Αυτά είναι τα βέλη του Φίλιππου Ηλιού που κινούνται ακόμα γιατί βρήκαν τον στόχο. Αυτή είναι η αμείωτη επικαιρότητά του.

Υπάρχει όμως κι ένας άλλος λόγος για τον οποίο η κριτική σκέψη του αποδεικνύεται επίκαιρη: ο μόνιμος αντίπαλός του, η «ιδεολογική χρήση της ιστορίας», όπως ο ίδιος τον ορίζει, δηλαδή η επιλεκτική και συχνά διαστρεβλωτική ανάγνωση του παρελθόντος με σκοπό την άντληση επειχειρημάτων που εξυπηρετούν σημερινές σκοπιμότητες, αναπαράγεται συνεχώς από την ανάγκη να διαβαστούν και τα νέα επίδικα θέματα με τα παλιά ιδεολογικά γυαλιά. Αναφέρομαι κυρίως στο Μακεδονικό, το οποίο αναζωπυρώθηκε και έφερε ξανά επί σκηνής τον ίδιο θλιβερό θίασο που είχε λουφάξει τα τελευταία χρόνια, σε σημείο μάλιστα μερικοί εξ αυτών να παραδεχθούν ότι «έγιναν λάθη και ακρότητες», παραλείποντας επιμελώς να μας πουν ότι εκείνοι τα έκαναν. Θα συνιστούσα σε όσους εθναμύντορες αυτοπροσδιορίζονται «αριστεροί» να διαβάσουν τα σχετικά κείμενα του Φίλιππου Ηλιού. Γραμμένα στις αρχές της δεκαετίας του ’90, εκείνη τη ζοφερή εποχή, όταν οι παντός χρώματος εθνικόφρονες έπαιρναν κεφάλια επικαλούμενοι το «δίκιο του ελληνισμού», εξακολουθούν, δυστυχώς, να είναι επίκαιρα.

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τη συζήτηση περί έθνους και της αδιάλειπτης συνέχειάς του με αφορμή το βιβλίο της ΣΤ’ Δημοτικού. Τις προάλλες διάβασα στην «Ε» μια φράση του Β. Αγγελόπουλου: «Ας αφήσουμε τις γελοιότητες του τύπου επέλεξαν να είναι Ελληνες (οι λόγιοι). Πριν το επιλέξουν Αρμένηδες ήταν;», Η ερώτηση είναι προφανώς ρητορική. Δηλαδή επιδέχεται μόνο μία απάντηση, και μάλιστα αυτονόητη. Νομίζω ότι ο Β. Αγγελόπουλος αδικεί τον εαυτό του. Διότι, μια και αποφάσισε να ασχοληθεί με το θέμα, οφείλει να γνωρίζει ότι έχουν γραφτεί χιλιάδες σελίδες από επιφανείς ιστορικούς που εξηγούν τι σημαίνει ακριβώς η επιλογή, δηλαδή η κατασκευή της εθνικής ταυτότητας. Κάποιες από αυτές τις σελίδες τις έχει γράψει ο Φίλιππος Ηλιού και θα τις βρει στο βιβλίο του. Για να αποφύγω ενδεχόμενη παρανόηση σπεύδω να διευκρινίσω ότι δεν πρόκειται για θέσφατα αλλά για απόψεις τις οποίες ουδείς υποχρεούται να δεχθεί, εφόσον οποιοσδήποτε δικαιούται να τις αντικρούσει. Με επιχειρήματα όμως και με στοιχεία. Ετσι προάγεται ο κριτικός λόγος. Αυτό που σίγουρα δεν πρέπει να κάνει είναι να τις αντιμετωπίζει με την ειρωνεία μιας ρητορικής ερώτησης.

Ελπίζω το βιβλίο και το αδιαμφισβήτητο κύρος που απολαμβάνει το όνομα Φίλιππος Ηλιού στην Αριστερά, και όχι μόνο, να προβληματίσουν επίσης και κάποιους που καταφεύγουν στη συνωμοσιολογία ή τη ρετσινιά, όταν με περισσή ευκολία κατηγορούν όσους «εθνομηδενιστές» υποστηρίζουν μια διαφορετική εκδοχή της ιστορίας και τολμούν να αμφισβητήσουν την παπαρρηγοπούλειο εκδοχή της ότι είναι όργανα του Σόρος και, γιατί όχι, της νέας τάξης πραγμάτων γενικότερα. Και ο Φίλιππος Ηλιού;

Τέλος, πολλά συγχαρητήρια στους Αννα Ματθαίου, Στρατή Μπουρνάζο και Πόπη Πολέμη που συγκέντρωσαν και επιμελήθηκαν τα κείμενα και στις εκδόσεις «Πόλις» που μας έδωσαν ένα τέτοιο βιβλίο.

Εκτύπωση στις: 2024-03-29
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=2214