Πανεπιστήμιο: ποια αυτονομία;
Ανδρέας, Πανταζόπουλος
Ελευθεροτυπία, 2007-12-31
Η διακηρυγμένη θέση της συντριπτικής πλειοψηφίας όλων όσοι υποστήριξαν θερμά το νόμο για την αξιολόγηση και το νέο νόμο-πλαίσιο για τα ΑΕΙ θα μπορούσε να συνοψιστεί στο ακόλουθο σημείο: ότι είναι πλέον καιρός και τα ελληνικά πανεπιστήμια να ξεφύγουν από τον ασφυκτικό κρατικό εναγκαλισμό, να απεξαρτηθούν από τη βολή που παρέχουν παρωχημένες δεσμεύσεις οι οποίες βασίζονται στη δημοσιοϋπαλληλική νοοτροπία πανεπιστημιακών δασκάλων και στην παθητική αποδοχή της από ένα τουλάχιστον κομμάτι του φοιτητικού πληθυσμού. Η πανεπιστημιακή κοινότητα οφείλει να ανοιχτεί και να υπηρετήσει την κοινωνία και τις ανάγκες της, να συνδεθεί πρωτοποριακά με την έρευνα και την καινοτομία, επομένως με εκείνους τους θεσμούς, οικονομικούς, πολιτισμικούς, πολιτικούς, οι οποίοι εκφράζουν με δυναμισμό την ακαταμάχητη πρόοδο της επιστήμης. Το δίλημμα πλέον είναι το εξής: θέλουμε ένα πανεπιστήμιο αποκομμένο από τη σύγχρονη κοινωνική και οικονομική ζωή, που να αναπαράγει τα εσωτερικά συντεχνιακά συμφέροντα της ακαδημαϊκής κοινότητας, ή ένα πανεπιστήμιο που να προάγει την επιστημονική έρευνα και οι απόφοιτοί του να ενσωματώνονται λειτουργικά στις νέες και πολύπλοκες ανάγκες της αγοράς εργασίας; Θέλουμε ένα πανεπιστήμιο που να παράγει κρατικά επιδοτούμενους ανέργους ή εργαζόμενους με υψηλή ειδίκευση, ευέλικτους, ικανούς να αφομοιώνουν διαρκώς τις τεχνολογικές καινοτομίες μέσα σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο;
Με βάση αυτή τη λογική, η «αυτονομία» του πανεπιστημίου συμπίπτει αφενός με την κρατική του απεξάρτηση, αφετέρου με το κοινωνικό του άνοιγμα. Η απεξάρτηση από το κράτος στην πράξη σημαίνει περιορισμένη κρατική χρηματοδότηση, η οποία στο εξής θα πρέπει να αναπληρώνεται από ιδιωτικούς φορείς. Αλλά ακόμα και η όποια κρατική χρηματοδότηση πρέπει στο εξής να συνδέεται άμεσα ή έμμεσα με την απαράβατη προϋπόθεση για τα ΑΕΙ να λειτουργούν περίπου ως επιχειρηματικοί όμιλοι. Αποκλειστικός τους στόχος θα πρέπει να είναι τόσο η έρευνα όσο και η παρεχόμενη εκπαίδευση να είναι προσανατολισμένες στην καινοτομία και στην αγορά εργασίας για τους φοιτητές. Επομένως, είτε κρατικά (υπο-)χρηματοδοτούμενα είτε με ιδιωτικούς σπόνσορες και πρότζεκτ, τα πανεπιστήμια οφείλουν στο εξής, όχι απλώς να τρέχουν πίσω από τις αγοραίες εξελίξεις, αλλά και να τις προκαταλαμβάνουν, να επινοούν και να χαράζουν νέους δρόμους έρευνας και κατάρτισης προσανατολισμένους στο κοινό καλό (στην ευέλικτη «απασχόληση»), όπως αυτό κρίνεται κάθε φορά από την ατμομηχανή της κοινωνίας, που σήμερα, περισσότερο ίσως από κάθε άλλη φορά, δεν είναι παρά η οικονομία.
Η αντίληψη αυτή τι μας αποκαλύπτει; Οτι σήμερα το λεγόμενο «κοινωνικό ζήτημα» δεν είναι παρά η οικονομία. Αλλά και ότι το «κοινωνικό» δεν είναι παρά η μετωνυμία του ιδιωτικού. Οτι η πολύμορφη δυσφήμηση και συνοπτική καταδίκη του κρατικού, του «κρατισμού», επιτυγχάνεται μέσα από την ανασημασιοδότηση του ιδιωτικού σε «δημόσιο». Οτι ο ανταγωνισμός ανάμεσα στο κρατικό και στο ιδιωτικό ξεπερνιέται μέσα από την επινόηση του Δημοσίου, ενός Δημοσίου που δεν είναι παρά η ενάρετη μεταμφίεση του ιδιωτικού στην υπηρεσία ενός κατακερματισμένου κοινού καλού. Γιατί τι άλλο σημαίνει η κατηγορική προσταγή το πανεπιστήμιο να «λογοδοτεί» στην κοινωνία (συνθήκη εξ ορισμού δημόσια), αν όχι την υποθήκευση της αυτονομίας του και την υποταγή του σε σχέσεις διαρκούς ετερονομίας;
Προφανώς, κανένας δεν μπορεί να υποστηρίξει στα σοβαρά την πλήρη απεξάρτηση του πανεπιστημιακού θεσμού από την κοινωνία. Ωστόσο, η λειτουργία του πανεπιστημίου, μέχρι σήμερα τουλάχιστον, και όχι μόνον (ή όχι τόσο) στην Ελλάδα, δεν υπάκουε στην αμεσοδημοκρατική κοινωνική ζήτηση. Η κρατική του στήριξη, αλλά και η βαθμιαία χειραφέτηση της ακαδημαϊκής κοινότητας, το προφύλασσαν από τη σημερινή επέλαση ενός δημοκρατισμού της ζήτησης χωρίς αρχές και όρια. Η εκπαιδευτική και ερευνητική του προσφορά μπορούσε και ήταν σε σχετική απόκλιση από την τρέχουσα κοινωνικο-οικονομική ζήτηση. Από θέσεις σχετικής αυτονομίας, ήταν το πανεπιστήμιο που έθετε ερευνητικούς στόχους, καθώς και τα κριτήρια της παραγωγής και διάδοσης της γνώσης. Πράγμα το οποίο, όχι μόνο δεν το εγκλώβισε στον φιλντισένιο πύργο του, αλλά του έδωσε τη δυνατότητα καινοτομικής έρευνας στην υπηρεσία της κοινωνίας. Ισως ήταν ένα ορισμένο κλείσιμο του πανεπιστημίου στον εαυτό του, δηλαδή μια διαδικασία απο-δημοσιοποίησής του, με την τρέχουσα υπερ-φιλελεύθερη έννοια του όρου Δημόσιο, ο παράγοντας ο οποίος του επέτρεψε να τίθεται στην υπηρεσία της κοινωνίας.
Σε πρόσφατο άρθρο τους στην «Ουμανιτέ» (4/12/2007) δύο αριστεροί πανεπιστημιακοί, ο οικονομολόγος Ζερόμ Μπουρντιέ και ο φυσικός Ντιντιέ Σαντενέ, επεσήμαιναν, με αφορμή τις πρόσφατες φοιτητικές κινητοποιήσεις στη Γαλλία, αυτή τη ζωτική αναγκαιότητα για το πανεπιστήμιο, την αυτονόμησή του δηλαδή από την οικονομία και την κρατική του στήριξη, σημειώνοντας εμφατικά: αν η κοινωνία, με τη μεσολάβηση του κράτους, δεν δίνει τα μέσα για την αυτόνομη ύπαρξη των πανεπιστημίων, αυτά απειλούνται με εξαφάνιση, παγιδευμένα μέσα στα κομματικά συμφέροντα και τα εξουσιαστικά παιχνίδια, των οποίων η έκβαση εξαρτάται από οικονομικούς ή στρατιωτικούς πόρους των διαφόρων πρωταγωνιστών. Μόνον η αυτονομία που την εγγυάται η απροϋπόθετη στήριξη από τη δημόσια δύναμη, δηλαδή το κράτος, μπορεί να επιτρέψει η επιστημονική παραγωγή του πανεπιστημιακού πεδίου να τίθεται στην ελεύθερη διάθεση όλης της κοινωνίας.
* Διδάσκει στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ.
Εκτύπωση στις: 2024-04-20
Από την ιστοσελίδα: Ανανεωτική
http://www.ananeotiki.gr/el/sx_PrintPage.php?tid=2270